1
Hi
IH
JUT; ) i i 1 HI
m i n
M i l
äl. ipfùr
al. quidlfl
bet. 4*
e 1
tenemusjcur ftulti iudicamur, Facientcs ea, quaephiiofo-
phi laudant? Rc&eigiturSeneca incongruentiam homi-
nibus obie<ftans,air : Summa virtutis illis yidetur magnus
animus. E tijäem eum,qùicontemnit mortem^pro furio-
fo habenc, quod eft v tique fummse peruerfitatis. Sedijs
v anarum r el igion u m cültores, eadem'ftultitia id obijciut,
qua vetum Deum non inteingum,quôs;SibyliavErythræa
xu fit; ^ alvoijTx« v ocat, luftlos feilicet Sc e xcordes, qui née
a u t a n t diuina.necfentianr,fed terrain digitisfuisimagi-
nacanamctuant R ado tent.
pcßultitia>{4pm tiA , fietate, a q u ip te,& iu fiitia .
C A. P Y T X I V.
a V a .v ç ro caulà fit, v te o s , qui làpicntes lu n t, ftultos
purent, magna ratio eft. nec enim fiuftra falluntur.
Qua: nobis diligenter eft explicanda , vrerrores fuos tandem
(’llfieri pollir ) agnofeant. Iuftitia fiiapte naturaipe-
ciem quandam ftultitiæ habet, quod ego & diuinis & h u -
manisteftimonijs confirmare poflum. Sed nihil fortaflè
apudiftos agçmiis,nifieosde mis do.ceamus au<5fcoribus,
lîQnpqflè quem quam iultum e lle , quöd eft coniun&ura
cura veràTlàpieni?îa,tfifi idem Quitus elle videatùr. Carneâ-
des, Academic«fe&re ph ilofophus, cuius in diflèrendo
quW vis fuerit,quae eloqucnria,quod acumen,qui nefcit, j*
is ex pr£dication&C jeeronis intelliget, aüt Lucilij , äpud
quemdiflèrens Neptunus de re difticilima, ofténdic non
‘pQflèidexplicaïijnecli C ameadeni ipfumorcus remittac.
Is cum legatus àb Âthedïëiifîbus Romam miffiis eflèt,dif-
putauic.de iuftitia copiose , audiente Galba ,& Catone
Cenioriöjthaxi mi s tunc qratoribus. Sed idem dilputa-
tiouçm fuam pofttidie copiraria dilpiiratione lubuerrit,
iuftitian^uam^ridie|a%daueratj ftiftulitjUpn quidem
philofophigrauitatei cuiusfifnia & ftabilisdebet èfle fen-
tent ia , ,(ed quail oratoriq exercitij généré1^ in vtram que
partem dilTerendi. - Q u o d illë fàccrefolébat, vt a lid s f
qubdmjetafieréUteSpoilètrefutarc. Earn dilputarioneiiif
qua iuftitia euertitur?apud#Giceronem Fu'ritis recorda-
turrcredovquôniâm^dé^RepublieadilIferébatjVtdefén-
fiônerajaudâdpiièhiqueîeiusinducère'tjfînequa putabat
regt non pofle Rempublicam. Carneadès autem, v t Ari-
ftotelem çefelléret ac Platonem, iuftitiæpàtiqnos,prima
.ilia dilputatione. collegit ea omnia, qua: pro iuftitia dice-
banturiytpoflètillajncUtfecitjeuerterè.EratenitnFacilli-
mum, iuftitiam radices non habentemlabefa&are, quia
turn nullain terra fui^, yc, qpideftets ant qualisa-ph il'ofp-
phis cernerenm Atque Vtiham tot, a c t ales viri quantum^
eloqûentiat-, quan tum que an imi, tantum etiam'fcicritiâs
adimpiendam defênfionem iulnmæ virtutis habuilïènt,
cujus origo in reiigrëne ; r£tio in æquitatécft. Sed ijiq iir
primamùUâm pârpçm n'efcjérünt , iie fecundam qnidenÈf
tenere potueruip. -Volo autem prius circümfcriptè,ac
breoiter,quidfit,'oftendere,vtintelligatür,nHirofophbs
ignorailè iuftitiam,nedid, quod niinirnè hôùerànt, potu^
riftê ,defendere. r IuftiSWfquâifiuis"omnés liraul virtutes;
a^lad iirellrftpa ra riqu enop po flunt,pie'tas&'æ qu îta s:‘
na&fideSjtemperantidfprbbitaSjinnQ6entia,integritàs^
çc caetera huiusmodi.i y e l naturaVyelinftituttspar^h’tum'
fpoflmnteflè in ijshôminibus, qui iuftitiam nélciünti ficutï'
lentper fuerunt. nahi Rbmarii vetères, qui iuftitia glbria-
ri {olebantüjs vdqUé;v iniF dB ié^& r^^ V iir7q âæ ( vtfdi-5
xi )proftafci àiuftitia poftunt,& ab ipfo fonteyreeerni. Pie-
tas veto & æquitas, quafî venæ funt eius; his ënimdudb^
fontib^conftac.totàiiuftitia. Sed çaput eiüs & origo irî
■ illo primoeftjin {ècundovis omriisacrâtio.'Pietas auterri'v
nihil aliud éfbquam Dct notitia f ficut TTrifinegiftuS véril--
iîrhedehniuic, vcailioloco'diximus. Si ergô piétas eft#,ic6-’ ;
gnofcere'fDeum, cuiuscognitiônisb^’drümmàefti v të im f
colas t ignorât vtiqcfjiiiftitiâm, qui rêligidhèrii De l hâ ié-
neté Q ù om od o enim poteft eam höftb, qüi vnde oriatur,1
ignorât ? Plato quidèm multa dé vno D e o lôCutuséft, à
quo àiccoitftittffum effe tfiundum ^ fcd h iliilde religicfheî
foitfEn^feracenimDéumjnoncognouerat^quodrimftitiae
defenfiôhem'vel ipiè»véPquïlibet aiius impleré volüiflèt,
inprimis religiones deorumeuerteredeBuit, quià cbnera-
riæ funt pietati. Q u o d quidem Socratesquiafâccre teh-
tauit ittcarcerem conieâiifs ç f t , v t iam tühcàpparereti
quideffetfut.urum ijsliominibus -t qüïiuftitiamveràm de-
fend ere^eoq u cfingu lari leruire cospiflent. Altera iufti-
tiæ pars eft æquitas : æquitatemdico non vtique benè iu-
d icand i.qu bd& ip lumlaud ab rle eftinh omine iu fto , ièd
le cum cæteris coæquandi, quam C ice ro æquabilitatem
votât. Deus enim-qui hominesgénérât,& iulpirat>omnes
^equos, id eftjpares eftëyoluit. Eandem Cqhaitiohèm vi-
uendi omnibus p o fu it, omnes ad iàpientiam g en u it , o-
mnibus immortalitatem ipopondit: neriio àbcneficijs e-
iuSçcçlèftibiîs lègregatur. Nam ficut omnibus vnicum
fuum lume.n æqualitèrdiuidit’j emitritbmnibusfbfites,
vitftum lummimftrat.quietem loin ni dulciflïmam tribuit}
fie omnibus æquitatem virtutem^ue largitur. Nemo a-
pudeum ferüus eft,nemo dominus. Si enirii cunëlis idem
pater cft,æquo iure omnes libcriTumtts N em o Deb paü-
per eft,mfi qui iuftitia indiget,nerôq d iues, nifi qui virtu-1
tibusplenus e f t f nemqdénique egregius, nifi qui bonus,
& inn ocensfuerit j nemo clariftimus, nifi qui opéra mife-
ricordiæ largitcr Fecerit ; -nemo perfc<ftiflimus, nifi qui o-
mnes gradus virtutis impleuerit. Qùare neque Ro ina -
ni,nçqüéGræcî iuftitiam tenerepocuèrunr, quia dilpares
mültis gradibus homines habuerünt^à paùpëribus ad di-
ui tes,ab humilibus àd p o tentes, a priuatis denique vlque
ad regem Fublimiffimfas poteftates. V bi enim noir Funt v-
niuerli parcs, æquitâs non e ft , & excludit ihæqualitasipfà
iuftitiam, cuiùs vis om nis'irî eo eft^ vt pares faciat eos,qui
adhuiüsŸitæeonditioncmpariforté vénerùnt^ f
b eb ffîciû tiftiù fti.
C A P V T X V .Ç 2
r \ ‘^Vobus igitùr illis, iuftitiæ Fontibus immùtatis , o-
«L-Jmnis virtus,, 6eomnis yèricas'toj!li,ni^' & ipia,iqftt?'
tiaremigrat in coelum. Ideo non eftilludverum'boliurn
àphildlopliis repercum Jquiaignorabâtit# vel vndë^i
riretur,vel quid cfficerer. QûodnulUsâlijsV prætèt^utfih
iibftro populo' rcuelatüm ëft. Dicet aliquis : Nonne lufit;
'apudy.ôs “âlijpaupères , alij diùites , alij ferui, alijdo-
Inini» N dm e ah q üM hèc|
alia caulà éft, -.(êa^ndfôsitwicèm^jfiàxrimi'nomen imper1-
tiamus, m|i quia pares eflènos credimus.' Nam cum o-
mnia Humana non corpore , fed Ipiritu mefiamur ; ta-
mètfi'e&rporum fit diuer&’oo'ndîrio * ifbbis‘tàfmen lerui
/non Fîmc^ fed e^s & 'habéfnusv^-Mi% ^rilu’fratre$|c
reii^ibhê cohferüos. Diuitïte quoque%bh f^cnU^Bifi-
vgrtés' i nifi f quos polfunt bonis operibiis facere claria -
|«. '-Diuite^untenim',hon q'uia diuitihs habént, fed quia
vtuhrurillis ad opera iuftitia::^'Et qui pa'ùperes vidè'n-
turiéo tamen diiiités funt,quia & nbh e¥ent, &nihil corir
C u p I fçü n trC ù i^ feruis, & diuites pauperi-'
' b ^ r am n i ta t e aïiimipares fimus,apud Deumtamen vir-
I tm e^ fô irn in lu n E c tanto quisque fublimibr e f t q u a n -
bb'ififtior. S i entm iuftitia e f t , parera le etiam minoribus
Lacère , quanqüam hb c ipfo præcellar, qübd fe inferiori-
.bus coæquauititamenfî rtcrntântùm'qüalî parern, fédetiâ
:qüàfiiiiiinorem fegeflerit, vtiqüe nuiltô àltiorem dign ita-v
cisgradum}Deoiudice,eonfequecur.Namprofe(ftbinhac
vita fcéulari quoniam breuia & caducafûnt om n ia , &
préferunr fe alteris ho'mihè^ & de dignitâte conteridunt :
q u b n ih ilfoe d iü s /n ih fta r ro g à h t iü s iS cn ih ilà ffa p ieh -
tisratione femotius. Rébus enihï ccèlèftibus contraria
puntTifta vniuerla tetfena. Sicut énitd fapiéntia hbrai-
nura fümraâftülfitiacftàpndDéu .ftultitiaautèm ( v t do-
cui ) futhmafapiemià eft s fie Dèo hùipilis &abie<aus
eft, qui fùerit confpieuus ^ fu b lim is in terra : nâm v t tâ-
c e a iq , ïqubd hare præfèhtia terræ bbnà ,- qnibüs magnüs
honos trib uiEUr , vittuti contraria fu n t, & vigbrem mentis
eneruant j quætandèm t pbft firmâ elfe hobilitas, quæ
opes,quatpOientiai cÙm poflitDeus reges quoq; ipfos.in-
Fériores etiam infimisiaCete ? Èt ideo conlulens hobis
____________ , 1 1 • , , î>eüs,
al. quod.
il. fapienâl.
poteftmfi
MM
al.potcft.
S C H Ö L I A.
a Si profitebitur emptori Fugitiuum e lle , bonus qui>-
d em.] Habentcedïcesimpreßi. Verum legendum eft,Si profitebitur,
bonus quidem, ex anttquo codtcejic, vt induc antur ilia vee-
ba,emptori fugitiuum ejfe. Nam illaprofeßio non folumadfermm
fugitiuum, fed ad peflilentem do mum &Jimilia referenda eSl.
De iußitid,fapiéntia&fiultitU»
C A P V T X V I I.
QV o d adpræfentem dilputationempertinebatjofte-
di,quomodo iuftitia fimilitudinem ftulticiæ gerat, vt
Deus, inter diuinapræceptaillud.præcipuè pofuit : Qtùfe
extoÜitihunHliab'ttur.&quife))umiUatfxaltabitur.C\\i\x$\>cx-
cepti falubricâs docet,quod qui fc apud homines planum
fe c e r it, humil'cmque præbuerit, hic-,apud Deum praecel-
lens &inlïgn ishabeatur.Necenim fa llàe ftilla fententia,
quai apud Euripidem fertur in hunemodum : Quahic mala
putantur,bacfunt in ceelo bona.
De Chnjluinorum mquitate, fapiéntia &
I fiultitia.
C A P V T X V I .
EXpolui caulam, cur philofophi nec inueriire iuftitiam
nec defendere potuerunt. Nu n c rede o ad id ,quod in-
tenderam. Carneadesergo,quoniam erant infirma,quac à _
philofophis afferebantur , liimplit audaciam refeilendi, ! appareat, non fine caufadecipieos, qui putanr,noftræ re-
quiarerellipoiïèintellexit.Eiusdifpurationisfummahæ<r| ligionishomines ftultos e lle , qui talia facere videantur,
fuir.iura fibi homines pro vtilitate lànxillè , fcilicpt varia qualiaillepropofuit. N u n cm a iu sâm c e x ig ifen t io ,v to -
promoribus,&apud>eosdemprotémporibu|fepèmuta- I ftendam, quare iuftitiam D eu s , ftultitiæ Fpecie conuolur
ta j ius autem naturale eflè nulium : Omnes & homines,& 1 tam,ex oculis hominum voluerit auferre, fi prius Furio re-
alias animantes ad vtilitatesfuasnaturaducëteferriipro- i lpondero,quiaparum plenèrefponditLælius: quiprofe-
in dcau t nullam eflè iuftitiam; au t,fifita liq ua ,fum m am 1 «ftôlic-et fapiensfuerit,vtvocabatur , patrocinari tamen
elleftultitiain;,quoniam fibin o c e re t, alienis commodis v eræiuftitiænuilomodopoterat,qui caputipfumfonte-1
con fulens.&inlèreb achæcargumenta: Omnibus popu- : queiuftitiaenontenebat. Nobis autem lacilior eft iftadc1*
lis , quiflbrerentimperio, & R omanisquoqueiphs, qui i ien flo , quibuscoelefti beneficid familiariseft, aepenitus
totius orbis potirentur, li iu fti velint e lfe , hoc eft, fi aliéna nota iuftitia, quiqueillam non nomine, lèdrenouimus.
reftituant, ad calàs eflè redeundutp ,- & in f ncceflitateac ! Nam Plato & Ariltoteles h'onefta qnidem voluntateiu-
’miferiis iacendum. Tumomilïis communibus ad pro- j ftitiam defendere cupierunt,effeciflentque aliquid, fi co-
priaveniebat.. Bonus vir,inquit, fi habeatièruum fugiti- natuseorum bonos,lieloquétiam,fivirtutem animi & in -
uum,vel domuminfalubrem acpeftilentem,quasvitiafo- genij.diuinarumquoquererum doéfcrina iuuiflèt. Itaque
lus fciat,& ideo pro(cribac,vt vendat : vtrumne proficebi- opus illorum inane arque inutile iacuit, nec cuiquam ho- :
tur,fugitiuum feruum acpeftilenpemdomum le vendejre, minum perfuadere potucruuc, vt eorum prælcripco viue-
ancelabitemptorem ? a Si profitebitur, bonus quidem, ret.-quiafundamencum à coelb difeiplina ilia nonhabuit.
q u ia n o n fa lle t , led tamen ftultusiudicabitur ; quia vel Noltrum opus'certiusfit neceflèeft,quosDeusdocuit.Il-
p a ru o v en d e t ,v e lom n in o jio n vender, Sicelau e rit,e rit | lienim depingebant verbis, &imaginabanturiuftitiam,
quidem fapiens,quia t rei confulet, fed idem malus, quia quæ in con fpedu non erat,nec præfentibus exempiis con-
fàllet. Rurlusjlïrcperiat âfiquem, qui aurichalcum fe pu- | firmarepoterant , quæ t aflèrebant. Refponderi enim
tet vendere^cùm fitiîlud àurum,aucplumbum,cùm fit ar- ! pofle ab audientibus,non pbflè ita viui.ficutilli fua dilpu-
gentum ,tacebitne,v tidp aru oemat ?anindicabic,vtma- I tationé fiia præfcriberent, adeavtnulliadhucextiterint.
gnö?Stultum plane videtur,malle m agno. Yndeintelli-
gi v oleb at,& eum,qui fit iulfus ac bonus,ftultum e flè ; &
eum,quilapicnS,maiuiri. Et tarnen line pernicie fieri f
pofle,vt tint homines paupertate contenti. Tranfcende^,
ba tergo admaiora , in quibusnemo pofleefine periculo
vitaiiuftusefle. D icebat enim , Nempe iuftitia eft,hominé
no'n occidere, alienum prorfusnonartingere. Q u id ergo
iuftus faciet,ii forte naurragium fecerit,& aliquis ïmbecil-
lior viribus tabulam ccpenc ? nonne ilium tabula detur-
babit,vt ipfe confcendac,eaque nixüs euadat ? maxime cü
ficnulltis medio mari teftis ?Sifapiens elhtkcietjiplienim
pereundüm eft, nififeceric.Siaucem mori maluerit,quam
manusinferrealteri, iam non iuftus ille , fedftultuseft,’
qu iv itjefuxn o n pa rca t, dum parcit aliens . Item,fiacie
fuorum Fula„hoftes infequi cceperint, & iuftus ille naófcus
fuerit aliquem laueium equo inlidemem,eine pareet,v t i-
plè~occidatur,an deijeiet ex equ o,v t ipfepoflic hoftemef-
Fugere i Q updlifeceritlapiens,fedidem malus; li non fecerit,
iuftus,led idem ftultus fit neceflèeft. Itaergo iuftitiam,
curn in du£s partes diuiliflèt,alteram ciuilcmeflè di-
ccns, alteram naturalem: vtramqtie fubuertit, quod illa
ciuilis, fapientia lie quidé,fed iufticia non f i t ; naturalis autem
ilia, iuftitia fit qu id em, led non lit lapientia.. Arguta
ha:c plane,ac venenata fun t ,& qua: M . Tullius non potu-
eritrefèlierc. Nam cum Faciat L xlium Furio relponden-
tem, p roqueiuftitiadicentem, irrefucaca hsec, tanquam
fouearn , prsÈtergreflusett , vt videatur idem Laslius non
naturale miaute in crimen ftultiti* venerat, fed illam ciui-
iemdefendifleiultitiam , quam Furius fapientiam .
quidem eile concellèrat , fed in -
iuftam.
quiidgenusvitaefequerentur. N o s autem non verbis m o d
o ,lèdetiâexèplis ex vero petitis,vcraelïe,quæànobis di-
cuntur,oftendimus. SenlitigiturCarneades, qu »fit natura
iuftitiæ,nifi quod parum alte pjrofpexit,ftultitiam non
e ile , quanquam incelligere mihi videor, qua mente id Fecerit,
non enim vërè exiftimauit, eum ftultum eflè, quiiu-
ftus e ft, lèd cùmFciret,non elle, & rationem, cur ira vide-
retur,non comprehendcret,voluit oftendere, latere inab-
dito vcritatem,vt decretum dilciplinæfuaetueretur,cuius
Fummalbntentiaeft,nihilpercipipolIe. Videämusergo,
vtrumne iuftitia feedusaliquod habere cum ftultitia poF-
lit. Iuftus,inquit, fiautequumlàurio,auttabulamnau-
frago non ad emerit, v t iplc animam fuam lib eret, ftultus
eft. Primùm omnium nego v llo modo fieripoflè, vt
h bm in i, qui quidem verèiuftusfit, eiusmodi cafus eue-
niat : quiaiuftus neque cuiquam naco inimicUs eft , neque
quiequamO/Binino appétit alienum. Cur^nimnaui-
g e t , aut quid pétât ex aliéna terra, cuiluflicic Fua ? Cur
autem heiligerer, ac lè alienÄ Furoribus mifeeat, in cuius
animo pax cum hominibus perpétua verlètur î Scilicet
peregtinis mercibus, aûthumanp languine deledFabitur,
qu in ec lucrum fciatappecere, cni fufficitvi<ftus, Ôènon
modo ipfe cædem facere, lèdintereflè facientibus,ac Ipe-
6tare,ducar nefas.
Sed omittoifta : quoniam fieri poteft, vtvelinuitus
adhæc lubeunda cogatur. Adeoneergo iuftitiam, o' Furi,
velpotiuSjO Carncade, cuius eftillaomnis oratio, tam in-:
:anem,tam fuperuacuamÿamq; cöcemptam D eo putas.vt
nihil polfic nihilq; habeat in le lè , quod ad cuftodiam fui
valeat î Sed videlicet, f qui facramentum hominis ignorant,
ideoque ad hanevitam temporalem referunt omnia,
quanta lit vis iuftiriæ, feire non polfiMt.. Nam & cum de
vircutedifpucant, quamuis inrelligant ærumnis ac raile-
rijs 'efle plcnilfimam, tamen expetendam eflè aiunt fua
caulà r eius enim premia , quæ funtaecerna&immortalia
nuilo
H -
il. quia.