I " " approbauerunt ; aut ,e tiam fi vyh,q)Oteft^cmqueTummi
' colerîdus eft,- qui poteft verè patef1 n o ^ n a rÇ Idemcciam
I do mihusfit, nqeeAie lf;qbia:ficut pdtèft ind^lgèrè , ‘ita et-
I iam cóercere.Ëater' ideo app'ellandns e ft, quîanobismul-
i i^ é c magna largitupdôtoijnus idcd,<Juîa cafti|âjd i,ac pu-
' niendi^abet maximaittpoteftatei,nvDominumvètp eun-
|demelTè,qai(it pater,etiam ftiriè éiuilis ratio demoBflrat.
Qu is cmm pbterit ftlips edacare^niß Kabeat ip cöS dotni-
ni ppteïiaterri î Necimmérito paterfamiliasdipitürjiçet
tantum.filjoshabcat^videUcethomenpatrkcömple^itur
etiam fëtuos.quiâ famjLi^fe^mturiSctioméfàmiliæ eom-
pleftitür etiàm filios ,qu'ia pàter à'ntfe eedit.vnde apparet,
eundemipfiïm 5c patrcm eifè fëruoruriv& dominum fili-
oruin.Deniqûe & Bluts m ariuniït:mtth&
fetuus |iberaras,paponi ponden aecipit, tanquam filids*
quod fi propterea paterfamilias noitVitiatiif', v t dppareat,
eum dûpliei poteftate prxditum jquia & indulgeredebetj
quia pater, & coercere,quia dominus : efgb iderö feruus
eft,qui & fîïiiis j.idém dobtirtus, gui 5$ pater. Stóttéigimr
naturae neceffitate non poteft (éfié mfi Vn^is pater, ita nee
Dominusnifivnùs.quideniiTifaciaiièruUs , domini
cbuerfii imperàueriiitîÈrgo contra r ati on e m ,cô n traque
naturam finit religfories multofom Debrum*. fiqùidé
nee patrttmulti.p6flqnt elïè,fiec domini. D eosautem,&
patres,& dodpnös nupc upàri,necéfie eft. Teneri ergo ve-
ritas non potètt,ybi heim bjdënrmuîtis patnbus,dommi l-
quefubié&useftjybiânimùsiftmulta'dîfperfus, hue atq;
ilia c diùagatiir. M k b âbere vllam;%mitate m religjbpo-
te ft,qüanda cer|o,^ftaj>i.l i domicilie Caret. Cultus igitür
Deoruniverteüenön poflunt > eddem mödo,qüó mätri-
monium di cm o n po te ft,v bim ul ie r v n a multos'Vir os habet;
ièdliæc aut merét|jxjaui âdulte'ïrà nôminabitur.a qua
çnimpudor,caftitas, M e s abeft, virtute careat né Ce fie eft.
S ie^M ig ioD e o rum impudieâeft,&inoefta;quiafide ea-
Deiintèllexerùnt,vtPlato,qiti ait vnuni elfe fabricatorem
niundi'Dëum M.Tuilius^qui fatetut^hominem præ- ;
clâra quadam conditions àfutnmo D co e flê générât,um;
tarnen Ci debitUmxultum tan,quam fummo pa;t%no n red-
didëriint: quod erat confequensr aç nçcçflarium. Deos
autem neqiiepatres ,neque dominos eflepoflè, non tantum
tîmltitudofvt filpra oftendi) fe,d etiamratio déclarât:
qüiaîfteqüê,'fiûum eflè àQ i j^ om in em , tfaditur, neque
Deosipfos.antecedere origirïem hominis , inuenitur. liquidem
fuiflè ih terra hominés ante quàm Vulcanus , &
Liber,& A p o llo i& ip ie Iupiter hafçèrcntur,apparet. Sed
neqUe SatUrno fi6tiohominis,ncqueCG:lopatrieius am-,
gdàri fo ie tiQ d od finullùs eomin, qui çohintur,tormafle
aprincipio,atqueinftituifîèhominemtradicur,nullus igitur
ex his pater hominis nuncupari potefisica ne Deus qui-
dem.Ergôfas non eft,venerari eosi à quibus nonfithon io
gèheratùsiquianequedmülcisgençraripoteft. ^ W g » r
tür,acfölW coli debet,qui Ioüem,qui Satarnum,quiCoe-
lum ipfum, terramquè anrecefltc^ Jsenim necefle eft fio -
I min cm figurauèric,qui artte hominem,ccelum s^^^^que
perfccir. Solus patervocandus eft, qui ci'eauit j ifolus do-
mihusnun’ciipandusiqüiregitiqui habet vitæ,ac tieçis ve-
ram, St pérpetuarhpoceftatem.quemqui nonad ora tj&
i,nfipKrisieruuseft,quTdômmutnïuumâutfugiat,autne-.
iciàt i& impius filiu's, qutfiiura verum patrem vèl oderit,
vèligtidret.-
De ÿropbetiSy&eôrum temperibu^
C A P V T V . ;v ,, ‘
■ ^rVrib, quoniartt docui fapien tiam, & r e l^ p n ém non
jL N polie d iduci j iupercft,vt d eiplarehgione^efapien-
• quia honos ilie a inhabilis ¥ ac^ihceftuSjCaputyatque tia dilferamus-Sénrio quidem, qu am iu difticiiis dp. rebus
originetnnonhabet. J cæleftibusdifputati’o:led tantey audendum eltjVtilluftrataVeritas
patéât ; mültique âb erPorc,atqueinteritu libe-
S c h o L I À . I rentunqui eamïubyelamifle ftultitiælatëntem ^Ipernan'
a Ioftabilis &
tu slUgenduni eß exantiquis codïcibtrt'tiam reltgionem Deorum du-
obus argumentis réfutât: altéré qutaeftïmpudica & inteßdyVtJupe-
rm dixit y nempe quia admulfosDeés pertinei: altéré, qutagft infia-
'tiû&in(erta^xodeüamvenïtexeadethDeorummülittudtnè.
tur,acrelpüunt.Sedpriusquàmineipiam dëDedi&opejribuseiüs
d icerë'^iÏÏihi'pàüca'de.prophetisantédiCehda
futit^uorum teftimdiiiis tïiin c Vf i neçelle e ft, qii ocl in pri-
oribnslibrisnefaÈéîemvtempéraWvÂhiedmnta,qu^ veri-
tatemftudet'Çomprehendeie, . non mpdô]|ntelligendis
ptbplie tafü nivdciblft aqimumde be tin t ehdér e j le d i t-
iamtcmpôra,petqUæqùilqueillorumfucrit,diligentjiIî-
:mCiUqÔiréreîvtfciât&quæfuturaprædixeriht:. i ^ p o f t
: q'uot an nos p fed ifta compléta fint. N e c difHcultasiqh is
‘cdligeUdrs ine'ft vlia : teftati funt enim , fub quq. gu.ifqué
regèdiufiufp'iri.tüsfiieritpaflüslnftin^um'.M
ptôfëslibro's'de femporibusediderunt , inititïrh facienres
i prOphetâMoylè j qui<r Tio ianum béllum nongefttisfe-
reànnis antCcéifif^s autem cum ppr aniiOs quadragi n ta
pOpulum rexiflCtj'&cceflbtê'habnit^dofiiei'n^quifeptemy
& vigi n Üâ n histe'ri ü i t p ri n Cipajiim: EXindefubi ud icij>us
/»fuerdut pèr'atîups tr é^ fttç s leptuàgiiïtâ. turniftnutata
ftatureges h a l^re coe'perunt.quibus imperiuîbtenenti-
buS'peKmrfós'quadringen t o s l ». vTque adSede,chiærè-
gMih^dp^iignandregeßabylonio,captique ludæi,' diu-
ItümumleVüniùm pCrtuleruntj'doneôfèptHagelîmopoft
' Deßpient'ta itidettt & rellgtone:& turépairitaedominï.
C A p v T 1 V .
a Vibus rebus apparec, quam inter le coniun<2:a fint
ïapiefttia,& rëli'giöi ’ Sdpièntia fpeCkac ad'ftiiös, qiiae
exigit amdrem j rell^id ad lèruos , qü« exigit cimorem.
NanVfiéutillipätrem diligere debenfy & hoiiörare; fiehi
<lom1bumCoiCre^everêri.Dèüsautem,quiynuseft,quo-
niamvtramquepcrfonäm^ftmet,&patris,&döminij,5c
amare e ümdeb efii Us, <juÉ filïjuïih' usf 5 c timfere, quiaierpi^
tïu]|ar^giraC|^ethf$ quïaidein Deüsefty1 qur& in-?
féiligi débet,qüöd elf ïapieh t i i j St h o n o ra r iq u o d eft re-
’ lig ib q tS i^ ä lapïehtia^prscedit v'relïgiö fèquitürï^uia pri--'
useftjDeum Icire; conftquens, colere^ I ta üi ikio b üsh o-q
jmidaodsvnaviséft, quarnUis^diuerla,cfle^ï4 eatur. Alte- |H__
Iruiij enimpofitumeftin^nfu,altemmina(ftu.Sedtarnen 1 anno eos Cyrus maiórtérfis, acfedibusfui^redderetiqui
' fimiliafurie diiobiièriuis cx vno fonte mänantibus. Fons pCt idem tempus iiVPerlas fijfcepit:imperium,qim'Rdmae
1 Deus èlbia qu o hi duo riu» Tafquinim Supérbus.^ Qtiare
LAob«ra- ^ *abérrauerint,aiefcantneccffèCft: queniqui, ne ldunti riesi^ex ludïicisj&exGr^crSjRiomanifqihiftoiijs cofiiga-
necfapiéntesCfièpollunt, neereligipji,iicftc,yt:philofo- tufjetiamljngulórumprQphetarum tempora «olligi pof-
ph i,& q u i Deos cölunt, fimilesfint aut filijs abdieati5,Xu11 funljquotuHÜ^nè'v 111mus Zacharias 'F ilit; quem cpnftat
ierüisfügitiuis, quia rieqiie illi patrëm quaeruitt neque hi fubb arförege,feciindoannoregni eiusio6tauo menfecër
dominum.& ficutabdicati, htereditatempatiisnouaire- | cthilieAdepamiquF^^^^ etiamGrtecis fcriptoribuspro-
qüüntür,6c fugitini impunitatern % ita ne^jue philofophi j phcci'iepeïiuntur..Qute ortinia eó prdferojvt efrorém fu-
T S T ,^ju«éftregni exlefös hxre- um fe p tia n ï, qui feriptutam lactäm cöarguere nituntur,
pient, ditasi id eft, fumipunvbonum j q itodiili maxime quae-
runt ineqUe cu ltÖ te sD ep rum pceoam(empj.fern;x mor*1
tis e ffu^ en tiqu ii eft animaduerfiö veridontini^duerfiis
fiigitiuösfiix mailftatisvaenominis. Deumv crge llè pa-
trem, eunde nique dominü m, vtrique ignorauerun t, tain
culföres:deorum,qüamipfilapicntixprofe||^res:quiaaut
ninil omhiho cole nd u mpü taue r Un tja u tr e 1 igiones ralla s
quagintjj
tanquam riouam,8c récens fiótam jigrroranf’es ex quo fo n te
lanÄ ireli^ioh jsorigo rnäh aü eritjiC^d dfi
(ftisipeçfpçCtifouetemporibuSjfohdâmènmmdoâ
'n x la lu b tifo r ii verÏtaMmpenitüscötn- R
,'prelVendetjôc errorèm cognita , 1 '
Verftàte,depôh'er. »
• ’ ‘ (■ ■ ■ >- C7<1^ -
S c h o l ia .
a Exaliquibuslocü, quahicordmenotabo i apparetlaâdntium
tnchronologta rtonfuijfevalde diligentent.Vrhnum ait Moyfcn non:
fundamenta terræ,eram penes ilium difponens.Ego eralq,
cuiadgaudébat,quotidie autem io cundabar antefaciem
éius, çum lxtaretur orbe perfeCto. Iccirco autem Trifme-
giftus 5* J ii dixic.& Sibyllaavpßcvx»> appellat* qui
o J y— * " ' * * * ' / mH»«. .... * ——jj i c » , . \ o.
gemis fereditnisexcidiutn Troïanum anteceßilfe. Verum,rEufebius\ tanta fap^cntia,& virtute fit mftruôkus a Dec.pâtre, vt ôc
à quo i Beda fa r um differ t , ajfertt trecentts quinquaginta annis^ epufilio eius , & mambus vterctur m tabricauone
tantumprdceßiffe MoyfenTroianumexcidium.abbisnonmùltum | mundi.
diferepat Èutropius, qui putatquadringentos &~decemannosinterceßijje.
Lüftantius tarnen in bac revideiur efle fecutus opinionem
G r Æ C O R V M L A T I N A IN T E R P R E
impij Porphyrij\quem tarnen Eufebius ineo loco réfutât.
i icveAtsySic c .i.Dominus atque omnium creator,quetyt Deufn voca^
" Exinde lûbiudicibus fuerunt per annos trecentos le-
re cenfenm,quiafecundu Deumfectt vifibile,& fenfi'bilem .Settßbtle
ptuaginta] aperte hiefignifeatreliquosIudices,exceptis Moyfe,& auteajfero . — no ideo,quia ipjefentit r«*,.',. CUnr (hoc pu',enim ni tninope(frt v vttrruu iihpipfe. (feennttli.,1 t '
lofue rexiffepopulum eo tempore, quarefi his addas etiam illos annos ft d quia ip f t in ftnfum mittit,&mcntem. Quoniam ergo hunt fecit
M-oyfts & loJue,efficies qyj.ahtyoc numero Bedz no multum diftre- prlmum & folum & vnumpulcherautemei vifiu eft, & pletnjfimus
pdt.nam, qudmuis dicat Indices mperajfeannis 405. tamenfinii-1 omnium honor um, fanftificauitque&amauiivalde quajipropri-
meresfingulds anhos,quosvnicuiqueiudtciattribuit,efftciunt annos\umfilium. '
417. Verum in Eufebio video multo maiorem difcrepantiam,qui in- mufoititpav.Sz c.i.Omnium nutritorem creatoremqueojui dulcem
ier Moyfen & tiegnum Saulis non nunierat nifi 390. annos,aduer- j Jjnntum omnibus appofuit,ac principem omnium deorum fecit,
hndumiathen hoceft,quodBeda, & Lattantiusreferunt ad annos i.E um deditDeusfidelibus virishonordre.
ludicum jz .annos,qiiibuspoft HellprajuitSamuel cum Saule, cum etv% «re», See. i.Ipfum tuum cognofte Dettm, quiDetfilius eft.
Jlnftw&rt&c c.i .OpificemDei.
<nftßovXey.,i,Coßlianuin.
.quod
tufebius deinceps poßHeli minier et Eegnurfi Saulis, & ita iüos 3z.
vel 40.annos refert ad reges.
e T um mütato ftatu Reges habere cospetunt, quibus
imperium tenentibus per annos quadringentos fexaginra
De nomine, I b sv , c b r i s t i .
vfque ad ScdeChix Rcgnum, &c.]j Eufebius, & fefeomnes
chronalogut feriptores numerant annos qui‘ngentos&quindectmjn
c a p v t V u .
quibus Reges vfque ad capiiititatem Bdbylomcam imperarunt.ae Beda
conuenit cum Eufebio, hoc tantum excepto, quod ajferit Saulern
■ ^OrtalTe quxrat aliquis hoc loco,quis fit ifte tam po t,
iegnajfe taritumji.annis,cum Eufebius, & alij dicatit regnajfe 40. ___ _ _ tarn Deo cams,. & . quod .
nomen habeat, cuitis pri-
Itaiuxta Bedamftannisquaruatatis, qui funt 473. addas n.ex ma natiuitasnon modo anteccflerit munduni, verum^t.
feptuagintaquos fequiturEuftbius,'& $i. ex Regno Saulis quem Be- iam prudentia difpofueriti virtute conftruxerit?
'dapofmtinfinetertia£tt<ttis,kabebis numerumannorum 507.1h*- i Primum frire nos conuenitj nomen eius neque angelis
que Eufebius,üjBedaomninoconueniunt,exceptisiUisoäoannisRe- quidem notum eile,qui m orantut in crelo; (ed ipfi fo^j ac
gm Saulis. Verumin hoc loco ent minor error Laäantij,fi confide- Deo patri. nec ante id publieabitur, vt e ft 1 aaCtis .litte i^s
res, &ab his tiumeris Eufebij,acBeda detrahendos effe 3z.annos Re-^ traditum;quam difpofitio Deifuerit impleta . 15einde nee
gni Saulisyquoshaäantius ad Samuelem, & dd tempora Iudicu enunciari pofle hominis, ore fieüt Hermes doce tj hx c
^efert. | dicens. .
De Deifilio,deque eo tefiimonid.
C a p v t V L
achinator,conftitutötqüörèrum, Gciiti
Êt paulo póft ad filiüm;
içiHi Â?tKvay*mppvfc xipsnipiatóintf-té#‘St Ki’esey-ymy-my,^
**>öi,v*uuov * xvffiK.ïy eiirciv vzrh tuiti/jnS t tl. :
D Eus igitur m ächinator,conftiturötqüörerum,ucüti j Sedquamuisnomceius,quodei aprincipiopater fitm-
:in fecundo libro diximus.antequam prxelarum hoc | mus impofuit,nullus alius prater ipfum feiat, habet tarne.
Opus mundi adöriretül:,fah(ftum,& i ticorruptibilem fp ir i-1 ^ jn te r angelos aliud vocabulum & inter homines aliud,
tumgenuit,qupm filium nuncuparet. E t quamuis alios ; i efUSquippeinterhomins nominatur.nam Chriftusnon
noftea innutnerabiles per ipfum ereauiflet, quös aiigelos 1 proprium nomen eft, fed nuncupatio poteftatis, ®ni.
dicimusjhüctame folum primogenitudiuini nomihisap- Iudxiregesfuosappelläbant.Sedexponendahupellatione
dignatus.eft,patria f . v ir tu te, aemaieftate pol- j iusn0minis ratio e ft, propter ignorantium errorem, qn
lcntcm.drcaHtcmfummiDeifiliam.quiiïtpotcftate ma-
xiraapra.dit’ nótiacó groê tesia vn üvo ce s^top hé tarü féd
etiaTtifmtgifti pt^dicatio&Sibyllarü vaticinia demóftrar.
Hctrnes in co Ijbro qui, ïa«y.ï«aH.f inftiibituc, h'jsvfijs eft verbis; 3
y „ iw S, ^ S iO .7.1 Si t •' « i v y ’l l i‘
$ U Ö . U « W « . «»■ A . % r f
i” « " v e ib i « ■ « ■ "». » a i. h «r» M ■
Erythrxa in catmints Jut pnncqTlo, quod alummo Deo
exorfa eft,filium D ei Ducem & Imperatorem omnium hts
verfibus prsedicat:
■ m/rM^óipay kti< ij» fos yXvxu m ió/*x »-mat
frd» Tnlrrt» tTnirin.
Ét rurfus in fine carminis: ,
^eujfyV&ai** *isés twfydos-i
ÉtaliaSibyllaprxctpit huncoportgrecogaolct:
«J$» ai> <b 0v * , .-
Videlicetipfe eft Deifilius.qui per Solomonem iaptentil-
fimum rege m diuino -fpiritü plenufo locutus e f t , edgu®
fubiècimus: Deus eondidit me in initio viarunvliurum.tn
dperaftiaantefecula. Füdauit mein principió, fotequam
tetram facerfet,& antequam abyifos. cón$itugret;priulqua
prodiretit fonteX aquatumiante órrinei cobles g e k li t me
Domihusifecit regiónes, & terras inhabuabiles fub ccelo.
C um pararet ccclumi aderatii tilt, & turn feCerneret fuam
fedem; cum fitper ventos faceretValidas nubes,& cücpnfirmatospoReretttiontesfubccelo:
quatidofortiafaciebat_
eumimmutataliteraChreftumfolentdicere. Erarludxis
ante prxcèptum , v t facrum conficerent vnguentum quo
perungipoflentij, qui voqabantur adïacerdotium vel ad
regnum. ËtficutnuncRomartisindumentùm pürpuræ,
ânligne eft regiæ dignitatis aflumptæ ; fie illis Vhétio facri
vnguenti,namen, ac poteftatem regiam cpqforebar. Vc-
tùm quoniam Græci veteresx?«ï.9-^ drccb^nt yngi -, quod
hunc«>.ji'g»iir««/,ficut indicat Homericus Vetfusilie:
S , dv'Mi H dit*»** xftmàs t$Wif.
O b hanç rationem nos eum Chriftùm nuhcupàtrtùS > id
eft,vn(ftum,qui HebraicèMelîias dicitur. V nde in quibuf-
dam Cræcisfctipturis, quæ marc.deHcbraicisïhterpreta-
tæ funt,,^«.«^î.id eft, vngqendo curâtus, fetiptum inue-
nitur^îUtîiziigi«^*/. Seâtàmen.vtrolibét nomine rexfi-
gnificatunnon quôd tile regnum h o c tefrëhum fuéri t ade-
ptus, çuius capiendi nondüm télnpuVaduehit, fed quod
cxk fte,a c fempjternum . de quo diÏÏèremüs ih vltimo li-
bro. hutic verb de primaeïus hatiüitate dicàmus.
CB.iA.ECOR.VM LÀj B îÀ INTgRPRETATIÔ.
H I & c .i4 eft. Caitfd autem huius càttfa efi diuimkoni vàlüntas,
qua Deum protulit,xuïus nomen nonpùtefi humànp ore d id .
Vç, SCc.ideft.Ejî enim plifecrètus quidam fe rm fapientie fdnttus
défolo Domino,quirn dicerè fupra bominetflffi.
J y.& c .id eft, Eos autemfdmula laueriint,& vtixerunt oteo»
;,&c.id c&,Abvngendo.