a
ul. adceii
2 J 4 . ' '____________________
ƒ Prxparauitexeo. ] Eratinlibruimprefis. pra»parauit,&:
prarparauirexeo ,habetvterque codexfdnttiSaluatoris,cum quibus
v im Vaticanorum concordat, & fane multoconcinnior eft ora-
tio,vtrepet'atur. . . . x
g Namfieftaliquiaanreillum,fifa<ftumcftaliquidnoii
abipfoi iatn porcftatem D e i, 8cc. ] Habet codex antiquus.
quaoratio habetoptimumfefifum, & comenientemfufcepta difpu-
tationi.quodfi legos,vt ejl itihbru tmprefis, nam fi eft aliquid ante
ilium fa d hm v& c. non videturfacerecum eo-, quodfupra dixit:
tllisemm fat is e r a t f t conccdtnmus matenam fm iul cum Deo
fuijfe, & fa il am a Deo non fuijfe, & contra hoc dijputandum erat
Laftantio. nam illud, quod'mdteriaanteDeumfuerit, nemo, quod
fe u , exphilofopbis alicutus nominis dixit, illi enim, qui at emit at cm
docueruntfftmul Deum & materiam fuijfe, hocejifemperfuijfe, di-
xerun't.
h Nififueritrationipneuifum, autquemadmodumfiat
antequamcft,autquemadraodum conftet. ] Legitur in libris
typis excufis, nififuericratioiieprouifum quemad-
moaunifiacantequam eft -, & quemadmodum conftet-,
8cc.babet vterque codexfan£ti Saluatoris,cum quibus tres Vaticani
concordant. & fane italegendum eft, quia dijiunctiones bic locum
haberenonpojfunt.
i Idem etiam Py thagerici. ] Legitur in libris imprests. Id e-
nim Pychagoraei jtahet vterque codex fan£li Saluatoris, cum quibus
tres Vaticani concordant.&faneitalegendum ejfe, ipfeorationis
or do dembfijlfdt.
Q u i funt principes Omnis difeiplinaj. ] Habetur in libris
typis excufis. quae funt priheipes omnium difeiplina^ habet
vterque codex fancti Saluatoris, cum quibus duo Vaticani concordant.
quod mibi probatur,quia ante non tarn Principes ipfos pbi-
lofophorum retulit ,quam ipfosprintipesfettas,. &familiasphilofo-•
pboruth.
I Quam materiaeprouidentia conglobatam. ] Legitur in
libris imprefis. quam material prouidentiam conglobatam,
habet antiquus codex, cum quotresVaticani concordant.prouiden-
tiam autem cum materia conglobatam ait iUe, qui prouidentiam eo-
dem tempore cum materia fuijfe exiftimati & p u ta t nihilpotuijfe ef-
jicereprouidentiam, niftante,velfimulmateriambabuijfet.in quo
qtiidem multum prouidentia detrahitur.boc verogenereferments v -
titurftpe i i . Tullius in libro defatofatumglobum caufirum inui-
cem dependent em ippellans.
m Solenonduminftituro. ] Eratinlibris im p re f is. Solo
nonduminftituto, habet codex antiquus, quod mibi probatur:
quia optime conuenit cum ijs, qua continenterfequuntur: neefrugi- ;
bus,nec animalibus not is. qua omnia in folo verfantur.
De mundo, eiufypartibus,dementis, & tem -
pefiatibus,
C X p v t IX.
V n c quoniam refiitauimuseos, qui de mundo 8c£n-
i .^ 1 <ftoreeiusDeoaliter fentiunt, quam veritas habet;
addiuinam mundi fabricam reuertamur; de qua in areal
nis landsreligionis literis traditur. FecitigiturDeusprimum
omnium Caelum, & in fublimeiulpendit: quod eflet
fedes ipfius Dei conditoris. Deinde terram fundauit, ac
cslofubdidif: quam homo cum csteris animaliifingene-
ribusincoleret. Earn voluithumore circunflui, & conti-
neri. Suumvero habitaculum diftinxit claris luminibus,
& impleuit -, foie fcilicet,lunsqueorbe fulgehti, &aftro-
rummicantium fplehdenribus lignis adorhauit; tenebraS
autem,quodefthis contrarium, cotiftitUitiri terra, nihil e-
nim per fecontinecluminis,nifiaccipiata caeld,in quo po-
i fuit lucem perenhem, SclUperos & vitam perpetuam ; &
contrain terra tenebras,inferos, & mortem. Tantoenim
haec ab illis fuperioribus diftanr,quantum mala a bonis,&
vitiaavirtutious. IpfiUs quoque terrs birias partes con-
trariasinter le,diuerlaiq; cohftii^iir, Icilicetorientenij oc-1
ddentemq;,ex quibus a oriens,Deo * cenletUrJ quiaiple
lumihis fonsi & illuftratof eft terum; & quod oriri nos fa-
ciat ad vitam lemp^t^rnamk Occidens autem^oh tu rb ati’
illi, prausque ment^dfcnbicurj quod lumen abfeondat •
quod tenebras femper inducat j & quod homines faciac
occidere,atq;inter/repeccacis. Nam fied t lu x orieritiseftj
in kice autc v it s ratio veriatur.-lic occidentis tenebrç funt:
in tenebris autem & iiiors,& interitus continetur. Deinde
silteras parfeseadfem ratlohe dimfenluseft,meridiem, ac lè-
ptetitrionem,qus partes illis duabusfocictateiunguntur.*
■ Eaenim, q u s eft Solis caloreflagrantior, proxima eft, &
fcohsrct orient!. A t ilia ^quaefrigoribus, & perpetuo
gelu torper';eiufdem eft,cuius extrèmusocéafus. Nam fi-
cutcontra ris funtluminirenebr^,itafrigus calori. V t igi-
tur calorhiminieftproximusj lie m eiidiesoiienti :v tfr i-
‘gustenebris, itàpla g a eftleptentribnis occalui; Quibus
lingulispartibusfuumtehipusattribuit.. V e r Icilicec ori-
e!rti,£èftas‘meridibnaliplàg^, occidehti autumnus cft,le-
ptentrioni hyems. In bis quoque düabus partibus, 1 mc-
ridionali, & lèptenciibnali,figûrà v i t i & mortiscontiné-
diana.
tur: quia vita in cal ore eft, mors in frigore. ficut autem ca-
lo r e x ign e eft, i'tafrigus exaqua. Secundum barum par-
tium dimënfio'nehijdiem quoq; fecit, ac nb d em j qui ipa-
tia^ 8c orbes temporum petpetirosj àc volu b ile s , quos vo-
camus aniios,alterna per vicé's fucceilione côficiant, dies,
quern primus Orie'ns lubminiftrat; D ei fir,needle eftiVt o-
'mnia/quæcunqliemeribra funt. No xàutem.quam Oc c i-
dehsextrèmtïsinducit;eius, fi quern D ei e flèsmulum di-
x im u s .Q u sd u o prsfciusfururorum D eus fecir.vt exiisSc
verærèiigionfe , & falfârüm fuperftitiènum imago quæ- i
dam ôftendcrctur. N am lîc u t lo l, qu iô ritu rin die, licec j
fitv'nüs, vnd éfo leme flèapp ellatümCice r'ovu ltvide ri; j
quôd obfcuratis fiderib'üs, lolüs àppàreat: tarilèh q'üia ve- !
rum* acperfechêplenitudinislumcn eft, & caloie * po tiù * 1- pot«.|
fimo, & fu lgorecl a ri (fi lira ii 1 u ftrat b mn ia ;ita in Deo,Ji- ^mo. i"
cet fit vhus, & m àieftas,& virtus, 8ç clàrituidb perfeda efti j
N o x autemjquam pràut> illi àntitheb dicimüs at'triburanj, !
eiüsipfiuSmultas , 8c varias religionesper fimilitudinem j
'dèmoh'ftrati QuâthUis ehim fteliæ innu mérabilcs mi care,
àcra'diare videa'ncur; tàmen^quia non funt plena* ac fo“
lidaluminajneccaloris * pcrFcrunr'quitqüam, nec rê-
nebrasmultitudine fua vincunt. Du o igitur ilia pribei-1
paliainueniuntur, quædiuerlam,&contrariam fibihâ- |
bentpoteftatem; calor, & h um o r , quæ mirabiliterDeus *
adluftcntanda,&gignendaomniaexcogitauit.Nam cùm
virtus De i fit in calore ,& igni -nifi afdorem* vimqj eius ad- |
miftâ humoris, ac Grigoris materia temperaïlèt; neenafei
quîcquam, neccohærèrepotuilTer: qüin ftatimtonflagra- I
tioneinternet*quicquidciïècoépiflet.Vnde&philofophi I
quidam, 8c poerædifcordïconcordia muhdum conftare
dixeruntrfedrationempenitushonviderüht. Heraclitus
ex igné nata eflèomniadixit; Thales Milefius ex aqua. V -
terqueviditaliquid : fed errauittanieh Vterque: quQdal- j
terutrum fi folumfuiftet, neque aqua nafci ex igné potui£
iet, neque rurlus ignis ex aqua. Sed eft verius* fimu le x v -
troque permifto cundagenerari. Ignis quidem permifee-
ri cum aqua non poteft:quialunt vtraqueinîmica, & fi co minus
venerinr.alterutrum * quodfuperauerir,conficiat
àltetumineceflèeft:lèdeerumlubftantiæpermifceri poi-
funt.Subftantia ignis,calor eft,aquæ, humor. R e d è igitur
Ouidiüs;
Quippe,vbi tèmperiemfumpfere humpr^.calor
Conctpiunt:&ab bis oriuntur cunfta duobus.
Cumçfjfit ignis aquapugnax-.vapor humidus otnnes
Res créât: & dtjcors concordtafoetibus Âptaejl.
Alterum enim quafi maiculifium eleméritüta e ft, alte-
tum quafi foémininumialterum adiuum* alterum patibi-
le.Ideoque à véteribus inftitutüm eft, vtfacramento ignis,
& aqüæ nuptiarum foederàfâneiantur \ quôd foetus âni-
mantium calore *& humorecolrporentur}atq;animentur
àd vitam. Cùm enim conftet omne animal ex anima, &
corpore:materiacorporis in humoreeft, à n im i in calore,
quodexauiumfoetibusdatürfcire ; quos craffi humoris
plenôs,nifi opife&càlbrfoüeritinechumort poteft^cor-
porarc, nec corpus * animare. Exülibüs quoque ignis* ^/‘aniraanll
8c aqua interdici folebar. adhuc enim yidebatur hefas ,^j
quamuis malos tamen* homines fupplicio capitis afficere.
Interdictoigiturvfuearumrerum,quibus vita conftarho-
minum,penndehabebaturiacfi eilèc,quieâm fententiam
exceperat* morte multàtus. adeô ifta duo elementa prima
funt habita* VtneGortum hominis * nec fine his vitam cre-
._______________ diderinc
H
ni. corpo* I
l a|.iminoJ
(bill's* '5!
diderint polie conftare. Horum alcerUm nobis com mu -1 truUmque T irana quilquam Deos h u freu p au it: quia re-
neeftcumcæteris animantibusî alterum (blih omihida- 1 gnifublimitaspenes Saturnumfolum',‘ luetic: per quam
tum. N o s enim quoniamcælefte, àtque immorcale ani- j diuinos honorés cum omnibus fiiis pofteiis confecutus
mal lumus ,ign e vtimur: qui nobis in argumentum im- eft. Multis argumentis hoc figihcnium poerarum coarmortalitatis
datas e ft: quoniam ignis è^ælo eft. cuius
natura, quia m ob iliseft, & l'urlum nititur, v itæcontinet
rationem.Çæteraverô'animalia,qÜoniam totafuntmor-
talia, tantummodo àqiia vtuntur, qu o d eftelementtim
cbrporàlc, arque rerrenum. Cüiüs'natura, c quia * mobilis
eft, aedeorfumvergens, figura m ords oftendit. îd co
pecudes neque in cælum fufpiciunt,hequè religiones fen-
tiunr,quoniam ab bis vfus ignisalienusefti Vnde aUtera*
ve’1 quomodo Deüs hæc duo principalia, igncm,&aquam
v cl accenderic, veieliquauerit,folusfcirepotelt,quifeciCi
S c h o l i à .
a OriensDeo fimilis cenlêtur] habentlibri impref i. ô rien s
D e o adcenfècur, legendum eft auctoritate antiquorum codi-
cum. Signifient autem idem, quod a d frihitur, & attribuitur :
quod , cum aliqui non intelligerent, abftulerunt a d , vt maner et
cenfetur, & àddtderunt fimilis, 'vtaliqüem fenfum pojfent elicere.
quod autemftclegendum èxiftihiem -, fa c it, quia poftea deocciden-
te ait : occidens autem conturbata illi yprauaque.mentt adfcribitur.
b Poteft cotpora re, nec corpus animare] legitur in libris
impref is. née humor poteft cofpora ri, nec corpus anima-
ri, habet vterque codéxfan ft i Saluatoris, cum quibus très Vatïca-
nicontiemunt. fenfusveroeft, in duibusbumoreab cra f itiemfuam
nonpojfecorporart „nec corpuspojfe animari,nififotu calorie bac in
ipfisjiant,
c Q u ia immobilis eft ac deorfum v ergens] habet antiquus
codex,in quo cum prius effetferiptum mobilis f u it additum,in,
v t effet immobilis,quod mibi placet, quia re ver a aqua ex fu i natura
quieta eft,&immobtlis,mfi vt tentrorûm agitetur. ex eo etiam,quod
cum mortecomparatur,debetdiciimmobilis,quiamortem nemovn-
quam d ixit ejfe mobilem.
’ Deammamïbus,bomine,Prometbeo,Deucalione,Parcis.
• C À P V T X./
COnfummato igitur imundo, animalia varii generis
dilïimilibus formis, & magna, & minora vt fièrent,
imperauit. Et fa<fta funt bin a , ideftdiuerfifexusfingula:
ex quorum foedbus & ae r, 8c terra , & maria compléta
funt. Deditque his omnibus generatim Deus alimenta
de terra, Vtvfui hominibusèflepoftent: alia himirum àd
cib os,a liavèrô ad ■ j'veftimentum : quæ autem magnarum
futtt virium, vt in excolenda terra iuuarent, vndedûfta
funt iumenta» Ita rebus omnibus mirabili deltripciohe
compofiris regnuni fibi æternum parare conftituit: &^n-
numerabiles animas procreàre,1 quibus immortalicatem
dater. 'Turn fecit iple libi fimulachrum lénfibile, àtque
intelligens, ideftadimaginisfuæ fotmam ,q u a n ih ilp o -
I teftelïèperfeôlius : hominem figilraiiitexlimoterræ. vnde
homo nuncupatus eft : quôd fie fa illis ex humo. De-
nique f i a to humanam formam fa iw e ttb ait: 8c Siby lla,
quæ d ic it: '
E<K«Jv tf’ ccfyams if*>i ocùo> t%xàïi.
D e bac hominis fié ion e poetæ quoque , quamuis corru
pte , tarnen non aliter tradiderunt. namque hominem
delutoàPrometheofaiftum eflè dixeruhr. Res eosnon
fefellic, fed nomen artificis. Nullas ehim literas yerica-
tisattige.rant: fed quæprophetarum vaticiniotradira, in
lacrarioDci continebantur: e ad efa bü lis& ob fcu ra opi-
nione c ö lle i la 8c deprauata* v.c ve-ritas à vulgo folec variis
fermonibus diffipata corrumpi, nullo non addenre ali-
quid ad id , quod audierant, carminibus fuis comprehen-
derunt. & hoe quidem ineptèi quôd tam mirabile,tamq;
diuinumopificiumhominidederunt. Q u id enim opu s,
fu ît , hominem de luto fin g i, cùm poilèt eadem ratione
generari, qua ipfe Prometheus ex Iapeto natus eft ? qhi fi
fuit homo, generate hominem potuit, facere non poiuit.
De Diis autem ilium non fuifte, poena eius in Caucafo
monte déclarât. Sed neque patrem ïpiius lapetum» pàgui
poteft. Faólum elle diluüium ad perdendaln,to ll
daroque ex orbe te r r i malitiam, tonftat interomnes. I-
demenim &philofophi,pôéræ,fcriptorefqucrerum anti-
qüarum loquuhcuq in eoque maxime cum prophetaru m
lèrmone èonlêntiünt. Si ergo cataclyihms àD e o id eoia -
il.uscft, vtmalitia* quæpernimiammultirudinéincrcue-
rat-, perdcretur : quomödo fiilo r hominis Promerheiis
fait? cüius filiüm Deucalionem ijdem ipfi ob iuftitiam
lolum efledicuntferuatum. quömodo vnusgradus,& v-
na progenies orbem'tctræ ram celeriter potuit hómini-
bus impleré ? Sed videlicet lio cqu öq iie fic corrupcrnnc,
vc illud fupèrius : eu ignoraient, in quo tempore catacLyf-
musfitfaótusin terra: & qtiisobiuftitiam meruerirgehete
humanopereUntefaluarij & q u om o d o ,a u r cum quibus
leruatus fir:quæ omnia prophecicæ literædocent.Àp-
parèt ergo falfum elfe.* quod de üpificio iridem Proine-
thei narrant. Verùm quia poctas dixeram non omniivo
mentiri foleré, le^ figuris inuoluere,& obfcurarë-qiiæ di-
cant: nond icoe llèmehtito s* fed primumomnium Pro-
metheum fimulachrum homihiS formaftè de pin-gui, 8c
molli luto, ab coque nnram primo ârtfem * & ftatuas * 8c fi-
mulachrafingendi. fiquidem louis cemporibusfuit, qui-
buS primum terhplà conftiruit; & noui Deorum quitus
eflecoeperunt. fie veritas fucatà mendacio e ft: & illu d ,
quod.àDeofa£lum fetebarur, homini,qui opusdiuinum
imirarus e ft, etiam ccepic adfcnbi. Cæterùm fitlio v e r i,
■ àc vîui hominis è limo,Dei eft, quod Hermes quoque tra-
d it: quînontantùm hominem âdimaginèm Dei faôtum
eflè d ixitâ D e o : (ed etiam illud explanareten'tauitjquàm
fubtili ratione fihgulaquæquéih cürpôrfe hominis membra
formauerit, cum eorum nibilfity-quod non rantum-
dem ad vfus necefliratem, quantum ad pulchitüdinem
Valeat. Id ve rô etiam Sro ici, cùm de prouidentia diflè-
1 runt, facere conantur.&fccutuseos C icero pluribus qui-
demlocis. Sed tarnen materiam tam copiolam , & v b è -
1 rem ftriiftim contigit, quam ego niinc iccîrtoprætereo*
quia riupér proprium de ea re iibrum ad Demetrianüm
auditoretn hielim fcripfi; Illud hoc loCo prçterire non
poflùmj quôd errantes philofophi quidam aiunt, homines,
cæteraque animalia fine v lloartifice orra eflè de terra.
vnde illud Vh giliànum eft :
*Terrea]progenies dur is caput extulit druis.
8c ij maxime fuerunr in ea fententia, quiefleprouiden-
riamnegant. Nam Stoicianimantium fabricam diiiinæ
folertiæ cribuunr. Ariftorelesaiirem lab orefe, ac mole-
ftialib erauit,dicens,fèmper mundtim fuiflè: iraque 8c
humanum genus* &cærera *quæ ineofunt,initiumnon
habe.re, lèd fuifle femper, ac femper fore. Sed cum videa-
mus', fingula quæque animalia, quæ ante non fuetan t , in-
cipereeüe.&eflèdefin ere: neceflè e ft, totum genus ali-
quândo eflè ccépifle* 8c aliquando deficurumeflè* quia
Coeperit,^ Omnia enim tribus temporibuS conrineri neceflè
eft,præterito,præ(ènti,&futur(j. Præreriti éft qri-
g o , præfenris fubftantia, fucuri diflolutio. Qüæ omnia
infingulishominibusappàrent. &incipimiisenim* cùm
hafeimuri &fumus,cùm viuimus: & definimus,cumin-
terimus. Vnde etiam très Parcaseflè voluerunt: vnam,
quævitamhominibus ordiatur: a lte ram,quæ contexat:
tertiam*quaj rumpàr.acfiniat. Intotoautem genere ho-
minum quiafolum præiens tempusapparet: ex eotamen
8c praÉteritum, id eft, 01 igo colligttur ; & fururUm, id e ft,
diflolutio. Nam quoniam e ft, apparet aliqüando ccepif-
iè. eflè enim nulla res fin« exordio poteft. &quiacoepir,
apparet quandoquedefitura. N e c enim poteft id totum
elle iramortale, quod ex morcalibusconftat. Nam ficut
vniuerfiperfihgulosintefimus; fieri^oteft,vt aliquo ca-
fu omnes fimul, vel fterilitate terrarum,quæ accidere par-
ticulatimfolet* velpeftilentiavbiquedifliifa, quæfingu-
las vrbes, àtque regiones pleranque populaturj v el in-
V 4 - cendio
M m