A
P $ $
B
SrCap.
Dent. 32.
H i
c
D i
ftifepultura & refurre&ione locutum cfle his verbis, Sepulture
eins fublata eft de medio, eun demque pluribus docui ,v i-
uorum mortuorumque omnium futurum iudicem. N a than
etiam de h o c apud Dauîdem locutus eft his verbis,
Ego ei pro patreero, & ip fe eritmihi pro filio , miftricordiamque
meam ei non adimam, quemadmodum eis qu i eum antecefferunt,
ademi : turn domimea»& in regno fuoin perpetuum collocabo. A tque
etiam Ezechiel ducem domus non alium ni fi hun c i-
plum fignificat. Hie enim eximiusac præcipuus eftlâcer-
d os , perpecimfquerex, G hriftus, v tD e i filius: cuius in al-
teto aduentu nolice pu tare Eftuamdicereaut alios prophe-
tas, lacrificia cruenta vel libationcs in ara öfterer, fed veras
mintalefque &laudc$ & gratiarum aéfiones. N e cv e ro fernere
in hunc credidimus,aucab ijsquinosita docuerunt,
capcati fumus, fed hoc mira Dei prouidentia geftum eft,,
vc vos qui hàbemini, nec eftis Dci ftudioli atque làpien tes,
fapientia 8c religione per nouam vocarionem teltamen-
tumque fempiterniim , id eft, Chriftum, inueniamur vin-
•cere. H o c admirans Elàias » dicebac : Continebuntque reges
osftiumyquodij quibùsillemnciatusnon eftyVidebunty&quimn midier
tint, intelligent. Dominé quit Creiidit auditui hofiro, brachi-
umqUe Domini cui patefaftum e f t fH x c dicens, V cp o lliim ,
inquam »Tryphort, hæc eorum qui hodie tecum venerunt
caufa conor dicere, breuiter tamen.y & præeife. Redfcë fa-
cis,inquit, quæfieadem pluribus etiam rurlus dicas ac di£-
feras, feitome atque eos qui ftïhul audiunr ,e x eo perce-
pturos voluptatem. Ego rurlus, Putàtifneynquam nos
polfe in telligere, nifi eius qui voluic conceflu ac munere ea
Jnfçlligendi caufà perceperimiis ? ytcùeniàtid quod àM o -
ifediéhuneft, Concjtauerunt me a lim üD ijS y& fag itijsfavm e
intauerunt. lmmolauerunt Damonijs que tgnorabant -î nous re-
centefque venerunt * quos patres eorum non normt: Deum (fuite
genuit, deferuifii, oblitufquees Dei »quite alit. V id a Dominus, &
concitatuseft, concitatus eftpropter filiorutp'filïarumque f a r um
iracundiam. Et a it, Auertam ab eis faciem meam., oßendamque
quid tandem eù euenturumfit. Genus m m peruetfumefi, filijin
quibus nuüaeft fides. Ipfi meeo qui Deus non eflconcitauerunt, me
ftmulachru f i s exacutrunt. Ego quoque eos eo qui non eft populus
iritabo» 1&gentefiulta ‘eos concitabo. Ignis enim ex ira mea exar-
fit y ardébit que vfquead inßros : ttrramque eins depafeet, ac
montium fund ament a tombant : mala in eos coITtgam. Etpoft-
eaquam iuftusd jlo interfe&us e ft, nos alius populus 01 ti
fomUs.nouæque Ipicæ aevirentes germinauimus , quem-
admodum prophetaîdixerunt, Dieque ÏÜo gentes multaad
Dominum çwfugieht, em it que populus meus, & in vmbilito vni-
uerfa terra h:ditabuntj,; 'N o s afutem non foiüm populus lu*
mus,lcd ctiam populus lân âu s , quemadmodum iamario^
bisdemonftratiis eft : Vocabuntque cum populum lân-l
d um , qui à Domino rederoptus eft. ‘ N o n igitur à biedus
populus ftimus', nec gens barbara ,u e c quajes gentes fiint
Cares aut Phiyges, fed nos Deus elcgit^ éiftjuc appatuit,
qui eum noninterrogabant. En Deus fum , inquit ,gentir id
eft , ijsqui nomenmeum non intiocauerant. Hæc e n im g e n s c a 1
eft quam Deus olim Abfahamo pollicitus e ft , Mtremque '•
multarumgéntium cum le poftturum aclàâurumefté pro-
miftt; N o n Arabum, non Ægyptiorum , neque jdumæo-»
rum gentes intelJigëns. Nana & llmaël magna; gentis pa-^
rensextitic, & Elâu ; ^Amanitanorumquéetiam rtünc magna
eft multitudo. Nochusautém & ipfius A b tah én i pa-
rÇns erat, & Vpö nomine hqminum om his generis : alijqué|
aliorum maiores fuèrunt. Qüodnam hïcniunus ampffüS
ad maiuS Abrahamo Deus conceflic f Q ü o d eüm fimilw;
vocarionisyerbp vocaüitjcuniei imperauir,vt è terra & lo-
è o qUem mcoleret,cxirer^ N ô s quoquè ilia voce Vocahit,
iamque ab eo viiiendi genere dç^eïimUs, quod feqüeba-
mur cum mofè inftitutoqüe aliprum terraé|hcôl^um iniu-
fte flagitiofeque viUeremus, & curîî Abrahämo tèrr£ fan^
Ûx harreditatem adibimus, infiniti tempOris hafeditarem
adepeuri, quod Àbrahamiftlij ftnius, f id â îmitâtione & ft-
militudine, Vren im ille Dei vöci cfedidïf, eiqüe iu ftittf
tributum eft : -, fie etiam nos qui Dei v o c i, qua: îürfiif-per
I Apoftolosmiflaéft;, éiquæperprophetas nobis
j prædi<ftaeft & fiunciata, credidimusipropoftta etiam rrior-
! te eis quæirf rnundo ftinr,n un ci um remiii mus. Similiërgo
h de gens prædita, & pia quæ iuftum pattern lseflftcar.ei pfbr
mittitur, non v o s , in quibus nulla eft fides. Videte etiàm
v tdcllàa co, 8c Iacobo eadem promittat. Ilàacum enim al-
loqùituf ho c m o d o , E i benediCtiènem per fernen tuum omnes
terra hationes adijHfcèmur. Iacobo aütem, Benediftionemque
perie ac fernen iiitmomnèsgentes terra àccipterit.Noh^etiam hoc
Elâu, neque Ruben a it, neque v llfà ïij, led illis , ex quibus
■ Chriftus nafeinirtis erat ', è a q u i per-virgmem Mariam
adhibenda erat diipenlationé. Q u o d fi Iudæ etiam bene-
di&ioii'em convydéres ,-rîdérep’ôilis quæ died« Diuidicur
enim lênien ex Iacoboi & per ludàm, Phares, Ielfë , Daui-
demque dëicënditr Hiscporro figriifiçâbant fo re , venon-
nulligeneris veftri Abrahami fitijinuenirentur,qui ctiam ad
Chriftum pertiïièrent : alijautem Abrahami quidetti filij
e lient ,'Tcd arena* quæ in maris litote e f t , numerum'æqua-
rent, quæquidéifiaeerÉftërilise|^& fine frudfctt, multa dft
Ôçihnumefabiüs, nullum verum fiu d um ex lègignit, led
tantum aquam maris haurir.' Id quod magnam hominum
multirudinem tn genere veftro coarguit, qui acerbicatis&
impietatis d oârinam arripiùnt', Dei autem Verbum rçpü-
diànt. Ait enfin in Iuda, Nondeficiet princeps ex Iuda, f y dux
exeiusfemoribus, quoad is cui repoßtum eft > veneftt : ifqueerit Jpes
gentium: H o c non de Inda, fed de Chrifto diiftum elle confiât.
Iudam eftim omnes quj à gen ci bus omnibus genus
ducimus, nori expeiftamus ,le d lelùm eum qui etiam raa-
ipresvcfttdséxÆgypto eduxit. N äm vfquead Chriftiad>
uentum prophcûa prædicabàt, Dum veneritu cui repoßtum
tefti & tpfe eritgentium expeftatio. V e n it ergo Ié lu s , qneihad-;
modum ctiam mulcis lo c k docuimus , lpelque eft eum fore
irerum liipra nubes, cuius nomen & contaminatisipfi, &
fàcitis ve in omnibus locis contaminecuir; P'oteram autëm
vobifeum de Vefbo pugnare,quod vos interpreramini,cum
leriptum cfle dicicis ho c modo, Quoad venerint ea qua ei repo-
fita fiin ty quandoquidem non ita interpretati'liinf leptua-
gintà interprètes, fed , Quoad is cui repoßtum eft^ en e r ih S e d
quoniam conlequentia de C hriftod iä um eftè indicant,
(ica enim habenc, ifque erit gentium expeclatib J[noneo v tv o -
bifeum de vocabulo dilpucarem, qiiemadrh'odum non ex
feriptuns quæ àvobis minitrié conceduntur, quas etiam
protulerim,lèd ex Hicremiæ propheræ, Efdræi Dauidilq ue
librisprobaciones de Chrifto ftudui depromere, quæàvoftri,
ëasprofe<fto,vrprobenoftis,fu^ quemadmp-
dutn èa quæ de Efaiæ morte feruntur, quem ligncalerrale-
Çuift^quod etiam myftefium eft Chrifti,quigenusVeftrum
in partes duas diuilurus eft,ita tamcn,vt cos qui digni erunt,
vna eu landis patfiarchis& prophefis æterno regho dignatu
rus fîr|alids in ignis iaefèmi fupplicium,cü fimil ib.pérfidis &
irnmufäbilib.äb omnibusgèntibus niilTurümfeiamdixerir.
Ventent ehimJnquit;aboriente & ocademefoie, a çcm ben t^ cum
Abrabamo, ïfaaco , & Iacobo in regno coelorum :filijautem regniin
entbras exteriores eijcientur. ÀtqJ hæc dixi,ihquam,oifinino,
quod nülliusmetu detérritus,libere quo^veriim eft profi-
tè ar,& nullius metu deterrëndùs fim ,ctiam fi hïc meffatim
yos difeerpt uri fitis.Neq^ enim genetis inei,id eftjSamarita-
norum queniquam rnetu% cum Icnjptp Cæiare coniteniens
eos errare dixi,quod Simoni Ma go, qui Samaritan us erar,
cfederent,queôi Dëiim ôrnhi prihcipafu,poteftaté âtqj vir-
^tçiiiaioreiri eftè conteridërent. Cumqj tacércnt,hocad^
didi ex Dauide ciini de hoc Chrifto diçcfrem, N o n iâm eius
(èminé, f id per eurri dixit fore Vr gentês benèdidtionem ac-
cipeient. Ibi au tem ira eft, N omen eius in perpetüiim manetfupra
fofem oïiètuf, ômnefifc gentes per turn benediäionem confequmtur.
Q ü o d fipër eüm gentes omnes bénèdiëiionehi accipiunt,
$c c i örnpibus^entibus in eüm cfedîfh fisj profeélo ôô ip fe
Chiiftu^eft,& nos ij qüipercutn benedidionéaceeperunt.
Açlblefh quiqem Déus antea dcdërat, Vf éüm adotarer, vt
Iciiptum eft, nec qüénqüi videre licéi qui mortem propter
lüäm in foli^ïdenVperpedVùlôenc.ïém aufem übifiine ex
omni hominumgehere viderepolfumus, & quivoluerunt,
P^rpcti öifinia^pötius quam eum negét 8c re-
pudient.Ignitusenim magis eft eius verirariS&ftipientiæ 1er-
nu)A m agilque illuftrar, quam V isfolis, & ininrimas co r iis
mentifq*, partes pénétrât. V nde etiam fcriptüra okySùpeM
lêmeiusnomen oneW.. Etrurfus Zacharias air, O fm s tf tn o L n
enrr.Etdeeode'rn loqûéng; Plangent tribus pern/jbns & fa-
__________ I , I I , fnihasï
Êfaiïfai
49-
B
Untth. 23.
j Efai. 42.
Deui. j.
rnilias- Q u o d fi in priore luo aduentu, qui fuit fine hono-
re , fine pulchritudine ac dignitate , contemptufque eft ,
tanto fplendore atque poceftatepræftitit, v teum nullum
genus hominum ignorer, 8c omnes ft.igitiolæ vitæ quam in
quouis genere olim degebant,poéniteat,vt & dæmonia eius
nomini fubijciantur & obedianr, 8comnes prindpatus atque
régna eius nomen vehementius quam mortuorumo-
mnium,timeant: quanto magis omniex parte in clarofuo
aduentu eos qui fe oderunt, & qui iniutia à lèdefecerunc,
delebit?fuos autem rcficiet,bonis omnibus ttibutis qüæex-
peëtabanr ? N obis igitur datum eft,vt 8c audiamus 8c intel-
ligamus & lâlutem confèquamur per huncChriftum,eaque
omnia quæ Patris propria lunt, cognofcamus. O b eamque
cauüam ei dicebat, Magnum tibieft atq3 honorificum, quod puer
meus vocatus es,quod tribus lacobi exbibebis,populum% lfraeliticum
qui dtjperfus eft,conuertes. Pb fui te lucemgent ium,vtfis eisfaluti,ad
extremumorbis. Hæc vos quidem de Geora 8c aduenis d id a
elïè cenfêtis: re autem vera de nobis qui per lefum illuftrati
fumiis, diéfcafünt. Illisenina.etiam Chriftus teftimonium
dixifièt.Nunc autem dupliciter gehennæ filij, quemadmodum
ipfè dixit,eftis. N o n igitur ad illos verba prophetàrum
pertinent atque referuntur, fed ad nos, de quibus fetiptura
dicit,D«ww cocos via quam ignorant,& femitas quas non normt,
calcabunt&terenty&egoteßis y ait Dominus Deus, & puer meus
quem*/egi.Quibus tandem teftimonium Chriftus dicit?cer-
te ijsqui crediderunt. Aduenæ autem non modo non cre-
duüc,fed duplo etiam grauioribus malcdidis quam vos eius
ftümen vexant & afficiuiit, nofque qui in eum credimus, &
iWterftcere volünt & verbetarè. Vobis enim omni ex parte
fimiles elfe ftùdént. Rurfùs alio loco clamat,E^o Dominüs te
'vocaui iniùfiilia,fnanum% tuam tenebo,teque & corroborabo & geiler
is meipaäum &teßamentum,lucemque gentium conßituam, vt
cacorum oculos kperias, & compedttos ac vinäos ex car cere educas.
Qùoniam hæc & cum Chriftö loquitur,& de gèntibus quæ
illuftrati füntintelliguntur, an hoc iurfum dicecis, hæc legi
d ic it,& d e aduenis incelligit?Cum nonnulli eorum quip'o-
ftero diè Veherànt, quafi in theatro reclamarent, Sed quid
eft quamöbrem non hæc legi dicac, atque de ijs mtelligat *
qui ab ea illuftrati lunt , cuiufmodi lunt aduenæ ? Non,in-
quamT ryp hone m in t uens ,a 1 i o qui fi lex poteràt gentes eo fi
que qui earn habebant, illuftrare , quisvliiserat nouitefta-
mënti ?C um noüiim teftarfiehtum, legemque perpetuam,
& præcept um Deüs miflurüm fe elfe prædicaüit, non vctc-
tem Icgemeofqj qüi ad earn accedunt, audiemus,fed Chriftum
Ciulque aduenasjhos genteS, quos illuminauit, quem-
àdmodüm alicubi ait,Sic ait Ûoniinus,Tempore àccepto & opor-
‘tuno te audibly & in die falutis tïbi duxiltum tuli, teque dedt tefta-
merttüm gentium, vit err am conßitueres defer tafy bareditate poßi-
deres. Quænam eft Chrifti hæreditas ? nonne gentes t Sicuti
alio loco âit,Filius metis es tüiego te hodie gemraui. Poftula a me
&dabo tibi gentes bar edit atem tuam ,poßeßtonemque tuam terra
terminos. V t igitur Chrifto dé gèntibus hæc didtâ lùnto-
mnia, lie ilia etiam diélaexiftimatotc. Nihilenim aduenis
teftamento opus e ft, fi, vna eadeitique lege omnibus q,ui
circuncili funt, lata, de illiS ita feriptuta dica t , AdiungetuŸque
ad lös etiam Geora, & ad familiam lacobi addttur. Quod qu e
aduenaqui circuncilùseft, eoipfo quod ad populüm ad-
iundus e ft, pro indigena hàbetür : nos aufem quipopuli
nomine digni habiti ftimus, pari racione gentes lumus,
propterea quod circunlcifi non lumus. Præterea ridicu-
îumeft etiàm Vos exiftimare aduertarum iplbrum apertbs
eflè o culos, noftrûs autem non item : nofqufe qui cæcifu-
tnus 8c mUti audite ç illos verb qui illuftrati ftnf. Atque vt
hoc ipftmr ridiclilùm vobis magis.euenrüruin elïèih'telliga-
tis.figentibus legem datâfneflèdicetis, vos ne illahi quidem
legem cognitam hàbuiftis. Dei enim iram timuilfetis,
filii^ue feelefti ÔC flagitiofi aq hutantes, nunquam adduifti
elfetisep, Vt fempereüm dicehtem audirefisyft/^, inquibus-
non eftfidei. Ecquis cocus» nifi pueri met* & muti»nifi ij qui eispra-j
funt? & éx'cacàtt fiibt feruiDei. Si Veroiæpeàures etiahiVe-
ftras patentes noii euftodiftis, liée audiuiftis, hum honefta
pràclaraque eilet laus quam Debttibueffetis, & D 'c i tefti-
moniumferuos deccret,nullo pudorehæc audiencesple-
ruhique afficimini, nec Dei miriîe honore aétremorè voS
implenc,fed populus ftultus obftinatàque mente eft& Ob
id addam vtpopulum iflum transfer am, all Dominus, traitsfèram-
que eos, fapientiamcfue fapientum per dam fdoümtmqw f t enttarn
abfeondam. neciuiuria. Neque enim lapienteS eftis, neque
do<5li ßt intelligentes, fcd acuci 8c vetëracores : Tapientes
ad mala committenda taneum,ad abftrulum Dei cdrifilmm
incelligendum, vel fidele Domini teftamenfum , aut femi-
tasaecernas inueniendas ioèpti, Icaque, Excicalio,ir.quir,
ifraeli & luda hominum fernen, & fernen pecorum. Per Efaiam
quoque de alio Ifraele loquitur, hoc modoy Die tllo erit ter-
tm i f del apud Ajfyrios& JEgyptios benedict tuinterra,cut Dominus
exercituum bene dixit fdteens, Benedtcltiserit populus mens ,qui.
eft in &gypto»& qui apud Ajfyrios, eftIfuel bereditas mea. Cum
Deus benedicat ,Ilraelemq;-hunc populum appellee ,eum-
que haereditatem fuam clamec eftè, quid eft quamobrem
non vos pceniceac, quod volmeciplos decipicis, tan quam
Ibli lftael licis, & quod bencdi&um Dei populum derefta-
mini ? Etenim cum Hierofolyma finirimafque regiones
alloqueretur, rurlus his verbis vlus eft , Qignamque in vobis
homines populum meum ifraelem, vofque hareditario iure poftde-
bunt, eorumque eritis pojfeßto » .nec iam addetisvt eis orbatt fttis.
Q u id ergo ? inquit T ryph on, Volne Ifiael eftis, ac de vobis
haec elicit? S i , in quam, nos de his mulra verba feciflè-
musjdubitarem eti^m, num h o c non intelligent, roga-
res. Nu n c cum 8c demonftratione 8c aflenlu hanc quaz-
ftionem concluferimus, te ea qua: ante ditfta luncignora-
renona rb itror, nec rurftis ftuaio concercandi dilputare,
fed prouocare me & horcari , vc his etiam idem probem
atque demonftrem. Cum nutu ocuiorum alfentiretur,
Rurlus in Efaia, inquam, auribus audiences ft forte audi-
tis, de Chrifto in parabola & obfeureloquens, Iacobum
eum 8c Ilraelem vocac, his verbis, lac obus puermetu eft,eum
recipiam: lfrael eleftus metu,tneofinritummeumponam, iudi-
ciumque gentibus enunciabtt: non cont endet, nec clamabit» nec
quifquammplatets&areis vocemeiwexaudiet: arundinemfa-
üamnonrumpit, neclmum fumansextinguet: fed in verträte indicium
proferet»fulgebit »nec frangetur, quoad in terra indicium
confiituat: atque in eius nomine fita erit Jpes gentium. V t ergo
ab vno Iacobo iiloy qui etiam lftael appeliatus e ft, omne
genus veftrum Iacobus & Ilrael vocatum eft : fie etiam
nos qui Chrifti prsceptis paremus, ab vno C hr ifto, qui
nos Deo geiyiit, tanquam etiam lacobi , Ifraclis, Iuda;, Io -
fephi, Dauidis,ac Dei verifilij nominamur & fumus. C uni
eos vidilfem conturbatos ob earn caulam ,quod nos etiam
De i filios eftè dixilfem, occupaca interrogarionc, Audite,
inquam , quemadmodum Spiritus fenftus ita de populo
h o c loquatur, vt eos omnes altiffimifilios eftè dicat ,futü-
rumque v t in eorurh ccemidem hie Ghriftus adfit, omne
genus hominum iudicans. Verba autem funtDauidis, vc
Vös quidem interpretamini, ho em od o , Deus fietst in fyna-
gógo Deorum: in medio autem Deos djudicat. Quoufque iniquita-
temiudicatiSy&peccatorum perfonasaecipitisi ludicate puptllo &
paupeii»humilemqué &egentem tuftosjeddite. Ertpite pauperm,
&egentem èmimupeccatoris liberate, lgnorauerunt, nec intelle-
xerunt ,in tenebris incedunt, omnia terraftindamenta mouebuntur.
Ego dixi, Dij efiis, omnes altifiimifilij. Vos autem vt homines merit
mini , & vnius principum infiar, cadetis. Surge Deus , terrain
ivdica: in omnibus enim gentibus \m edit as ttbi veniet. In fe-
ptuaginta autem interpretatione d i& ume ft, Ecceyt homines
morkmini , & vt vnus principum cadetis, vt & hominum,
Adami dico & Euae inobedientiam declaret, & c a lum v -
,.hius principuiti j idcft illiusqui ferpen^vocaluseft, quii-
dem magno gfauique calh cecidit, quodEuam deceperir.
Sed quoniam non huius rei caula nunc a me habita efto-
racio, verum v t vobis demonftrem ,Splritum lanÄum vi-
tio vertere hominibus j ^qui a:que ac Deus impati biles &
immortales, fieius pra:ceptisparuerinc, efFedifunt, eif-
queeüm honbrem tribuit, v t eius filij vocencur: 8c ta-
ihen Adami Euifeque imitation? libimetipfis mortem pa-
nunt. Habtat larte vtvultisplalmi inccrpretario, dura
modo h o c demonftratum fit , homines. a D c o ;dignos
habitos elfe qui Dij fierent , dignofque omnes effe
habitos , qui altiflimi filij fieri polfeht : hoc etiam,
fore »vtfeipfi quemadmodum Adamus & Eu a, & iudi-
cent & condemnent. Abeo.btiam Deum Chriftum vo-
Ifai. 42;
ffalm.iv.