■ , 33* ~ , _ _ _ _ _ _L._ C_oel_ii Latfantii,
Si Deùm cogites, ille nos innumerabilibus copijs a lit, ille
fuftentat,in huius domo habitamus, huius famiha fiim'us,
& fi minus oblèqucns, quàmdécebat', miriufque officio-
fa , quàm Domini , & parentis immortalia mérita polce*
bant, tarnen plurimum proficitad vehiàm conlequendam;
fi cultum eius, notionemque teneamus', fi abfe&is humi-
libus, terrenifque tam rebus,’quàm bonis , coeleftia&di;
uina iempiternaq; m editemur.Quod vtfacere polîimus, i
Deus nobis fequenduseft,Deïïsadorandus & dilïgendus;
quçmiam in eo eft matéria rerum* & ratio virtutum,& fons
bonorum. Quid enim Deo aut potentia maius e ft, aut ra-
tioneperfe&ius, autclaritateluculentius ? Q u i quoniam
nos ad(apientiam'getniit,adiuftitiamprocreauit, non eft
fas hominem reli&o D eo fenfusacv its datore, terrenis,
fragilibuf^uefartiùlàri; aut qusrendistempôralibus bonis
inhsrentem’, ab innocentia &pieta te fdifcedere. Non
laciunt beätumvi tipis,a c mQrtifcrsvoluptates,non opu-
Ientialibidinum f incitatrix,noninanisambitio,nonca-
duci honores,quibus illaqueatus animus humanus,& cor?
porimancipatus,æterna morte damnatur > iedinnocentia
fbla,folaiuftitia:cuiuslegitima,&dignamerceseftimmor-
talitasjquam ftatuità principio Deus fandtis,& incorruptis
mentibus,quæ le à v itijs , & ab omnilabe'tcrrenà intégras,
inuiolatafque coiilerpant. Huius prsmij coeleftis, ac fem-
piterni participes eflè non poflùnt, qui fraudibiis,rapinis.
circunlcriptionibusconfcientiamluampolluerunc, qui
queiniurijshominum,nefarijscomrnifljs, ineluibilesfibi
maculas inuflèrunt.Proindc vniuerfos oportet,qui làpieri-
tes,^ui hominesmerito dici volunt-, fragiliacontemnere
terrenacalcarè,humilia delpicere,vtpofiïntcumDeôbea-
tiflïma neceffitudine'copulari. Auferaturimpietas,dilcor-
diæ,d i fle h fio rie (q> turbulents, àc peftiférs Ibpiafcturjqüi-
bris humans fbcietates, & publici foederis diujna coniun-
âiorumpitur,dirimitur,diffipatur : quantum poflumus.
b o n i , acbeneficiefîèmeditemur : liquid nobis opum,liquid
fuppetit copiarum , idnonvoluptatiynius,fedmul-
torum laluti impartiatur. Voluptàs eniih tam mortalis çft,
quàm corpus,oui exhiber minifterium. Iuftitia v erb,& be-
neficentiatam immortales,quàm mens,& anima,qus bo nis
operibus fimilitudinem Dei aftèqüitur. Sit nübisDeùs
non in templis,fcdift corde noftro conlècratus. Deftrufti-
biliafuntomnia ,'qu‘s manufiurif.fmundemushocrem-
plum,quod riô fumo *no puluere, lèd maliscogitationibus
fordidatur, quod non ccreis arden tib us,fed claritate ac luce
(apientisilluminatur. In quo.fi Deum temper credide-
rimusefleprsfentem , cuius diuinitati tecreta mentis patent,
ita viuemuSjVt propitium femper habeämus, & nun-
quam vereamur ir at u m.
S C H O L I A.
a Id ponunt,quod eft contra iplàm maieftatem ] habetur
olibrisimpreßis. quod eftinutilüïimu, detrahentes ei,quod
eftrebusbumanis maxime iàlutare , per quod confiât iplà
maieftas.Regnum hoc, &c., legitUrin vtro% çodicefanfii Sal-
uatoris,qua oratio planior eft,acplenior.
b Deus nobis feqùendus eft,'Deusadoraridus & diligen-
dus e ft] legô exvtrocf codicefanfii 'Saluatoris, qu'ta tribes,qua adiungit,
tmpracedentiaoptimereft>ondent:vtDeusfitfequendus,(fiiià
in eo efl materiarerum :&adoranïfiü,ob rationem virtutum:&di*
Ugendus,quia eft fons bonorum.
G R Æ C O R V M L A T I N À
T E R P R E T A T I O.
INtQfftitvt,
& c.i. Veniente ira magna admundumpertinacempb*
ftremum ad feculum Dei édifia pando ipfis vrbibus, & hominibui
cunfiis te n am cooper uit m'aredtluuio rupto.
ö cc .i.E t tune Deurn iramnon d^pliusplacantemjedaggra-
uantem, '& pèrdenterngenushominum^dctotuthidincendiodepo-
pulantem.
fuimri, & c.i. Nefortèiratus incorruptibilis Deus otnnegenus horn
inum perdai ,vitam &gem ém improbam, oportet genitorem Deum
amare,qui fapiens femper eft.
>ï<fê,&c.i. i t regem autem & genitorem omnium, quem terra
contremifcit3caslumqüéi& m a r e , &latebratartarea, &damones
abhorreftunt.
L . C OE L I I
M I A N I L A C T A N T I I ,
F I R
D E O P I -
F I C I Ö D E I , L I B E R V N V S;
ad Demetrianum auditoren!
fuiim.
fromnium ad Demetrianuntyde opificie D ei, ibique
adhortatio.
C a B V t t
V a M. minimèfim qu ie tu s , etiam in fiiqi-
mis neceftitatibus, ex ho clibellopo teris
exiftimàre, qué ad te rUdibüs pene verbis,
proutingenij mediocriras tulit, Demetria-
ne, perfcripu j v t& quötidianumftudium
meumnoftèsj&nontdeellèm tibi,prsceptoretiamnunc,
fed honeftioris rei,meliorifque d o â r in s . N am fi te in lite-
ris nihil alfud quàm lingüam inftruentibas, auditorem fads
ftrenuümprsbuifti: quànto m agisinhisveris,Scadvi-
tam pertinentibus docilior efle debebis ? apud quem nunc
profiteer nulla me neceffitate vel rei,vel temporis impedin',
quo m inùsaliquidexcudam, q u o philofoph ino ftrs fc-
dts,quam tuemur,inftriuftiorcs}do(5tiorefque in pofterum
fiant,quamuis nunc male audiant, caftigenturquc vulgo,
quôd aliter quàm fapientibus conuenit,viuant,& vitia fub
obtentu nominis celenr, quibus illos aut medep opoituit,
auteaprórfiis elfugere,vt beatum,atq; incorruptum iapié-
t is nomen vita ipia cum prsceptis cohgruehteprsftarent.
Ego taaien,vt nos ipfos firtiul,& csteros inftrUam, nullum
laborem recuiö.Neq; enim poftiim obliuifci mei,£um prç-
fertim,cum maxime opus fit meminifle , fie ne cu quidem
tui, v t fpero, & opto. Nam licet te p u b lic s rei neceftitas à
veris , &iuftisoperibus auerrat : tarnen fierinonpoteft,
,qüin fubinde in cçlum âfpiciat mens fibi confciaieóti.Ego
qüidem ls to r , omnia t ib i, q u s pro bönis habentur', pro-
{peie fluerej ied ita, fi nihil de ftatu m entisimmutent. Ve-
reor enim, ne paulatim conïuetudo, Vel iucunditas earum
rentm (ficut fieri folèt ) in anitnum tuum ienfim repat. ld-
eoqùe tem o n e o , répetensiterumquemonebo,neoble-
â amen ta ifta te rt s pro magnis >( aut veris bonis habere te
credasj q u s fu h t non tantum fallacia, quiadubia ; vemm
etiam infidîofâ, quia dulcia. Nam ille collutftator, &,ad-
uerfarius nofter icisquam fit aftutui,&idem f ipfe vioien- Lj pxpe
tus, fiputi nunc videmus. Is h s c om n ia , q u s illicere pof- ’ P ’
funt,pro laqueis habet, & quidem tamfubtilibus,vtocu-
lös mentis effugiant, f nee poffint hominis prouifione vi-
tari. Summa ergo prudentia eft, pedetentim f in eed ere}
quoniam v trob iqu e falu tiin fid et, &offenfaculapedibus
latenter o^pohit. Itaque res tuas proprias, in quibus nunc
agis,fuade0,vt pro tua virtute aut contemnas, fi potes, aùt
non magnöpere mireris. Memento & veri parentis tu i,&
in f qua ciuitate homeh dederis,& cuiusordinis fueris. in- i m
telligispröfed oq uidlöqu ar.Ne cenimte fiipe rb isargu o, ciiniatcni.
cuius in te ne fufpicio quidem v lla eft, led éa q u s d ic o , ad
mentem referenda fiint,non ad Corpus, cuius qmnis ratio
ideo comparata aft, vt animo tanquam domino ieruiat, &
regàtuf nutu eius. V a s eft enim quodammodo fi&ile, quo
animus,id eft,hömó ipie verus continetur, & quidem non
aPpometheo fi<ftum(vt po e t s loquuntur)ftd à fiimmo illo
rprum condirore,ac artifice Deoicuiusdiuinam prouidens&
c -i. ^ “ ^ « A M M m im s iW im t e .w J ^ lt iam .pM fe f f i in m .m A u e v i im t e r a n c c fe n n ic om p r e h e n l
vriAm iuateDtumsm mum . • ■ dere.tlccŸerboenafratepoflîbileeft.tentabotamen.nuoniam
corporis,&animi fa<fta mendo eft,vtriufq; rationem,
quantumpufillitas intelligentiæ n ie s peruidet, explicare.
______ _!_____: ______Q u o d
tram variant ductteDeiimmgnum.
ÿ ' ^ ’''®e&pMà.fedàbïtàutemiterumiram,cùmom-‘
■ nespietatini ex ammo fhpracordijsexercueritis.
%
D e I r a D e i L ib e r .______ • _____i_______ __________ 3j 7 ‘ \
QÜödofficium hac de caafa toaximè fcfcipiendmn puto, j e^im'cegcrcmupiraenris, cam pr^crtitnpiilchritndmera
qu àdM .T u il.v ir ingehijfingularis,in quarto dcrepublica l^iimani cqi'porisimpedirent. Vndeegophilofophoru
1 hr „.mmidfa cercten taffit.nihilDrbrfuscftecit,t Serna- quiEpioummfcquunrur,ament.amfofeom.ran , qun
q u o u iv i. X UU.VU uuguitllia, Hi ---------
librOjCUtn idfacere tentaftet,nihil prorfus eftecit, f & ma-
teriam late patentemanguftis finipu^ terminautt, leuiter
fummaqusque decerpens. Ac ne vllaeftet excufatip ,eur
eum locum non fueritexecutus.ipfeteftatus e f t , neevo-
1 luntatem fibi defuifle,nee curam. In libro enim de legibus
primo,cum hocidem fummatii'n ftringeret, fic ait t h u n c
locum fatis (vtmihi yidetur) in ijs libris,quos legiftis,ex-
preflit Scipio. Pofteatamen in libro denaturaDeotum fe-
cu n d o , hocidem latius exequi conatus eft. Sed quoniam
ne ibi quidem fatis expreflit; aggtediar hoc munus , & fu-
mammihiauda(fterexplicandum , quod homo dilcrtilfi-
muspeneomifit intadlum. Forfitanreprehendas,quodin
rebusobfcurisconeraliquiddifputare , cum videasranta
temeritate homines extitifle, qu ivulgophiloiophinomi-
nantur,vtea',qusabftrufaprorfus, atque abditaDeusefle
voluit,fcrutarentur,ac naturam rerum ccelcftium,tcrrena-
rumqueconquirerent, qu san ob is lo n g e rem o ts ,n equ e
oculiscontre6tari,neque tangimanu,neque pcrcipi f fe?t-
fibus poftiint. S tamen de lfilarum omnium ratione lid
afferunc ldifputanr,vtea,qusl'afletunt,ptobata,& cognita videri ve
lint. Q u id e f t tandem , cur nobis inuidiotum quifquam
putet,fi rationem corporis n o ftr it mfpicere , & contem-
plarivelimus? Q u s plane obfeura non e ft, quiaexipfis
membrorum officijs,& vfibus partium fingularum, quanta
v i prouidentis f quifque f mdtus f i t , intelligere nobis
licet.
il.fcnfu
.difp
.quidq;
. faäum
De generation bellqarum^& hominis.
C A p V T II .
DEdit enim homini artifexille n o fte r, ac patehs Deüs
fenfum,atque rationem, vt ex eo appareret, nos ab
eo eflegeneratos, quiaiple inteiligentia^iple lenfus ,a c ratio
eft. C s te r is animantibus quoniam rationalem iftam
vitam n o n a ttr ib u it} quemadmodum tarnen vitaeorum
tutibr cflet.antä prouidit.Oranes enimfuis ex fe fp pllibu s
texit, quo facilius poflent vim pruinarum, a c t ftigorai11
ftinere.fingulisautbm gencribusadpropulfandosimperus
excernos fua propria mnnimenta con ftitu it, v t aut natu-
ralibustelisrepugnentfortioribus ; auc qua; Cunt imbccil-
lio ra, rubtrahantfepericulispcrnicitatefugicndi:autqu*
fimul Sc viribus 8c,ecleritate in digen e , a'ftu fe protegant,
autlatibulisfcpiant. Itaquealiaeorumvelplumisleulbus
infublimefufpenfafunt.velfuffultavngulis, v d in ftru a a
n hoquiEpieiirum
fequutuur,amentiamfolfeomirari, quina-
tu rs opera reprehendunt,vt oftendant, nullaprouidentia
inftrudtum tu e acregi mundum} led originem rerum inle-
cabilibus,acfolidis corporibusaffignant, quorum fortui-
tis concurfionibus vniuerlä näfcuntur,& nata fimt.<*tPr?_
terea, q u s ad ipfum müdum pertinentia vitio dant,in quo
ridiculeinfaniunt}idfumo,quod ad rem, de qua nunc agi-
mus,pertinet>
S c h o l i a .
a Prsterea q u s ad ipfiim mundum vitio dant ] trat in li-
brisintpreftis. pr s te reaq u sad ipfum mundumpertinentia
vi tio dant, habent duo optimi codices,quos.fequor.nam licet non ad-
eoelegans oratio videatur,eft tarnen la tin a ,& ex eaoptimus fenfuse-
licitur.cum vulgaris lefiio neife latinafit, nea^aliquidfignificet.
Deconditionepecudum,&hominis.
C a p v t I I I .
Q Veruntur, hominemnimis im b e cillum,& fragilem
na fci,quamcsteraanimalianafcunrur, q u s v tfu n t
edita ex v teró , protinus in pedes fuos e rig i, &geftire dif-
curfibuSjftatimqiie aeritolerandoidonea efle, quod in lu-
cem naturalibus mdumentis m unitaproceflèrint, hominem
contra,nudum , & inermem,tanquam ex naufragio
in huius v it s miferias proijci,&expelli,qui neque mouere
fe loco ,vbi effufus eft,poffit; necalimentum laftis appete-
re,heC iniuriam temporis ferrefitaq; naturam non matrem
elfe humäni generis,fed nouercam: q u s cum mutis tam li-
beraliterfegeflèrit,hominem verö ficeffuderit,vt inops,&
infirmus^C omhiauxilio indigens,nihil aliud poflit,quam
fragilitatis fu s conditionem ploratu, ac fletibus fuis omi-
nari,fcilicet,
Cut tantum in vitareflet tranfire malorum.
Q u s cum dicunt, vehementer fapere creduntur, propter-
eaquód vnufquifque inconfideratè filscondidonringra-
tus eft. Ego veroillosnunquam f magisdefipere conten-
do, quam ciim h s c loquuntur. Confiderans enim conditionem
rerum,intelligo nihil fieri aliter debuifle,quam fa-
<ftumeft,vtnondicam,pbtuifle, quiaDeuspoteltomnia
fed necelfe eft> t qubd ilia prouidentiflima maieftasid c f
fècerit,quod erat melius,& r-edius. Libet igitur interroga-
:e iftos diuinorum operum reprehenfores,, quid in homi-
I n* _b«L..<llinpn/iT/<ihir rrprtanr timn ircifil.
Praterco.
al.tam
in fublimefufpenfafunt,vel fuftu tavnguhs, veimltruita reutos aiuinoimu i l p P l l | f | •
uedeeffe, quiaimbecll.oruafctur.credanr uum.ee,r
dîbusadûncWnirues nulliquenninimentumailEutelain eo educentur homines num minus ad fummum
daiiobuussaauauunncic v,vungu„cua« ,, » » ____.._.........'.l...i.. ...A................................ ™W«ansurouehanrurmumimbecilhtasautincremenfui
deed. Si qua verb in prardam maioribus cedunt, ne ta
men(lirpseorumfundirusinterirec, autincafuiitrelega
taregionejvbi majora eiTe non pofTunt, autacceperuntvbereingeneranaifoecundiratem.
vtScbeftijs.quçfanguine
aluntur.viâus fuppeteret ex illis,Sdillatam tamen cladem,
ad conferuationem generis multitudo ipfa fuperarer. Ho-
minem autem.rationeconceila, & virtute fentiendi atque
eloquendi data, eorum, quæ cæteris animantibus atrributa
fur tt, fccitcxpertem , quia fapientiaredderepoterat,
qumilli nacura:conditio denegaliet;ftatuit nu^um, 8c inermem
•, quia 8c ingenio poteratarmari , Sc tationeve-
ftiri. Ea veto ipfa,quaemutis data , Sc I" homini denega-
ta fu n t , quàm mirabiliter homini ad pulchfitudiiiem ia-
ciant, exptimi non poteft. Nam ft homini ferinos dentes,
auc cornua,autvngues,autvngulas,aut caudarn, autvarij
coloris pilosaddidiflèt, quis non fentit, quàm turpe animal
effet futurum,ficut muta,G nuda, Sc inermia fingeten-
tut! Quibus (i dettalias v el naturalem fuftorporis veftem,
vc l'eaqu ibq sex ie a rman tut, nec fpeciofa poteruntefle,
nectuta,vcmirabiliter, fivtilitatemco gites, in ftru aa.fi
fpeciem, ornata videantur. adeb miro modo confentit v-
tilitàs cum decore. Hominemvero , quoniam sternum
an im a l, atque immortale fingeb at, non forinlecus, v t
e s t e r a , fed interius armau it, nec munimentum eius iq
corpore,fed in animo pofuit-, quoniam fuperuacuum fuit,
cùm i l l i , qu od erat maxim um , tribuiflet, corporalibus
co minus eaucencui mmuntj , «um ima.ujav.. . . . . . . . . . . .
roburçtatisptouehantur,numimbecillitasautincremen-
tumimpediat,amfalutem:quoniam quædefunt, ratio de-
ptehendit. Athopiims.inquiunr.educatiomaximislabo-
ribusconftat. pécuduinfpilicetconditiomelior, qubdhæ
dmnes , çùm fa tum edide tmt, ' n onnilîpaftiis fui curam
gérant, ex quo eflicitut, vtvberibusfuaipontediftentis,
alimentum Jadis fcetib'us m iniiltetur, Scid.cogente naru-
t a , fine matrum folicitudine apperanr. Q u id aues!qua-
tumraS od iu e rfae ft; nbnne maximos fufeipiuntin edu- n
Candolaboresï vtinterdi^u aliquidhumanæintelligentiæ
habétevideantur. nidos enim auc luto ad ificant, auryir-
gultis, I* Sciftondibus couftruunt, Sc ciborum expertes,in- a|.aa, £
cubant ouis,$c quoniamfoetus d^fuis corpotibus a|ete datum
noneft,cibosconuehunr, SctotosdiesinKuiiifmodr, v
difcurfione confumunt, n odibus vero defendunc.fouent,
protegunc. Q u id amplius fecere homines poflunt ? nifi
hocfmum fortaflè quod non expeliunt adultos , fed perpétua
necsflïmdine , ac vinculo charitatis adiundos habent.
Q u id ,q u b d a u ium fe tu sm u lto fra g iliq te ft,quàm
hominisîQuia non ipfuft animal edunt, fed quod materai
corp oris tfetu ,8c caloretepefadum,animal efficiar,quod'al.fota
tamen cum ipitirafuericanimarain. id vetbimplume, ac
tenerum non modo v p la n d i, fedambulandiquoquevfu
caret. NuinetgoineptiiKmusfit, T iqu ispù te tmalè cum
voluêribus egiflenaturam , primb.mquodbisnafcuntut,
deinde, qubdtam infirma:, v tfin tqugfitis pe tlabo rem ci- |