al.rebcilantc.
noftra & copiofior,& melior,& tutior. S i eft pater,ac Deus
vniuerforum,certè& virtucibus hominum déleólatur , &
vitijs commouetur, ergo & iuftos d ilig it, & ïmpio s odit.
O d io , inquit, opus non eft: femel enim ftatüit bonis p r e m
ium ^ malisp'tbnam.Qupdfi aliquis iuftèjinnocenter-
quc v iuat,& idem Deutn n e c co la t, nee curèVomnino,vt
f A riftoteles,& Timon,ca’ teriquephilofophorum,cedet-
rie huicimpune? quod cüm legi D e i obtemperafit, ipfu'm
tarnen fpreuerit.Eft igitur aliquid,propter qu o d Deus p'of-
fit irafci, tanquam fiducia integritatis aduerfiis eüm f rë-
bellandi. Si hu i c p oteft irafci propter fuperbiam; cur non
magis peccatoriqui legemcum ipfb pariter latore contem-
pferit ? Iudex peccatis vèhiam dare non poteft,quiavolun-
tati fëruitaliente; D eus autem poteft, quiaeftiegisfireipfè
difceptator,&iudex,quam cütn poneret, non vtiqueade-
mitfibiomnem potéftatem, fèdhabetignofcendilicentiami
Dé peccatis: &Deimifericordia.
C A P V T X X .
SI poteft ignofeere,poteft *igitur irafci.Cur ergo inquiet
aliquis,&quipeccant,fiepefelice$funt , &quipièvb>
uunt,fæpe miferi? Quiafijgitiui.&abdicati libère viuunt,
& qui fun difeiplinà patris^aut domini funtiftri&ius & fr u-
g'alius.Virius enimperma la& probàtür ■, Ôc confiât; vida
pervoluptatem : necramenillêquipeccat,fperaredebet
perpetuam impunitatem, quia nulla eft perpétua félicitas,
Sedfcilicetvltimafemper
Expedanda dieshomini eft ,'dicid beat us
Ante obitum nemo jfuprema^funera débet:
v t aitpoëta non infuauis.exitus e f t , qui arguitfelicitafèm:
& nemo judicium Dei poteft necviuus eftugere, neemor-
tiius. Habet enim potèftatem 8c viuos precipitate de fum-
mo, &mortuosæternis afficere cruciatibus. Imè,inquir,
fiirafciturDeus, ftatimdebuit vindicare , & promerito
quemquepunire. A ten im fiid fa c e rc t, nemo fuperefter.
Nullus eft enim, quihihilpeccet , Scmuftafunt, quæad
peccandùm iriterit: tétas-, * violentia,egeftas,ocçàfîo,premium.
Adeô fubie&a eftpeccato fragilitas carnis,qua in-
duti fumus,vtnifî huic neceffitati Deus parceret, nimium
fortafïe paiici viuerent. Propter hanccaufàm patientifîi-
mus e f t &iràm fuam continet.Nam quia perfe&a eft in eo
v irtus, neceffe eftpatientiam quoque eius efïè/perfc&am,
qu ç & ipfa virtus eft. Quàm m ulti expeccatoribus iufti po-
fterius effedi finit, ex malis boni,ex improbis continentes?
Quàm multi in prima «tare türpes, & omniutft iudicio da-
m n a ti, poftmodum tamen laudabiles extitérunt? Q u o d
vtiquenonfieret,fîomnepeccàtumpcenafequeretur/Leges
publicæ manifeftos reos damnant : fed plurimifunt
quorum peccata occultacur; plurimi, qui delatorem comprimuntautprecibus,
autpremio,plurimi,quiiudiciaeludunt
pergratiam,vel potentiam. Q u ô d fi eos omnes, qui
humanam poenameftugiùnt, cenfuradiuinadamnaret,effet
homoaut rarus, aut nullus in terra. Dcnique vel vn a if
D e ira Dei , & hominis.
C a p v T X X I .
SVpëreft vnâ maxima,& extrema quæftio. N am d ixerit
Fèrtafïèqiiifpiàm,àdeo non irafci Deum, v t j*& in p re -
cepnshominem irafci Vëtet. Pofïèm d icere, qu6d ira ho-
.mlnisrefrenanda fuerit, quia iniuftè fæpe irafcitur,& pre-
! fèritem habet motum, qqia temporalis eft. Itaque ne fièrent
ea,quæfâciunt përi’ram & h um ile s , & médiocres,&
magni reges, temperari t debueratfurör e ju s , & compri-
mi;ne mentis impos aliquodinexpiabileFaciniisadmitte-
ret.Deusautem non adpræfènsirafcitur, quia «etemuseft,
perfedæque virtutis,&,nunquam nifi meritoirafeitur. Sed,
tarnen non ira res le habet. N àm fi om'nino prohiberet ira-
fcî, ipfe quodartimodo reprehenforopificij fui fuiftèt, qui
à principio iram içcori hominisÏndidifïèt : fiquidem cre-
dftur,caufàmhuiuscommotiohisinhumore f felis con-
tiheri.Nôn igiturïn totùm p rohibet irafci, quia is affedus
rieceflariôdatuseft : fè'dprohibetihiràpermàhere. Iraë-
him mortaliumdebet eflemortalis; nam fi m aneat , con-
firmanturinimiCitiæadperniciemfèmpiternam. * Den'i-
querüïfus * eum irafci qufdem , fed tarnen non peccate
precepit,non vri^ue ëueUitiram radicitus -, fed tempèrà-
uit ; v t in omni caftigatipne m odum | aciuftitiam tenere-
mus. Q u i èrgoirafci nosiubet, ip ïé Vtique irafeitur. Q u i
placare celerius f pre c ep it, eft vtique ipfèplacabilis. f liquidem
precëpir/quæ funtiufta, & rebus vtilia communi-
bus. Sed quia dixeram non efle iram Dei temporalerp, fic-
ut hominis, qui prefèntànea commotiohCferuefcit, ncc
facilèregere fe poteftvt propter fragilitatemHntelligerë de-
bemus, quia fit xternus Deus , iram quoque eius m æter-
nùm manere,fèd rtirfum quia Virtute fit'maximàpreditus,
in poteftate habere iram fuam, nec ab éà'regi, fed ipfttm il-
lam,qticmadmodum v elit, moderari. Q u o d vtique non
répugnât fuperiorr.Nâm fi prorfus immortalis fuifiet ira e-
ïùs,ïion efïecfàtisfadioni, au tg ratiæpoftdelidumlocusj
cum ipfe homines ante folis occaflim recoiiciliariiubeat.
Sediradiuina in teternum njanct aduerfuseos , qui peccant
in æternum. Itaque Deus non thure,non hoftia, n on
pretiofis muneribus,quçOmniafiunt corrüptibilia,fed mo-
rum emendafione pla ca tu r, & qui peccare d éfinit, iram
De i m ortalem fàcir. iccirco enim non àd prefèns noxium
t quemq; punit, vt habeat homo refipifeendi & corrigertdi
fuifacùltatem.
âl. debuit.
Si. Deindi
al.cuoi.
af.praecipit
al. ea cuira
C H O L I A .
» Proptet fragilitatem non idco îhtelligeïe J ebemus}
fr« i n librnimpreßii, propter fragilitatem io tilligere debe-
rn n s,U gm rin v troqu eciiiù efijn â ïsd u àm K , è ’ ikfantverbnil-
in,nontdeo^u^ fa n efacehnn omrammfmfilmem quem Laâan^
tm n (m efig n ififM .S d q nM m m h iiUm eb fcu rio rift,h em tereli
ànobûexpluandus. ira rü D iia itu a nm im tjfitten um . qttatn
lacaufàdelendi^enerishumaniiufeelle p om i f l^ 1 otfàd
homines cöiitemptoD e o vmb.rerrenic.H O H hômines contempto Deo viuo,terrenis, iragilibb fquefBÇg- , inpor'ftateljabeti
mentis hbnôremdiuinum tanÇUam coeleftibus deîeruht,
adorantes opéra humahisdigitis laborata. Cumque illos
Deus artifex, ore fublimi,ftatu reélo figuratos*ad contem-
plationem coe li,& notitium D ei exci taueri t , curuare fè ad
terrain maluerunt,& pecudüm more humi rétiere. Humi-
lis enim,& curüus,&pronus eft, qui ab afpc&u coeli, Deiq:
Patns auerfiiSjterrenâ, quæ càlçare debuerat,id eft, de ter-
rafi<fta,& formata veneratur. In tantaigitur impietate ho -
mmum, tantifqüe peccatis id aflèquiturpatienda D e i , vt
fejpfi hommes dàmnatis v ire prioris erroribuscorrigant.
Dcnique & boni funt, iuftique rn^ ti ; & abiedtis tèrrenis
cu ltibu s , maieftatem Deiüngularis agnofeunt. Sed cum
maxima & vtiliffitnà fit De i patieiitia, tamen quamuis
lero noxios pun»t*nec pàlitlii: longius proce-
dere, cum eos inemétidabiles ef- ï
feperuiderit.
.. . - t . v - --, inpotejiate liabet i
ram fuam,ipfa,cum nos peccatarehnqumus,cejfatquia non habet
in qua vires fxerceat,cum in peccata tantum Deus vrafeatur. Sed ad^
uerfus eos,quipeccant, & peccatis immoriuntur,ira Deleft aterna,
qiita tlli,qui in eavoluntatepeccandi deceduni,poftmodumfemperin
eadem voluntateperfeueiant. quareindudis tilts duabus ditlionibus,
hon ideo, eliciturfenfus congruent o rationiladantij. defententia
quidem ipfa iudkabunt alij : hoc enim tantum nos nuncagtmus, vt
quid voluerit dicere Ladariiius, oftendamus. nuhi tanien non vide-
turpoffe nominari aterna ira Dei,quia riitlld erat antepeccatum. nifi
dicaniuspeccatumipfumantequamejfet, Deuni odio habuijfe
inpofterum cumfemperfuturiftnt damnati, iram
Deiperpetuo ejfe duratu-
iam.
al.aliquc
rf.reumcamil*.
tiepeccatis : deqftjs maxim is recitati.verfus Sibylla.
C a p Y t X X I I .
HÆc habui\quaede ira Dei dicerem ,D o n a te ’chari(Time;
vtfeires quemadmoduVn refelleres eos , qui Deum
faciunt immobilem.Reftat,vt more C iceronis veamur
cpilogo ad perorandum, ficut ille iq Tufculanis de morte
difterens fecirdta nos in h o co p c fe teftimonia diuina, qui-
bus credi poflit, adhibere debemus, vt illorum perfuafio-
nem vineamus, qui fine icaDeum efle cEedentes,diflol-
utint omnemrcIigionem;fine qtia,vt oftendimus, ant im - 1
manitatebelluis , àutftultitiapecudibus adæquamur. in
folaenimreligione,ideft,in Dei fummino tione , fapien-
tiaeft.Prophere vniuerfi diuino fpiritu repleti, n ihilaliad,
quàm de gratia D ei erga iuftos , & d e ira e iu s aduerfusim-
piosloquuntur. Quorum teftimonia nobis quidem fatis
luntiverum ijs quoniam non credunr i f t i , qui fapientiam
capiilis , & habituiadlant,ratione quoque & argumentis
fuerantànobisrefellendi. S ic cn im præpoftercagitur.rfvt
f humanam diuinis tribuant audloritatem , cum potius
humanis f diuinam debuerinr. Q uæ nuc fane omittamus,
ne nihil apudiftos agamus, & in in finitum materia proce-
dat.Ea igiturquæramusteftimonia, quibus illi poffint auc
credere, auccertènonrepugnare. Sibyllasmultasfuifte,
plurimi, & maximiaudlorestradiderunt;Græcorum,Ari-
fto Chius, & Apêllodorus Erythreus; noftrorum, Varro
8c Feneftella.Hi omnçs precipuam,& nobilem preter cæ-
terasErythræamfuifïè commémorant. ApoModorus quidem
vt de ciui^ac populari fuagloriatur.Feneftella verà cr-
iamiegatos Erythràs à Senatu efle miffos refert , vt huius
Sibyll ç carmina Romam deportarentur,& ea C off. Curio,
& Odlauius in Capitolio,quod tunc erat curante Q^Catu-
lo refticutum,ponenda curarent. Apud hanede fumnao &
cbnditore rerum Deo huiufmodiverfusreperiuntun
VA <pfafT(&!h, X'7JÇlÇ aqâvi(§)* ve^m,
- Toiç f ctKcwÿiç ctxctxsv tsrÇfiCptfiav faeifyvctpci&ov.
Toiç n Kctxâiç àciiuaiç ti rg j Jv/aaiv iyespeov.
Rurfusalio locoçnumcrans, quibus m aximefacinoribus
incitetur Dcus;haecretulit.
j Aaifetoeç aà/ojanç. fy u ( f v n A«.Tf<j6g,
Moi%ètccç 7ï <pyAd o st, aoosv(§)* cHY.pj.tov \vvlm.
I diem ftisiovi 7nxq<f\av rÇi<pè, pcfjc^e
Ka) $ o dfyiva,T(Sf YX X fl^ ^ \) apcefTy.
S c h o l i a ,
a V t humanam diuinis tribuant au&oritatem , cumpo-
tius humanis diuinam debuerinfc] eratin Itbrisimpréftis. û c e-
him præpoftërè agitut, Vt humana diuinis tribuant audto-
riratem, cum potius diuina humanis deberent ,legendum eft
ex pleriffc codicibtts antiquisinam cum remveriftimam, &quacon -
tinetur in facris liter is,vellet teftimonijs poet arum demonpart : rede
dixit,prapoftereftU ejfefatiendum, v t diuina humanis conftrmaret.
G R Æ C O R V M L A T I N A I N T E R P
R E T A T I O.
«ip$*gTP«,&c.i. Incorruptibilis,&conditoraternus in athere habitant,
bonis bonuntproferes multo matorem mercedemfaalis autem,
& muftis iram,&furorem colligent.
tptZyt, & c .i. Fuge feeleratas religiones, & viuoDeofamulare:
adulteria cane & mafcult infanum cubile:propriamgenerationem
filiorum nutrias, & neoccidas.
Et enim ei immortalisfuccenfebit,quiptccarit.
DeDci ira & punitioneuletfa ea Sybillarum carmina recitata:
caftiganopraterea:& adhortatio.
. A p v T X X I I I .
VErumquiaplurcSiVtdftcndijSibyllçàdodtHîîmis äucfcoribus
fiiifïc traduntur, vnitts teftimonium fatis no
fit ad confirmaridara,ficütintendimus,veriraicm. C um *ç
quidem volumina , quibus Romanorumfata conferipta
funr,in arcanishabentur. Cæterarum tarnen fe iè omnium
lib elli,quo minus in vfu fint omnibus,nô vetantur. ex qui-
busaliadcnuntians vniuerfis gentibus iram De i ob impie*
tatem hominum,hoc m odo exorfaeft.
’Ef>ZfA^*IS ty rfç pmpf,\riç cwri ustrfMV d u fft}
^loy/xtov eig aqavcofao pduJvpucQ, (fcf.vca,
vtum •zaps<p*iTivffct0& u f ttoXiv dv&putmm. j Alia quoque per indignationem D ei aduerfusiniuftosca-
taclÿfmum priorefeculo fa<5tum effe d ix i t , vt malitia generis
humani extingueretur.
’e £ x yfw'iaourr®* emvpjv'ioio fyoio
AvTUfcn m X iicsi wm dvbpdmtsiv d7m.cnv,
T u Z exetXvy/t JdActara. KcmtKXvcrfMio
Simili mOdodeflagrationempofteafururamvaticinataeftj
qua rurfiis impiecas hominum deleatur.
Ktcf 7TB71 raw ippt v Jiov Cine i n orçcuwonct,
’AXtC ejctpdop/JovTK, K jj ifcoAvovm t t ft/jvout
’Av&pdnrwv, dimew» p f efJ7rç*i<rfioo orépÿwrctn*
Vnde apud Nafonem de loue ira dicitur;
Ejfe quofy in fatis reminifcitur,ajfore tempos,
Quo mare,quo tellus,correctaif regia cceli
Ardeat,&mundi moles operofa laboret.
quod tunc fiat necefïè eft,cü honor,& culrtis De i fiimmi a -
pud homines interierir.Eadem tamen placari eupoeniten-
tiafa<ftorum,& fuiemendatione conteftans,hæcaddidit:
’AXtC gAe« pt.i.mjic&t fii>07di cf\ft pit} q zopÿç bpyluj
ncuiTBilw d y z y m f a v p n y x t. — —
Item paulo poll.
O v x bXioiy'mwM 3 axMv % oAov iv f d)v dvttcrftç
Evcd&du)'sfèa Jvpicocvi Çpi&sV dcnüqanti.
Deinde aliaSibyllacceleftium,terrenoiumquegenitofern
diligi oportere denuhtiat, neadperdendos hominesindi-
gnatio eiusinfurgat.
Mqwim fy fia je iç f a ç a,(p3 i f< ^ èçdtôAeasy
IlS.V ffa©* dv^pcàTrm (àlojqv nef} <PoXov dvcucf]yçi
■ A « çipyjy y x v è ïy p j f a v m(pov ajev tovtoi.
Ex his apparet, vanas eflè rationes philofbpliorum , qiii
Deû p u tan t fine ira, & in ter cæteras laudes eius a id ponüt,
quod eft inutiliflimun».,detrahentesei, quod eft rebus humanis
maximè falutare,per quod confiât ipfa maieftas.Re-
gnum hoCjimperiumqueterrenum, nifi metus euftodiat,
foluitur. Aufer iram régi, non m odo nemo parebic, fed et-
iam dèfaftigio præcipitabitur. Imo vero cuilibét humili e-
ripe hune affe<ftum,quis eum non fpoliabit ? Q u is non de-
ridebit ? Qu is non afficietiniuria?Itanecindumenta,nec
fedem,tiec Vi&um poterit habere, alijs quicquid habuérit
di'ripientibus,nedumputemuscçieftisimperïj maieftatem
fine ir a , & metupoflèconfiftere. A p ollo Milefius de Iu-
dæorumreligione confùltus, refponfo hocindidit:
He/J) pàv QcunXycC Y&j ftp:iijrijpj 'as& rm.yruv
,NOv Yÿ f y djet, Key ù p jv o ç, ’p .Aaara^,
Tdfyràfiiot n ptv xo i, Y p ef[a!\pioviç ôn^p/Tj'yàiv.
Si tam lenis eft,quam philofophi volunt.quofnodo ad nutum
eius non modo dæmones,& miniftri tanre poteflatis,
fed etiaq? coelum,& tetra , &rerumnaturaomnis contre-
rnifcit ? Si enim nullus alteri fcruit,nifi coaâ:us;ômne i g f
tur imperium metuconfto»,metus autem per iram. Nam fi
non m oueaturquisaduerfus parère nolentem ; nec cogi
poterit ad obfequium. Confulat vnufquifque affedns
fuos:iamintelliget, neminem po?ê fine ir a , & caftigatio-
ne imperio fubiugari. Vb i ergo ira non fu e rit, imperium
quoq; non erit.Deus autem habet impeliumjefgo 8c iram,
qua confiât imperium,habeat necefïè eft. Quapropterne-
iriovaniloquentie ph ilofopho ruminduâus, adeontém-
ptum fe Dei erùdiat,quod eft maximum nefas. Debemus
hune omnes & amare quod pater e ft , & véreri,quod Do -
minus, &honorifiCare,^iôdbeneficus, & metuere.quôd
feuerus, vtraque perfona-irt eo veneral}ilis. Qifis fâlu^ pië
tate non diligat ànimæ fu a parentem | Au t quis irppiine
contemnateum, qui rerum doo^çator habeat iiyomnes
veram,& æcernam poteftatem ? Si pitrein eonfiderës; 6r-
tum nobis ad lucem,qua fruimur/ubminiftrac i per ilium
viuimus; perillumin nofpitium huius mundiintranirinis^
' \ ; i 3 f s T