ïfo .. ’ -V-:;' ^ïduçrfus G entes *
exitioliberaret,quid feculacommeruemnt priora,quæan
cc ipfiusaduen turn morcalitatis conditione cófumpta funt?
Poceftisenimfcire, quid fit cum eis animis adum prifcorü
vecerriraórumq;morcalium,fubuentum&his,anfit ratio-,
nealtqua con fuit um atqüe prouifum? Poteftis ( inquath)
fcire id, quod Chriftopotuit docente*!cognofcifi nfinita ,.an
finitafecula fiat,ex quo in terris eflègenushominum ccepit:
quando prim urn animæ corporibus illigatæ, quis au d o t
iundionisiftius, quinimmo ipfius quifham bominis fabricator
» quo priorum abfcellèrintanimæ,quibus in mundi
parcibus,aut regionib.fuerint.corruptibiles, an conträ, po-
cuerintneaccederead periculum moriendi, nijfl tempore
neceflario conferuator occurriflet Chiiftus? Deponite has
curas, & incognitas vobisrelinquite quæftiones, miferafio
& iliis imperrita eft regia,&æqualiter per omnes diuina beneficia
cucurrerunt.confcruatæ funt, liberatæ funt, 8c mor-
taHcatis fbrtem conditionemq; pofiierunt. Q u o genere,
qu*,quando?Siarrogantia, lityphus» fi elatio abeflet a vo bis,
iamdudum hoc fcire pocuiftisaudore. Sed fi generis
Chrifiushumäni^inquitis) conferuaroraduenir, quur o-
mtiino non omries çquah raunificenda liberatîNam çqua-
licer libérât quiæqualicer omnesvocat. haud ab indulgen-
tia pcincipali quenquam repellit, aût refpuic, qui fublimi-
bus,infimjs,feruis,feminis,pueris,vniformiterpoteft3tc vc-
" b niendj ad fè faeit?Patet,inq'uit, omnibusfons.yiræ, neq: ab
iure potandi quifquam prohibîtur, àut pellirur.Si tibi.fafti-
dium tantum eft,vt oblati refpuas beneficia muneris.quin-
imo fi tàntfi fàpientia præuales,vt ea,quç ofFerun t ur à C hd -.
fto.ludum atq; Ineptias nomirteis:quid muitans ptccat,cuius
folæ Tant nse partes, v t fùb tui iurisarbitrio frudum fuæ
benignit jris exponat? Sot tem vitæ eligendi nulli eft, inquir
Plato, Deuscautà, neque alterius voluntas afleribi poteft
cuiquam r e d è , cum voluntatis libertas in ipfius fit ppfita
, poteftate,qui voluit. Annunquidoranduses, vt beneficium
iàlucisab Deb digneiis accipqre, & tibi afpcrnan'ti ;
fugientiquelongiffime.infundendain gremium ëftdiuinæ
beneuolenciæ gracia? Vis fumere quod ofFertur, atque in
j tuos vfusconuertere, confuluctistutibi. afpernaris ,co n -
tfemnis,&defpîcisT te muneris eommoditace priuauens.
.., nulIiDeiis infertnccefIïtarëm,imperio(a formidine nullum
.. terret. Neque enim necefîària noftra iili Fai us e ft, vt com-
peifdij aliqmd, difpendiive patiacur:fi aut Deos nos feeërie,
aut ad iiihilum * edigi corruptionis difiolutione permiferit..
Imp, inqu(t,fi Deus eft potens,mifericors,conferuator,con-
uertat nobis m entes,&inuitos faciat fuis pollicitationibus
credëre.-. Vis ergo eft ifta; non gratia, tfec Dçi liberalitas
principis, (èd ad vincendi ftudium puerilis atque inanis
contentîo. Q u id eft ènim tam iniuftura, quam repugnan-
tibas,quam inuitis extorquere in contrarium yoiunrates,
iocultare quod nplint, & quod réfugiant animis ,prius no-
cere,quamprofis? & priore detrado,inalienum habitum
fenrentiamque tra du cere? T ü qui te verti, 8c vim defideras
perpeti, vt id quod nolis efficias, atque arripias coadus-xur
refpüisaflumere voluntate id,quodverfus defideras arque
£ immutatusefiicerc? N ö lo , inquit, 8e volümatem non ha-
J beo.Qiiid ergo criminaris Deum.tanquam tibi defit?opem
defideras tibi fèrrci cuiüs dona, & mpnera non tantum a-
fperneris & fügiaiSj VCrnm in aliaverba cognomines, & io-
cular bus faceuis prolèquaris ? Chriftianus ergo ni fueroj
fpertt làlütis habere non potero? Ita eft, vt ipfè.,proponis.
Parres enimfatûtis dandse,conferendiq;ânimis quod tribui
conuenit neceflàriumqveft applicari/olus à Deopatreiniü-
dtim habet A: tradirum,ita fe habentibus fêmotis atque in-
X ^ tcrioribu^caufiSi . V t enim dij certi,certasapud vos habent
tute las, licenriaè, po teftates,neque eorü ab aliquo id quod
eiüs npnlfit poteftatisacliçentiæpoftulatis : ita vnius pon-
tificis Chrifti eft dare animis falutem, & fpiritum perpe-
tuitatisapponere. Si enimçatrem creditis Liberum dare
pofte vindemiam,medicinamnonpofïe:fi Cèreremfruges,
fiÆfculapiumfànitatem, fi Neptunum a liu d ,a liu d poflc
Iunonem, Fortunam, Mercurium* Vulcanum, rerura effe
fingulos cèrtarnmacfingularum datores; & hoe n e ceflè i
nobis eft v t debeatis accipere, à nullo animas pofïé vim vi-
t x atque incöiumitatisaccipere, nifi ab ep, quem rcx fum-
mus huic muncri officioq-, préfècrt. hanc omnipotens Iniperacor
efle voluit fâlutis yiam : hand vitæ, vtica dixeiirtii
, ianuam,perhüncfplum eftingreflusad lucem, neque aljis
datum çft,vel irrepere.velinuadere,çæcensômnibusclâblïs
I atque inexpugijabili aice munitis. Licet ergo tu pu rus, Sc
j ab omnifuêtisVitiorutn concaiiiinarione puigams, conci-*
liaueris illasatqUe inflexerispotsftates, n e ad coelumred c-
? hnti viasclaudantàtquepbfepiant tranficum , ad imrâpc-
talicatis'accedere nullis ppteris coiitenriouibus præmiumj
nlfi.quodipïàm immorcalitatenifacit.Ghdfto attribuénre,
^erceperis : & vcratti fueris admdlùs ad vitam. Nam qupd
nobis obiei^arccorffuertis, tibu^hani efle religiohem no4
f t r am ,a n t e ’dies n.i tam prpperpp.du paueps, neq}.vos po-?
cutfieantiquam & patriam lihq.ucre,ôî inbarbaros rituspé*
regtinosq,traduciirationeiftud iiitéditur nulla.Qqidenim
fihppmodoculpam velimusinfligere prioribus ilfis atque
ahtiquiffimis fèculis, quod inuentis frogibus glandes fpre-
uerint & repudiduerint arbuta, quod corticibus conteg», Sc
amicindefiérintpCllibùs,poftquâ veftis excögitaca éft tex-
cilisjvfii 8c Cpmmodifatefuccimftior?aut ‘quod ftrudis do-
m ib u s ,& lautioribus fucceffibus inftitutis, non antiquas
admauerintcafiiias, neefub rupibus &c cauernis præopta-
uerint vt beltlæ permanére? Gpmmühe eft omnibus, & ab
ipfispeneincünabulistraditüjbonamaÜsanteferrèjinuti-
libds vtilia prar^onere, & quod efle cohftiterit pretipfius,
læcius id confedari & petere:ineoque défigere fpem falu-
tis, & fdlucarfum commddórumi^Itaquecum nobis inten-
decis aueffionem è r rehgione priorum, caii^m conuenit
vt ïnfpiciacis,noh faófcumenée quid reliquerimus,opjjone-
:te,fed fècuti ^uid fimus.pptiffiroum comueri. Nam u mutate
fencen tram cul^a eft ylia, yel crimen! & à veteribus in-
ftitucis m alia,s tes ndiias vol un . atesq; migrare, criminatio
ifta & vosYpedat,quitoties yicam confuemdinemq', muta-
ftisiqüi in htpres alips,atq, alios ritös priorum condeiiina-
tiönetranfiftis.Nunquidenimquinqiinclafreshabetispo-
pulum dzftributum,yeftfi olim Vt habuere maiorèis?; Nun-*
quid magiftratus per |>dpulum créât is?mi!itatia, vrbana,có-
munia quae finr,cqraitia,fcitis? feruatis de ccèlo,aut ociofas
facitis obnundatiohibus ad ionAfcum paratis bella, fignü
monftratis exarce?autfecjalia iüfà tradatis? per clarigatio»- ;
nem repentis tes raptas? autx Martium diferimen obeünteS
fpem prælïj fumitii|,& ex icuruinibus aufpiöbtis? inpotëfta-
tibus o he un dis leges con feruatis Annarias?in donis, jn mu-
neti b us C i n c ias? i n cöhi bendis Genfbrias famp tibus?in pe-
netralibus Veftaï ignis perpètups fbuetis fopos ? fâcras facitis
menfâs fàlinorumappofîtui» & fimulaçrft.depriun ? cum
'in matrimtopia conuenitis,toga fternitis led u lo s ,& rtiaritp*
rum G enios aduócatis ? n^behtitira crihem cæfibari hafta
mulcetis? guellafuto togulas fottunamJefertis ad virgiha-
lcm ?.4natresfam11iasvefttæin atriis Qperantur domorum,
induftrias teftificantes fiia>? potionibus abftïnent viiri i af^
‘ finibus, & p.^pinquisofi:ulaneas ius e ft, vt fotfrias çdm-
prob^nt atqVabftemiasfè efle? In A 1 bano aft tiqui tus monte
nullos alioslicebat, quam niuei tauros immolare cando-
ris: nqnn e iftpm more m tëligionëmq}mutaftis,atqj v t ru -
fulosiicéretdari Sepatusconftitutumfàndione?Çum3R o -
mulo, PompilioqueregnantibuSjpercodaplariejacmadi-
da concremarentur diis exta : nonne rege Fub T u llo femi-
cruda coepiftis, & leuiter animata pórriccrej prifca obfèrua-
tióne contempta ? An të aduehtum in Italiam Herculis,
cum ex Apollinis monitu patri Diti acSaturn6 humants ca-
pitibus fupplicaretur: & hunc fimiliter morem, non fraude
callidula, & nominum ambiguitate -thucaftis?Ciimigt-
tut|&vos ipfi m odo il!os morés,mode aliasleges ifiieriris fê-
quuti,raultaqlie Vél éfrorib. cognitis-, vel animaduerfione
meliorum fint à vöbis repudiata, quid eft d nóois/adum
contra fenfum, iudiciuni*que.commune,fi rrt^iora,;&reerti-
ora delegimus, nee fumusnos pa,ffi falfoiVm religiohibus
attinéri? Sed noqellüm óomëeft ùoftrumi,Sé ante dies patt-
cos religie) eftnata, quam fequimtir. V t interim co ft eed am,.
id quod nobis obiiciturintentionis eflè nonfalfæ , quid eft
enim in dëgociis hominum,quod vel operècprporis&: ma-
nibus fiat,yel foliusatrimi difciplina& cognitionetenearur,
quod nonexaliqup cceperitterapore,& <n vfurn exiericex- ;
perien tiàmq; mpïtâlium îPhilorophiajMufica.çæteràrq; o -
mnes artes, quibus yita eft exculta & expolita comtnunis,
cum
Liber lï\
-hominibiis natæ fiint, & n o n potiusnuper, quihimmo pene
pau I oante, agitari,intellighcclebrariqj edepjè. rti'n t ? An tè-
quami Téges Thufcus oras contingeret luminis, quifquam
hominum fciebat, aut éflè hofcendum,condiIceh'dumque
curabat in Fulminum cafibus,aut extorum qftid fign ificare-
tuf in venis?Quado fÿd erum motus, aut ratio coepta eft ge-
nechliacadclrf? nótï pofti Theutin Ægyptium, aut poft A -'
tlantem ( vt quidam fèrunt ) geftatorem, baiulüm»tibicincra
illumac deftinam Cce!i?Sed quidego hæc patua ? ipfi
d ij immortalcs,quoiümodo aditis templa, & nümiqa fiip-
piiciteradoratis/ficut veftris literis atque opinionibus tra-
ditur) non éflè, nöri fciri,ab temporibus ccepcrunt certis,&.
impofitishominum appellationib.nuhcupari? Nam fi verum
eft ex Saturno ätq; eius vxórc louem füis cum frattib.
procreatum: ante nuptias & partus Opis nufquam fucrat
Iu ppiter, ïiippiter tam fupremus, quanÿftygiiis : nufquam
fali doftiirtus, nufquam Iuno: quinimmo alius nullus, gëni^i
toribüs duob us exceptis, coeli habitabat in fêdibus: led ex
eórum conCuhitUconcepti,&nati funt, & fpiritum haufe-
re vitalemkGerco ergo d tempore deus eflè Iuppiter ccepit,
çerto cultus & facrificia commereri:certo fratnbus in poté-
ftatibusantepoot-Rutfus verófiLiber,Ven us ,Diana,Mer-
curius, A p olfo, Hercules, Mufæ;T yridaridæGaftores,ignir-
pptensq; Vulcanus,Ioue patre fuhr proditi,& genitoSat ur-
nö prôcreati,ahtequâm.Memoria, quam Àlcmena ,’Maia,
Iuno, Latona, Leda,Dione,tum & SemeleDiêfpitris fa6tæ
'fiant compte ffiônibus feetæ, nufquam & hi gentium,nec in
aliqua parte rer um fuere naturæ, fedex conuentu Ioüis ihr
fêminàti, & nati funt, & aliquem fènfum fui habere ccepe-
runt.Etgö & hi quoq; tip o te efle cceperunt ccstto, & in numero
numiniim fàcrorum ad cærimoniasinuocanrquod i-
pfum fimiliter dicere tranfl atü inMineruamlicehitiSi enim
fou is( ÿtaflèueratis)excerebro fine vllitis femihis emicuit
iaôfcuiantequam eftDiefpitér genitus,&in vterp matris cór-
poreformam circunfcriptionis accepit, ccrtuni eft vtiquél
Minertiaih non fuiflè, neq; rerumin numéro, aut vllaellè
in fübftltia^cpmputâtamflëd ex capite loüis enataeft, 8ç effe
res ccepit notinulla in eflèntia conftituta.Habet ergo pri-
migenios o rtus,& a certo ccepta eft temporeDea dici,fàcris
inædibqs ftatui, 8c inuiolabili religione (ànciri.Quod cum
ita fè habeat,cum de nouitate loquimini rcligionû noftra-
rum,ve ftrx vpbis in men te m no veniunt, heç curatis infpi-
cere quando fint exórti dij veftri, quas origines habeant,
quas cau(às,vel ex quibus prorUperint emicuerintq; radici-
bus.Cuius éft aurerh pudoris, quinimmo ihucreCuhdiæ cu-
ius,quodagere te v.deas,in eo alterum reprehédere ÿ male*
diéli & cdminisloco dareea,quæ ih té pofliht reciprocata
vieilli tudine retorqueri?Sed quod agi mus nos ; nouum eft,
(|uod âiitem vos, prifeum e ft, 8c nimiæ vetuftatis« & quid
iffudaût vos iauat,autnoftram caufam rationemq; contri-
ftat?Noua res eft quani gerimUs;quandoq;& ipfa vêtus fiet:
vécus qtUm;vos agîtis, fèd témporibus quibus ccepit noua
fuitacrépentina. Rehgtpnis autèm audoritas non efttem^
poreæftimada.fednumine:neccolerequadie, fedquîcoe-
pensiconpenitihtuerh Ante quadtingeritos annos religio;
ïhquitis,Veftranpn fuit,, Etd ii veftrinon fuerùntante mil-
lia annorum duo. Quibusiftud rationibus cölligi, aut qui-
bus fupputationibus poteft? N o n dîiftçiUbus, non obicu-
ris, fèd quas poffit videre qui volet ; 8c éontredarë, qüem-
àdmodiimdicitur, manibus. :Quis\Iouem cum frauib is
gënuit? getri talibus Ôpis âdiun^ds S.uü rn,us» v t vos fèctis;
Çoélèacqdë HecataprocreatùSiQuis Ficum Fauhi pâttëm
drqueaüiitn Latini? Saturnus, vt iideni Vos véftris faipcis
atqùc audotibus traditis. Ergd fi liæcita finit, fë(|ùitii.r vt
Ficus & iiippîter getnianitatis libi fbeiati fîiit iiire : vtpo?
té vho ex fangdine,vnôqUeex ïeraihçprocréaÉi:Gohftnta-
nëüm eft ita eflè quod dicitiir; A b Io u e ,& Picô, qüÔt fiin t,
gërteris vfque.ad Latinum gradus ? tiritii: vt indicàtferiés;
Vultis;Faünüs, Lacinus,& Picus,annis vixeiint vfeenis àt*-
que céhcenis?jvltra ehirrt negatur poflè ho minis vi ta prpdii-
ci; æitimàtiô iufta ÔC liquida eft. Treeën tt ergo fiiht piehi&
fèxagirita poft hos anni.les ita eft Vtindicàtf upputatio.Gu-
iusfbcer Latinus fuit? Æüeæ, gèri itO ci sL a ci nicu i us? Alba-
hiôppidi conditoris. Q ü o t ajiud Albaih ïegriàtüm efï?
ännis?qüadringéntis; & ptdpe bisdenis. ÆcâtiS'VrDS Km-;'!
ßibliotb. Vetî
macuius effèin ànnalibus indicitur? annos ducit quinqua-
ginca& raillé, aüt non multam ab h is minus. Ergo ab ïó -
ue, qui ftafer eft P ic i, quiqiié pater éft mmorumj, & rëli-
quornWdeorum,anniad hæc tempora propé milliâ duo
ætatii- Q u o d cum fedarguï
nohpbflît, non tantum recens nata religiôoftéhditür; quâ
obitis.fèd infantes, 8c patuulos effe ipfos âdhucDëos, quibus
tauros arq; alias hoftias cum periculo cöfruptiönis ïùg-
gferitisjquos oportebat adhuc mammisiarqueftillato lad e
nqtriri. A t rëligipnes veftræ ihültrsàhhis præcedünrnoftri
& eo fiint vpriores, ; quod vetuftatis audoritâte munit«
funt. Et quid easprodeft ànnis quamplurimisahteire, eu
a cetto coeperinttemporë f aut fpatircuius funt milliâ an-
notum duo, féculprum tantis comparata euhi miïlibusîÀc
tamen né caufàm tam bônam prodére diffimufatione vi-
deamur, nifi moleftumfeft, dicire: omnipotehs, Scprimus
Deus houella yobis vidéturrëseflè, & qùi' eu vénérantes
colunt.inauditas, incôgnitaS.irepehtihàs agitâre atqjindù-
cerereligiones? Eftne illp antiquius quîcquam, àut quod
^ eum præcédat re, temppre,tiomltie,poteftâliqtiid'inueni-
ri? Npn né fblus ingéuitus? immortaliS & perpetuus folus
eft? Q jiis çaput, aut fonsrerùm eft? ponipfe^cui debet æ-
ternitashoc ipfum quo nunciipatiir técernitas? nÔlpfi? In-
fiiiità vt ptodeant ifeeula, non ex eius perpetüitate petfici-
turîindubicabile iftud & vérum. non ergp quod ftqiiimür
nouum eft, fèd nos fero addidicimus quidnam fêqui opor-
teat & colere:aut vbinam con ueni re, & fpêra (alu tis affige-
re,8c fâlutaria fubfidia collocare.Nondum enim affulferar;
qui viammonftraret errantibus,&calîgine in altiflîma con-
ftitUtis cogniçionis lumèn immitterët j & ignorationis diï-
cuteret cædtatém. Sed caufâ ih humfiôodi verdeur fpla:
Quid? vos Ægypriaca numina, quibus Serapis atque Ifis eft
nomen,non poft Pifonem & Gabiniuha Gonfules innu-
menim veftrorum rëtuh’ftis deorum? Q d id Phrygiàm mà-
trem,cuius elle coaditor ïûdicatür vel MidasVelDardâhüs,
non, cum Hannibal Poenusresftalicas rapërét, & terra-
rum expofeeret priheipatum, & npflè; & fcire coepiftis ; ÔC
memorabili religione fâneire ? Sacra (jereris matris non
quod vobis inçogn ita eflènt,afcijca paulô anre,bbtêtu èiftyt
Gr*ca dicantur, nouitatem iplam téftificàhte cognoihine;
N o n dod orum in literis continetur;Apollinii hbmfen Pô-
piliana iridigitàmenta nefeire? Ex quoàpparet, éc liqüidu
eft,&.huncvobisfuifleihcognirum; pôftaüteraaliqüahtb
coepiflè eflè & notum: Si qóis igitiir vos interroger, curèo-
rum numinum, quorum rhodo fècimüs mentionem ; tahi
fèrofufteperitiscultüm, refponfuros vos çérturn e ft; aüt
quia illôs duper deorum eflèin nuniero nêfciëbâmüs; àut
quia hürtc funius à vàtibus mphiti, aiit quià ih rébus à|përî
rirhis beneficiis eorum filmuà auxiliisque fèruati. Q u od ifi
h o eà vobis réd è ëxiftimabitis dici; & exho ftns partibuS.
ratione confîmili exiftiniatote éflè teïpbnfumvïiéligib n ô - \
ftMduhcriataeft.muhcenim miflùsàdüenit j qüi ëam np-
bis oftenderet, qui in eiüs induceret vcrîtatëni : qui Ôeu§
mbriftearet quid fir,qui ad eiüshoS cuItiiniab rebus bpinà-
bilibusàuo'caret.Etqtud, inqult^ft vifüm E)eP régi atque
princïpi^t ante hpras/qüemàdmodum dicicür) pâücnlaS
fbfpitacpr ad vos Ghriftüscôèliexarcibüs niitterëtüd îti-
tèrrbgàmüséc nos contrar quæ caufa, quæ tatib eft, Vt nbÜ
fuis aliquado reddantur menfibus tépota,ïèd fèriüs.hierias;
feriusæftas, acque àutümnitas fiant? Gurpoftniéflès atefa-
dàs.atqüè extinda Ffamèhtà; nöhüünqüam deadaütplu-
ütó,qüas rebus oportuicincolumibus, labi, atquë tempb-
tisopporrunitatib; miqifttaridmmbillüd ëxqüirirtiüs poti-
üs;curfi Hereulemopbçrmtnafci, fi Üëfcnlapîum, Mercli£
rium,Liberum,aliosq;nonriullos,qui&cohciliisadiünge-
teheur deorum, & mdrtalibus aliqilid Vdlitatis afferent;
tant fèrôà loué fîntptdditi, Vtfbîa ilîos poftétitas feirèti fti-
periorurti verô igrtoraret întidüitas? Ratioiierh al/qüani
ruiflè dicetis.ltadô ërgp & hic fbfcciir «8 nupër,ftd hodië
fofpitâtornoftn gëheris âdueniret. Qüænafh igitur rarib
eft? N dn imusinficiàSnefeire hos. ^N^j enim pt ompcuih
eftcüiqtlam D ëithehtëmvid«e,autquibusmödi§ otdiha-
uedt rës ftiàs; hômpànimal çèctim,& ipfiim fe nefciènS vl-
lis poteft rationibus cohfequi: quid Pportcat fieri, quahdoi
vel quo génëre;ipfe return cühdarüffi pàtër,moderator, 8t
__ . T & ) dominüs