Ei
L .C oe lü L a iïa n t ij ,d e v e r a Sap te n t ia $ R e lig io n e .
Deortu Iefu in Spiritu, & in carne:de Spiritibus &
ibi tejlimonia prophet arum.
C A P V T V I I I .
ÎN primis enim teftifi cam ar, ilium bis efïè nat am; primü
in ipiritu,pofteain carne. Vndc apud Hieremiam ita di-
citur: Prius quàm te formaremin vtero noui te. Eticcm
apüd ipfum : Beatus qui erat ante,quàm nafceretur; quod
nulli alij contigit, przter Chriftum. Q u i cum effet à principle
filius Dei,régénérants eft denuo /ecundum carnem,
q u z duplex natiuita^ eius magnum intulit humanis pe-
doribuserrorem ; circunfuditque tenebras etiam ijs, qui
veræreligionisfàcramentaretinebant. Sed nos id planèj
dilucidequemonftrabimus ; v t amatores fàpientiæ faci-
lius,acdiligentiusinftimantur. Q u iau d it D e i filium di-
ci; tion debet tantum nefâs mente concipere. vt exiftimet
ex connubio»ac permiftiöne foeminæ alicuius Deum pro-
creafTe ; quod non facit nifi animal corporale, mortique
fubiedtim. Deus aütem cum folds fit, cuipermifcere fe
potuit ? aut cum éfïct tantzpoteftatis, v t quiequid vellet,
I efficeret; vtiqueadcreahdumföcietatealteriusnonindi-'
gebat,nifi fortè exiftimabimus : Deum,ficut Orpheus pu-
tauit,& marem eftè,& foeminam,quod aliter generare ne-
quiuerit, nifi haberet vim fexusvtriufque ; quafiautipfe
fecum coierit -, aut fine coitu non potuerit procrearc. Sed
Hermes in eadem fuit opinione,cu m dicit cù v **v& à ) ««r-
Q u p d fi ita effet; vt à prophetis pater dicitur, fic et-
i ï mater diceretur.Quomodo fgitur procreauit ? Primùm
nee fciri à quoquam poffiint,nec narrari opera diuina; fed
tarnen fknchelite r s docent ; in quibus cautum eft ilium
Dei filium,Deieflèfermonem ; itemque cæteros angelos
Dei fpiritus êffe. N am fermo eft fpiritus cum voce aliquid
figrimdaftte prólatus.Sed tamèri quoniam fpiritus, & fermo
diuerfis pattibus proferuntur ; fiquidem fpiritus nari-
bus,orefermoprocedit;magnainter hunc Dei filium , &
cæteros angelos differentia eft. ïlli enim ex Deo taciti fpiritus
exierunt; quia non ad d od r in amDe i tradendam,fed
ad miniftenum creabantur. Ille verb cùm fit & ipfè fpiritu
s ; tarnen cum voce a c fono ex Dei ore p rocemt, ficut
verbum ,* eafcilicetratione,- quia voce eius adpopulum
fuerat vfurus j id e f t , quódillêmagifterfiituruseuetdo-
drinæ D e i,& cæleftis ar cant ad homines perferendi,quod
ipfum primolo eutuseft, ytp eteum jpfêad nosloquere-
tu r,& ille vocem De i aç voluntatem nobis reuelarer. Merité
igi tur fèrmo*& verbuni Dei dicitur: quia Deus proce-
dentemde ore fuovocalem fpiricum , quem non vtero,
fed mente conceperat ,inexcogirabili quadam maieftatis
fuævirtutc ac potentiain e ffigiem, quæproprio fènfii, ac
fapientia v igea t, comprehendit ; & alios item fpiritus in
angelos figurauit. Noftri fpiritus diflblubiles fu u t, quia
mortalesfumüs;Deiaütemfpiritus & viuunt, & manent,
& fêntiunt, quiaipfe immortalis eft, & fèhfus, & v it z da-
tor.Noftrævoces licet àuræ mifcean t ur.atque euanefcant;
tarnen pier un que permanent litcris comprehenfæ. quanto
magisDei vocem credendum eft mancre in zternum;
&fenfu,ac virtute comitari, quam de Deo patr^anquam
riüus de fonte traduxetit l Qu-pdfi quis miratur ex Deo
I}eum prolatione vocis,acfpiritus potuifïe generari ; fi fà-
cras voces prophetarum eognouerit,definetproFcdo mi-
rari. SolpmOnem, patremque eiiis Dauid potentiffimos
reges fui fie, & eofde m prophetas, etiam ijs fortaffefit no-
tum , qui diuinasliteras non attigerunt ; quorum alter,
a qui pofterius regnauit, Troianæ vrbis* excidium cen-
tufn & quadragintaannis anteceflit. Huius pater diuino-
rumferiptor hymnqrumin p fà lm o jz .fic a it: V c rb oD e i
cceli folidati fu n t , & in fpiricu oris eius omînis virtus eo- .
rum. Item rurfusin pfalmo quadragefitnoquarto.-Eruda-
uit cor meum vèrbumbonum f dicO ergo opera mearegi.
Conteftans vi4 élicet,nulli alij opera D e ie flèn o ta , nififi-
lio fóli ; qui eft verbumDei ; & quem regnare in perpetuum,
neceflè eft. Jtgm Solomon ipfum, verbum Dei efle
demonftrat, cuius manibus opera ifta mundi fabricata
fint.Ego,inquit,ex ore altiffitfti prodiui ante omnem crea-
curam ; ego in coelis feci vt orifeturlUmenindeficiens ; &
nebula texi omnem terrain. Ego in altis habitaui; & thro-
nusmeusin columnanubis.Ioannes quoqüe ita Èradiditî
In principio erat verbum;& verbum erat apud Deum ; &
Deus eratverbum.Hocfuit in principio apudDeum.Ora-
nia per ipfum fa£tafunt,& fine ipfo faiftum eft nihil.
G r j EC.ORVM L A T IN A IN T E R P R E T A H O .
«J-rsW^&c.id eft. Ipßtmfuipatrem3&ipfum matrem fu i.
De Verbç.
C a p v t IX. 4
SEd melius G raci a«^» d icun t, quàm nos verbum fiue
fèrmonem.aéjjfenim & fèrmonem fignificat & ratio-
nem ; quia ille eft & v o x , & fapientia D e i. Hupe fèrmo-
nem diuinum ne philofophi quidem ignorauerunt.fiqui-
dem Zenorerum naturæ difpofitorem, atque opificem v-
niueriitatis AÔ^yprædicat ; quem & fatum,& neceffitatem
rerum,&Deum, & animumIouis nuncupat ; eafcilicet
confuetudine ,q ua fo lentIouem pro D e o accipere. Sed
n ih ilobftantverba; cumfèntentiacongruatveritati. Eft
enim fpiritus Dei ; quem ille animum Iouis nominauit.
namTrifmegiftus, quiveritatem pene vniuerfam nefcio
quomodoinueftigauit; virtutem J maieftatemque verbi
fæpe deferipfit ; ficur declarat fuperitts illudexemplum in
quo fatetureflè ineftabilem qu en dam, fan(ftumquç fçr-
monem, cuius enarratib modum hominis excedat. Dixi
de natiuicateprima brcuiter,vt potui. Nuncd efe cün da ,
quoniam controuerfiaeftin ea maxima , latiusdiflèren-
dum eftjvt yeritatem feire cupientibus, lumen mtelligen-
tiæpræ fera mus.
De Iefu aduentu & ludaorum cafibus, & reftione.
C a p v t X*
IN primis igkur’fcire homines o p o r te t , fie à principio
proceffiflè difpofitionem fummi D e i , v t eilet ne celle,
appropinquante feculi rermino, D eifihum defeendere in
terrain;v tconftitu ere tDeotemp lum, docererqueiufti-
tiam : verun tarnen n o n in virtute angeli, aut poteftatecæ-
leftiifed in figura hominis,& conditionc mortali : v t cum
magifterio funótus fuiflèt;traderetUr in manus impiorum,
mortemque fufeiperet} v t ea quoque per virtutem domi-
ta refurgeret;& homini,quem induerat,quem gerebat, &
fpem vincendæ mortis afferre t, & ad prapmia imrnor-
talitatis admitterct. Hane ergo difpofitionem ne quis j -
g n o r e t , docebimusprædiôtaeflè omnia,quæ in C hrifto
videmus eflè complétai Nemo aflèuerationi noftræ fidem
commodet;nifioftendero praphetasantemultam^ tem-
porum fèriem prædicaflè,fore aliquando v t filius D e i naf?;
ceretur ficut h om o ;& mirabiliafaceretj&cultum D e i per
totam terram feminaret -, Scpoftremo, patibulo figeretur,
&tertkdiere fu rge ret. Quæ omnia cum probauero eo-
rum ipforum literis , qui Deum fliummortali corpore v-
tentemviolauerunt;quidaliudob ftab it,t quo minusve-
tam fapienrjam, darum f i t , in hac fola religione verfari?
Nuncdpriiicipio totiirs facramenti origo narranda eft.
Maiores noftri,qui erant principes Hebræorum, cum fte-
rilitate, atque inopiaiaborarent, tranûeruntin Ægyptum
reifrumentariæ gratia; ibique diutius commorantes , in-
tolerabili feruitutisiugopremebantur. tum mifertus eo-
rum D eus,cduxi t cos,ac liberaui t de manu regisÆgypcio-
rum,poftannos*trecétoavtriginta,duceMoyfèipèrqüèift
pofteaillis lex<ià D e o data eft. in qua edu&ione oftendit
virtutem fuæ maieftatis Deus. Traiecit enim populum
medio marirubro,precedente an g ê lö ,& feindeteaquam,
ytpopulus per ficcugradipoflèti qüé véïiüs (vtaitpoëta)
- Curudtain montüfaciem circumßetitvnda.
Q u a re audita, tyrannus Ægyptiorum cum magna fuo-
rum manu infèeutus, & mare adhuc patens temerè in-
greflus, coeuntibus aquis cum omni exercitu dele tas eft.
Hebræi verb egreffi , in fblitudine multa mirabilia vi-
derunt. Nam cumfitimpaterentur ;i(âuvirgærupeper-
cufla, p rofijijtfonsaquæ, populumque recreauit. Q u o
rurfus efuriènte, czleftisalimenti pluuia defcendic* quin
iil. aoDofl
xum
| i | :
dringcto^l
In ß ttU 'tto n um d iu in a r ùm . L ib e r I f f .
etiam cotUrnieesin eaftraeorum ventus | induxir; v tnon
1 JC modb panë cælefti, fed etiam irtftfu6tibribus epulis faturaretitur.
Pro his tamen diuinis bencfidjs: honore ni'Deo
noUreddiderant;feddepiilfa'iam feruitute;ia'mfiti,fame-
qu’edepôfita,in lüxuriam prolapfi,àdprophanos Ægypri^
oruin ritus.ani^ostranftidgrunt«.Gùm enfifi Mdyfesfaux
eoru;mafçendifletin.m^ôntem,atqueihÎ40vdiebusniôrà^
retur,aureùtncapûtbouis',quem’V’ocant’Âpin,- quode^s-
figno præcederet,figurarunt. Q u o peçcato ,.acfcçlere of-
lenfus Deus; impium , ôtijbgr'atum'populum pro m^ri'tb
pcénisgrauibus affeeit?; & legi, quamperMoyfen dederat
fujgiuga^ih Pofitea veijo .cumin défèfra'quWdam'parte$,yJ
r î q e n o r î ^ n Hebr'aèfS^quô-
niarnpripcepsexàininiseùrUm'Iudas^rat, fudæi funtab-
pe llâ ti;& terra, q n a il i i n e oln e re, I ud æa. Êr primo qui de ni
non dominfo regum’liibie<ftifüeruiit3 fed pdpulbs'a'c legi
iudices præfidebàntj.nonTafnén in an n üu c o nîfïrWi fit n i ,
ficut Romani confides,lèd oei pétua iui ifdiétione flibnixi.
cTüm ftiblato iudicurnTmjmîné' p oteft^Tegalis ^indüda
eft. . y eriini iudfcilius rcgiîficne'orùm tenehti^us,”phaiias
religiones læpè Y fu fcc pc rant ■ atque often fus àb his Deus,
rôties eos;alienrgeni|/ubiugabat, donec rurfiispeerfitêh-i
'ciapopûlimicigaruS;liberareteosferuitute.Itenifiibrcgiabduclique
Babylonem,pa;'nasimpietàris firæ, gràùi 1er-'
uitiopependerunt j^doheç Gyrusveniretin l'eglum; 4qui
flatim Iudæos rëfticüitedufto. Extn-dc Terîaichas h< bue-
V «
U i i f c e 'i
crunt.'^
/.dccitaumVfl
cum quibiupófit conuenire, alteram intextfyylteram in mamnè
iufinotari. ' , ‘r
De Iefuaduentu, érpridiftü Prophetarunr. .
Q. A P V T -XI.
v m fepé-Iudaii prze eptis'fdó ’taribus repugjiarent,
atque adiuina:Iègè deicifeércntaBerrah tes aditupi-
os cultus peofumstumDcus iuftos,‘& |le<lbs virosSpiti-
tu fan do implebat,projpfietas in media plebe cónftftuen's,,
Pc r 4 u^ P ecc^ ain gfatipop u livé r6 ismmadbasihcrppa-
omiiius hortaretur id pdeditentiam fceleris
gendam.quam nifi egrfferit; atqdé' abie^is vaniratibus ad
p eum füu m reftij (fratïïore, v t te% in é ru tn fii u m mutarec,
id eft,h«ereditatem ■ vit^immÖrtïlil ad ^ttera^cdftuèrte-
retpatipiie^y alihpKjuefibipopülum.fideliorerh tfe S it:-i
n'ö ^ ^ cQhgregaret.Illi aucem a prqpHè^s ihcfepatitipori
niod&verbaqbitfiriLrcfpueruhtf led qiibd fibipeccaraex■
probtareheur, offenfi,eos?ip{bsexquifitis"cru(yanbiisne-
G^llër^ ^ U ^ b m nia d iqih zb c« f:figh ^ t^n fbru an t ;D i-
, cit enim P röpheta Iere'mias \W]tad vosferuosmeos ProphetW
antelucem:muMam,&nohaudisbath >ne3néqueintèndèbdtisau-
tftbtts veftrisjumdteerem vobüiCotiuertdturv'mfq^ifquea v'tafud
ttiala i é f a neqüifir.jü affeciidnibmvefiriié^ habitabitis i k terra
,ifta,quain dedi v ob% & patribusvëjïrüidfeculovfqueikfö
lite ambularèpQft DècsalicnoSj Vt feruïatis eis -, & neincitetis me in
. ^ ertbusmanuamvefirarum3addtJberdenèoUos.MeBt^eti^ti\,
runrvfque ad Herodfem/qui fint lub ïmpérib T ib& ij Cz-< prophetaTqui fint eiüfdem Gyh temponbus, | q u o lu d z ï !
faris; citfus annoq uintd dedm ói id ‘eft, duobuSJenVinfis . funrreftituitii’fic lo ’qu itür■ Defciuer'dntkte\&'abieteruntle-
confulibns,^; ante-diem f fé-ptimafn'Caleïidarum A p r i- gèm'tuampoli * corfum ^& p rop h efé tuosinterfccerun,qui$b--
lium Iudzi'Glirifturn cruciaffixérunt. fii'c rerum textus, ttfabamiijpos;, vt rèuefikentur ad tei f e m Heliasift'librö
hic ordqmarcaAisf^(ftarurnftterarft,continetur.Sêdpri- tertio:AemuiamdmulamfuniDominóbeómtiipoten~
us bftèudarh; qua de caufa in terram vencrit C hriftus -} vt
fundanientumdiuibiTeligionis,&: ratio clarefeat. V
•' '^ '3 -ip 'L 1 A‘ ■ '
T um mifertus e6rumDeus^eduiiitc6s;ac liberauit de
manu Rcgts ^ g yptioru ra poft ahnos quadringentos tti-
g in tk f fr a i in laris mprefsis.-port aft n o sq u ad r ifiged t^trir
gi nhylegendum habetui'Exod..
c ^ z , h(dntktw dtitikkfiliofutn i f a^ q u km d h firu n t in AegyptOy,
faitquatringcntortim
I d f f c , D e a ' ^ q u a p t i f t
quadringenas^tngintkankbsfddkejlJ0^Virum, vthabedjfiiu
Ihosomnesatihos, non fditm mimerandijunt ilhanm quibuf popu-
! quintpannonatmtatis A w fih & ^ u aM o ^ Chdl
\naan foenjmmloco:Exo^ 'citaui, bdbetyfrjio L x x r v tfe -
| \fenBeda | habitdtio autcmfiltorttni fraell^UaMbnauerunt in jte -
Ji ;gjp tOj& in tw a Gbatida nipfi, & pat res coy inn ^vini ,430. "Nam
jita h tum m tk e r em ik ^ i^ ^ tp i^ r k f& u itih iti qu&vertincap'it |
Yeft olntumlofeph^ab hoc tempore vjmte 'afctxitum ex Aegypto fant
ien!pus ; qu° lacob cum olmwus filijlin g rffffin t m -Aegypfum iu-
xta fupputathnem Eitfetiif non fans' mji ly a n iu . Itdque quod
• ^ a it k fd & d k ^ - iM 't^ t id tm i efftj^kd UliwifppiuationmLxx.
H Interpretum. K'
M An te diem'lepffmam;Ktlertdarum Aprilium lu d z i
Chriftu e r t id ;a f f ix in in t ] in hbris aatiijHvrjJia n te i .R a l .& c . •
? nolo in hacnota dijbufare,qiiisjit verm Dibspafion k t fp mini ifeio
enim,quam varUjhit deed
When ad hunclocum tettanM/tmflligehdiim attin ft; dico jihga-
inus,ante diem
mmd^r^enWbvmbieitr:.ia&dntius^um:TathtB^dt0 iie f i^ n ^ -
A u g u fm o ,E ed a ,& om n ib 'ik fe feL a tk ik a cd kG r^ fh fp fc^ fh ^
ac Cyrilib,qiuaiunMftaMO Kalend.Apnhs\hoc efiyi^dieMh'ttj^o
dtequotn mundutfl Ghriftiisfutediw,crUciajfixumfaijjkqiipit.Ji
1 Icgamus ante diem x .v icjh n h h isam tq ias, &rtvulett{> Ugifein
c4. Laftdntto 2 Pa u lu id eM d ilb tt^ i quildngifm'aih ilclrk ’r efijfu -
L,DlUa" ° tattoneni edidit/um vtdeb'itur Lantlantiusad op km e jji Theopjrih
L i anm- a cce d e r e ,q ih p u ta u ifC l^W w ih h um x t.KdL Ap/tiisfuijfecru-
kic^a 'i^ x u m ^ p a r u it t^ m f p f^ w M ^ o ^ k b u ^ fe r e P m f iiu m G u -
!t sorum,qui x.Kalend. Apnlcispiit<ipi
!: cifixumiviioiii^artt MWuoYdUeonewpe
f tuurefurrcxijfel Ita cum v ^ d q u e t x S ^ h a k ^ ^ S i^ o s d U a ^ f f
t i ; quia dereliquirant t iflij jfta il | S f lta r ia iuadémdt(ènim\^
Ipropmastitos in terf d rum gLuho; en em a i f ego {bln trim ; ^
qiurunfanmdm medm a n frk am e\ Propter has Ulorum im-
pietaces abdicauic eos in pcrpecuumjitaquc delijc prophe-
cas nutrefe | | eosi ,Sed ilium filium fuüfti primogeftifufti;
illutft bpificem rérum, & confiliitorem fuum 3 ’elabi iuifit
ècc^lo ^yerefigiohem faü(ftam Dei fransferret ad.ge lites,
id eftkdbpisiqui D eu in ignofabant^doceretqueidrticiaiTii
tiaueratfe fadfcuru m ; ficut Ma la^fia sProph eta ln d icUt di-
I cea^ldmj^mibi
acceptumnonhabeoexmambk^rkquonidMafoh
occafumdarificabitarnöttiWmeumdpudffi
gnoti ffen iietmihi. Ei.-uas quoque fic loquitur vVeniacolljgerc
omhesgenteK&lmguas-y&venienti&'videbunt claritatem meam\
& dimittam piper ecsfigntitn; & rntttam ex his conferuafosihgen-
tes,qm longèfunt\qu<t non audmunf^oriam meam$ & mtiabunt
Claritatem meamnn geptes<. V
teiftpli fui nuttere in terr'5, n dl ui t e u m n ip Qtfeftate,1 & cfa-
titate c s le ft i m i'ttc i% ^ c in g ra tftsm D e o ^ p b p l i lu s in er-
rörem'maximüind6ce^ê^t;acpmnasprofacm64bU^fs'
,lucret;qui Dominuin,acDciim fuum norecepiflcit; ejiiod
jOliin prbphetz cceineranc,fic die fa du n: m.. 'E 1 a 1 as c n 1 m
quêm ip l*u d e i feira cónfcdutd*èfiY3 èhflim|'neeauibrunt;
ica diciv.Audi ccdiaii,^'percip'e auribus terra, quoniarnDoffunUs
locutiisePfliosgeniiiyCr'cxallruihipfuutenilfreneruhtMeiagkoiiit!
Ifritil f t im I
me non cognipiit^&pSpulus iïieus menon intellmp. Hieremias
quoque Imdicer^id-Co^iipii/«tempusfuum tu nu r, É hirufido: ’
&rurispaferes cujiodierunttemporn mrOitusfuipoputusvuiemm I
noncognMikhimitw Domini: Q u om ó d o dicitis,Sapjtnfes
füm d s^ 4 ex Domini n o b ifcu^ fïn c a fïüm fa d a e ft mera-
tbra.falfi feribs,&'c(5fiifi funtj fapientes rrepidauerunr, &c
capti'uipt,quonia veiBü Dbmiftae^Tobauerunc.Ergp'(Vr
ccepera dicc-re; cu ftatiufïèrpfeuS,dodoré'Virtutis mitrere
adhrominesjieuafci eumdenuoin carne p r ic ep u j S iib ft
h'ominifimilê fi?rfft:ui d u x ,& comes,^maglftereflet furii
rus.Sed tarnen quoma deinen s eft, ofjpius erga fiibs Deus;
ad ebSipfoseuhf mill t , quos edefa^'r.^llis in petpetUum
falutis viVrn claudere tiled darethisliberam facuïtarem fe-
quendi Deumjvr 5c premium v it z adipifcereutur,fi fecuti
filiffentjqipittrimifebrufaciUnrjatqVfeceruti&culpafuain
'•'pcéhain'
W