A
ê
G
ta V arro ne. Exreruui ergo proüentu,non ex vi naturæ deà
ifta eftprodica? & poftquam feros morfiis immanisprohi-
buicbellua,&ipfit efte hoc coépitj. &ipfiusnominisiignifi-
\ cantiam craxit ? aut fi fuit iamaudum dea, priiis quam R o mulus
plicare dicentcm, Adefte,adeftoté dij Menâtes , tu Apollo, I
ru q ne Neptune,omniaque hæc mal a ,quibus vror ,terr:eor, j
vexor, vcftrinuminis auerruncate dementia : eritne ipés a-
iiqua referendæ ab his opis, fi Gérés, Pales,Forcuna, Iouia-
lis aut Genius, non Neptuhus 8c Apollo Penates di j erunt ?
àuc fi Curetas pto Laribus inuocaro, quosindigctesSamo-
thraciospars veftrorum aftèuerat audlorum, quemadmo-
dum his pocero auxiliatoribus 8c propltijs v t i, cum neque
hisfua, 8caliéna illis impoluero cognomina ? Vfqueadeo
res exigit propriatim deos feire, nee am bigcre,n ec dub i tare
de vniufcuiulque vi,n omine, y t fi alienis ntibus 8c appella- '
tionib us fuerint inuocati, 8c aures habeant ftrudlas, 8c pia-
ciilis nos tenearit inexpiabilibus obligatos. Quare fi vobis
liquet jin fublimibus palàtijscælihabitare, coniffteremul-
titudinem fllam,qüam enumeratisdéôrum,in vnius prolo*
quij firiibus conuchic vós ftare : nee per variasdilhadlos re-
pugaaritefijué fèntemias fidçm ipfis rebus,quas firuitis ,de-
rogare. $ i Iariusëft,îàrius fit: fi Liber eft, Liber fit : fi Sûm-
manus.Summanus fit: hoc eft enim confidere, hoc tenerë,
exploratein rei cognitioric defigi.nonmore cçcorum atque
errantium dicere,NouenfilesMuiæ funt,Trebiani quinim-
mo dij funt.immo nöueharius numerus , (ùbuerfarum po-
tius vrbium præfîdçs, 8c in id periculum dùcere res tanças,
vt; dura alios tollitis,8c reponitis alios,poflît iuçe de cun dis,
ân fint vlla in parte, dubitari.
A R N O B I I DIS
P V T A X I O M VM ADY
E R S V S G E N T ES
L I B E R I V.
Nterrogare Vos libet,iplolque ante omnia R o
manos dominos rerum acprincipes, vtrüra-
ne exiftimatis piétatem, concordiam , falu-
tem j honorem, virtutem ,feliciiatem, carte;
raque huiufmodi nomina, quibusaras vidc-
mus à vobis cum magnificisèxædificatasdelubris, vim hà-
bere diuinani, coelique in regioriibus dègere ? an ita vt
aflbletjdicis caulà,exeo $ qtioü optamus & volumus bonà
lifta nobis ëôcirigere, fuperotumrëtuleritis in cenfum/Nam
fi verba exiftimantes hæc cafta, 8c nullius iubftantiæiiômi-
n â , diuinis tarnen ih rcgionibüs confecratis : erit vobis vi-
dendurh j vtrtimhe iftud puerile fit ludicri.m, an veftrd;
rum ad nurilinurii delufiunerh fpedans, quibus coæqua-
tis&adiungitis inanium figménta vetborum. Siht autem
ex animi cerriore fententia dcos elfe 8c hæc ra ti, templis
8c puluiriaubus honoraftis , infeitam noftrana vt docea-
tisoramus, vidtpriai pax,æquiras,&carrera quæ in fiipe-
rioribus d id a fiint, quanam ratione ^qua via iatelligi pof-
fiint dij eflè-, atque ad fiipetorum concilium nertmere?.,
.Nosenim (nififorte communem tollitis nobis atqUëeri-
pitis lènfum J nihil horum lèntimus & cërhimus habere
vinlnuminis i neque inaliqüa contineri fui generis forma:
fed elle virtiitem virijfalucemiälüi, honorem horiorati,vi-
doris vidoriam j concordis concordiam, pieta tém pij,mé*
tdoriara ittemöris : fëlicitéryero viüentis ac finë vlhs offen-
ftonibus félidtacemi Q n o d à nobiSveriflîmêdici ëxcon-
tràrijs prorapfum ëft oppofitionibüs nofcitarc, infelicita^
ce i difeordia j obliuione jin qtiietate,im pietate, ignauia pédoris
m ,valetudine corporis minus faufta; V t ériim hæc
aeddunt, hohiinum quæ fiint pofitainadiombus affedi-
bus fortuitis,ita quod illis adiftrfum eft ex qualitacibus be-
nigniovibus nominatur,in alijs fieccüè éft bæteat,ex quibus !
ita formatisi figuratio ifta concépta eft nominuin; Nam
quod nobis catenas ignotorum alias induciris deorum'à
cxiftimareiion poffumus, vrrumne iftud ferio, atque ex t t i 1
ëornpertæ laciatisfide:' anfidioflibus lüdentes caflis inge-
niofum laiciuiatis luxu. Q ü o d abiedis infantibus peper-
citlupaiton raids, Luperca, mquit,deaeft audore appella-
nafi:eretur & ftâ te r : cuius fuetit riominis atque appellation!?
expromite. I^rdîftanàeftfytpethibetisjdidi j
quod Quirinus in iacùli miflîonecundorum præftitèrit viribus
: 8c quod T icoT atiô,Capitolinü rtivt capiat collem,
viampanderc atque aperire per milium e ft , dea Panda eft
appellata, Vrel Panrica. Æc hæc érgo nunquam fuerant nu-
mina; öcnififRomulus cenuifletteli traiedione palatium,
niquéTarpeiam rupem rex Sabinus potüiftct accipere, huila
effet Pantica, nülla Præftana ? E t fi& h â s dicirisance fui
caulâra fuiflè cognominis, quod în priorc quæfitiim eft ca-
pite,,cuius& hæfuerinrvocaminisindicate. Pelietidorum
hoftiumdeapoteris Pelloniaeft: quorumnam (nifimole-
ftura eft) edite.cônfligunt partes, atque inter le comïnusar-
morum collatione decernunt : 8c hæc illf eft pars hoftis, 8c
illah uichpftilis: quos ergo Pellonia ,cum hinc Scinde pu-
gnabitur,pellet, aut in gratiam concéftiira eft quorum.cum
vtrique debeat parti lui nominis vires, officiumque præfta-
r e îQ u o d fî vcrunqùefccefitjideftpàrtibusfivtrilque fauo-
rem ac lulfragiuni cömodarit,nominis lui vira perdet,quod
partis vnius impùlfione formatum eft. Nifi forte dicetis,
Romanorum tantum eft dea h æ é ,& cum lolis Quiritibus
faciens gratiofis fèmper opitulationibus præfto eft. elle qui-
dem hoc ica, quod no mini fauemps, optamus :at quæftio-
nëm noû exiguam res habet.Quid enim,Romani deos poP
fidenrpëculiares,qùialiarumgenrium non fine? 8c quem-
admodumpoterunt dijelle,fi non omnibus,quæ vbiq^lunt
gen tes,æq uabili rarem fui n uminis exhibe bunt ? & vbi quæ-1
j ioiamdudum Pellonia hæc fuit, cum apudfurculas C audi-
nasdecus publicum fubiugatumcft ? cumapud'Thralîme-
num lacum languinei cucurrere torrentes ? cum Diomedis
campi Romanis cadaueribus aggefati func ? cuni mille alia
vulneraproeliorum itinumeris accepta funr cladibus ? dor-
miebat, ftertebat, aut quod viliaifacere cdnlùeta funt capi-
ta,in hoftilia caftra defugerat ?|)ij læui,& læuæ, finiftrartim
tantumregiohiimlune præfides, & inimici parriumdéxre-
rarum. Q uod quanam iftud ràtiotledicatur, quo ve animi
> fenfuneque ipfi nos aflèquimur, riec à vobis confidimus
poftèinaliquam lucem communis inteliigentiæ pêrdilci>
Iam prim um enim mûndusiplè perle libi nequedexteras^
neq ue læuasjueq; fuperas regiones.hequé imas,neq-, ânticas
habet,nëqjpofti'cas.Quicquidenim tereseft,atqjexomni
parce rotûildirarisiblidæconuexionecoriclüliiminullü ha-
bèt i nitium,null um fincm ; vbi finis, & ini tiu m nullüm eft*
eflè aliqùa portiofui ribminis,&initîumnôtl pôte%!taque
cum dicimusjdextera hæc regio eft, 8c ilia læua; tio ad riiuii-
di habitum dicimus qui lui fimillimus torus eft, fed ad poû*
tionem noftram,fitumque rcuOcamqs: qui informati fie filin
us , v t alia d eitèrâ ,alia in no& dican tur elle* læuâ : quæ tarnen
hæc iplà quæ læua appëHamus,& dextera alia, irino-
his nihil habent perpetutlm,nihil fixum i led profit nos ca-
fus^cque euentus collocauerit tempotis,ita noftris filmunr
ab lateribus figurâtioncS. S»i oriènrem Iblem refpëxeto,car- •
do mihifrigoris, & Sep ten trio ficlæuus: in cjuemfi orâ tra- j
duxero.erit mihi finifter Öccafus, qiii ab lole poftergaheus j
habebitur.Ru tfus vero fi iecerô plagani ad occiduam lumi-
na, Aufter, & Meridies trahet : in qUam fi ine partem nëccl-
laria temporis circumegerit ratio, fit vtorienslæuusimmu-
tata corporis cÔuerfîonéaicatùf; q u i t i ré poferltfacillimë
redognolci, nequelæqa naturàéffèVila, led pofitiohiS&
*ëmpori$,&proutnoftri corporis habüerit fe fitus,rerum ad
circunftaôtiani collocatus. Q^odcum ifafe habëàtj qua- I
nam rationeiquopadlo finiftrarum partium dirërünt, cinri
cafdem Cohllicerit fegiories modo defterfis fieri, niodo læ-
uas? Auf qriid dexteræ merucrunt de imifiortalibus di;s pair
ies,vt fine vllis præfi di b us degeretif^uas efte fauftàà,&pro-
Ip.eris leiriper ciim ominibus ediderunt: L ateranüs ( vt dici-3
tis)Deus eft focorum & Genius, ädaudtufque hoc nominee
quod ex laterculis crudls ab homihibfis caminorum iftud
exædificctur genus. Qjûd ergo fi açgilla, aut matetiafue-
ririt qûacunque alia fabricâti fbcii Genios hon habebufit i
&ab officio tutelæ ( quifquis ifte eftLateranus) ablcedet i
-,iv1 -v ■ ' ’ • . ' ’ ' qüod
quod regni fui pqlïèlfio non lüteis conftrudtaeft fotmis? Et
quidfqüælô) vtfaciat præfidatum, focorum Deusifteforti-
tus éft ? Per humani generis coquinas currit, inlpieiens &
explorans quibalham lignorum generibus luis ardor in fo-,
cuiïsëxcitetùf: habitudinem fidilibus contribuit valculis,
neflammarum diflîliant vi v id a : Curât -vt ad lènfum palati
fiiiscum iucunditSatibus veniant rerum incorruptariim fii-
pores, & a n rite pulmenra cùridita fint ,præguftatorisfun-
gitur, atque experitur ôfH(çiodtàne iftud n,pnfôedum,quin-
unmo ( v t verius clixerim) non cpntumcliofüm, non im-
pium,ad hoctântQm inducere deorum uefcio qüas fi&ip-
nes, non quàs dignis honorib us profequare,fed quas rebus
fùrpibiis, & infanii præficias adlioni ? Etiamne militaris
Venuscaftrenfibus fiagitijs pfæfidet, & pucrorum ftupris ?
Etiamne Perficatvna eftë p'opulonuminùm, quæ obfcoe-
nas illas 8c lutcas voluptacés ad exitum -perficit dulçedine
inoffenlà.procedere ? Etiamne Perturida . quæ in cubiÊulis
præfto eft , virginalem ferobèm efFodiehtibiis maritis f Et-,
iamne M utonus, cuius immanibuspudendis, horrentique
fafeino, veftras inequicare macronas, ÔC aulpicabile dùcitis,
& optacis ? Q u o d h minime vos admonent ad intelleâfim
veritàtis it s iplæ: nec ex ipfi« fàlcem poceftis nominibus no-
Icëreinaniflîmæ fiiperftitionis figm'ènra hæc e lle , 8c fàlfo-,
rüm im aginationes dèbrum ? Putatibnibus arborumPuta
firiquitis) præfto eft,rebuspëtendis Peca :-DeuS nemoriim
Némeftrinus éft; Patellanâ numen e%8c Patella,ex quibus
m a eft pàtefi<ftis,patefaciendis rebus altera præftituta :No-
dutis diciçur Défis, quia adpodos perd ucit reS fatas : ÔC quæ
præeft frugibus fcrendis^Npduterenfis: ab erroribusViartiiin
dea Vibilia liberatsin turelafunt O rbonæ orbaeîliberis patentes
; in Næniæ,quibus cxtrema tempora. Nam quæ durât
8c folida infantibus paruis o ffa , Olßlagöipla memora-
tur. Melloniadeaéftpollenspotenlque in apibus,mellis
curàns euftodien(que dhlcedinem : Dicicpfb quælb vt ita
vobiis propitiæfaueant, Petà,Pùta,Patella ) fi omriino non
eflént apes vllannrerris, aut If exbs hümanum, vêlut quidam
vermiculi nafceremur,deaffdellonia non effet : aut
» _____ü » w r q
na,cæceraque alia, quæ Velcurfînipérftrittximus, Vclni- j I
miecatisnon attingimus tædio : licet confimili ratîofté mil- '
le ajios deosinducere, qui rebus innumeris debeant luam j
curam,çuftodiamque præbere.GurëniiiiDeus præfîr melli J
vni tantummodo ,nonpræïit cucürbitis,rapis, non cunilæ,
nafturcio , non ficis, betis, câulibus ? Cur fela ttieruerinr
oflàtutelam, non merucrint vnguës, pili .cæceraque alia lo-
cispofica, in oblcufft, ôcvëfecundioribus partibus : 8c funr
cahbusobnoxia plurimis,8ccuram magis deocum,diIige:n- >
tiamque defiderant? Aut fi 8c hàsdicitis patres -fuis agere
fub tutelaribus diuis , incipient cotidem dij e flè, qu o tfes
funt: neeexplicabiturrariOjGur non rebus omnibus diui-
næ præfideant curas. Si certas res eflè, quibus præfint nu-
mina & prouidëant, dixeritis : qfiid dicitis6 patres noua-
rumreligionum, quipoteftatumobfcçene in o b is deos vi-
o la ri, 8cnegligifacnlegeclamitatis i quiritaminique cori-
temniLareriijGeniùm focoriim,Li.mentimim præfidem li-
minum, Pertundam, Per fi earn y N odu teren lé m:8c quia:
non lùppïices Mutuno prôcümbiirius arquéTüturid, ad
interitum res laplas,'atque ipliim dicitis mundum leges iuas. 1 F
8c conftituta mutaflè/ A t quinvidete , peffpicice, ne dum
raliaeorifingitis monftra, tàliaquè hioliminf; deos offeri-
dcfltis certiflimos( fi modo funt vlli,qui iftiushominis me-
. reanturfuftinere atquehabere fiftigium)nec propter aliam
caufam mala ifta,quædjcitis,ferucant,& qiiocidianis accef-
(ionibusinolcfcantl Cu r e rg o , è vobisTortalfealiquisdi-
xerit, eflè fallos flips dcos contendis, fi inuocati ab haru-
.fpicibus parent, 8c fais accjti nominibus .veniunt, 8C fidelia
reddunt rëijîonlà quærenribüs ? pofliimus obtinere fallu
rn eflè quod dicicur, vel quod fuperftitionibus plehifli-
mares tota eft: vel quod multas quotidie prædi&ionum
videmuSjaut alicer;;cadere, aut in contrarios exitus ftu-
flrata expedlatione torquei i. Sed fint ( vt aflèricis) vera, É
nunquam tamenfaçietis fidetn Mëlloniam f verbi eaula)
vel Limentum inlerereiè fibris, ècadrerumiquas quæritisi
fignifîçantias aptare. Nunquid illorum aliquando vidiftis ,
os, habitum j faciem : auteadem hæcpoflunc in pülmôni-
bus,autieculculis conlpici? Nonneaccidere, fieri( liceta-
ftu diflîmuletis ) p o te ll, vt alter pro altero fubeäc,fallens, ®
ludens,decipiens,atque inuocati fpeciem præftanst'Si
magi harufpicum frattes, fuis in aftionibus memoranc
a nti theos læpius obrepere pro veris : eflè aurem höS quoi*
dam matérijs ex craflîoribus lpiritus,qui deos lè fingani^ne-
Iciofque mendacijs 8c fimalationibus ludant: curratione
inon pari credamus hic quoque fubijcere lè alios pro eis qui
non fimtjVt 8c veftras opinationës firmenti & fibih oftias
cædi alienis fiib nomifiibus gaudeant ? Aut fi fie acciperé
reinouitate renuitis, vnde vobis e il feire, an fit vnusali-
qu is, quifiiccedat pro omnibus qüosinuöcatis, pàrtibuf
quefe cundis locorum diuifîonumque fupponens, mul-
totum vobis Ipeçiem diuorum præbeac 8c poteftatum ?
Quifnam ifte ellvnus?interrogabir. Forte poffumus iftum,
veris audoribus dieere : lèdne nobis fidëm habere nolicis,
Ægyptios,Perlas, Indos, Ghaldæos’, Attneniosinrerro'getÿ
omnefqùe illos alios, qui in interioribusi vidcrunt 8c,co-
gnouerug t hæc artibüs : iam profeâto difeetis, quflnam fit
Deû svnu Sjv ellub eoqu ip lurimi j qui deos lè fingant,8c
humani generis imprudentiam ludant. ' Iamdiidum nos
pudet adeum locum venire, in quo rififcn tenere non p o f
funt non tantum puerculi, 8c procaces, verumetfam lèrij,
arqué in mores tétnca afperirate durari. N am cum à dö-
<5toribus omnes noftris infinuatum acceperinius 8c tradi-
tum , in declinarionibus deorum plurariuos numéros non,
eflè^quod eflènt dij fioguli, nec communiter'tre per pluri*
mos vniufcuiulque nominis proprietas quirèt: immemoreS
vosfadli j 8c puerilium dilciplinarum recordatione fèpofi-
ca, 8c cotUplures ihbdicis vocabuiis ij Idem deos ,8c cum fi-
tis alias in eorüm numerdréftridlióres , multipliées eos
rurfus cognomjnum lócietate feciftis j quam quidèm o-
limpartem iudiciiacres v ir i, atque ingenio pèr/picaçij tam
ièrmpne Italo expllçuerë , quam Gutco. Et dare nobis
compendium potuilfet res ifta, fi non 8caliquos videremus
litefarurn eflèiftacum expertes : 8c inllitutusd nobis ièrmo
nos quoque Compellerct nonnihil de bis rebus f quam-
uisab illis lîimptum, commempratumqùe) depromere.
'■ spV 3 . . ‘ - Aiunt ’
Olîila go Iblidatrix oflram nomèa proprium don haberet ?
Ecenim quæro, 8c rogito , vttumve vobis vidcantuf anti-
quiorés dij eflè' natura ^tempore, vetuft'are , an homines,,
an a p e s fruges , virgujea, 8c estera ? Dubitabic homi- _
num nerrio , quin innumerisdicatis deps ætatibus, læcu-
lis , icu n â a quæcunque funt anreire. Q u o d fi habet le ita,
quîfieri per rerum narurampoteft, vt ex rebus poftea pro^*
creatis acciperenenomina ea quælîint priora temporibus î ;
aut tutélas fomrentur eam.nl dij rerum,quænondiim client
genitæ, 8cin vlum mortalïbus attiibûtæ?An nunquid iam-
dudum fine nomihibus dij ëràn.t,ê&poftquam res,na(ci,tér-
rifque inclfecoeperunt,his àvobis digriati lun,tfignis atque
appellationibus nuncupatif Ër vndelcire pptuiftis quæno-
mina fingulis inderetis, cum elfe illos ignoraretis omnino ?
autineflè potentias his certas ; cum elfetyobisfimiliter ne-
Icium, quifnam éorum quid poflèt ,& q u i r e i deberet pro
fui numinis, potéftate præpont? Q u id erg o fin q u jtis )h o s
deosnulquam elfe gentium iudicatis ,& falfisopinatiorîi-
bus conftitùtos ? N o n iftud nosloli, led veritas ipla dicic, 8c
ratio : 8cille communis, qui eft eunâ is in m ortalibus, len-
lîis. Quiseftenim qui credat eflè deos Lticriosj&lucrorum j
confecutionibus præfidere.cum ex turpibus caùfis fréquen-
tiftîme veniant,&aliortim femperex dilpendijs confient? s
QuisLibentinam, quis Liburnum libidinum fiipereflè tu-
'telis,quas iubet fàpientia fiîgere, 8c quas mille per Ipecies
propudiolaexpetit.Sc exércet obfcoenitas ? QuisLimenci-
nuni, quis Limàm cuftodiamliminum gerere,8c iahitorum
officiàîîiftïnere; cum fanotiuü quotidie videarpù*» & pn-
uatarum domorum conuelli 8c fubrui : neçftné his eflè fla-
giciolpsadiiipatraria cômmeatusîQuiscuratoresobliqui-*
tatum Limos: quiis Saturnuth præfîdctn lationis:quis Mon-
tinura mbntium : quis lègniüm Murciam : quis ad extre-.
mum deam Pecuniameflè credat, quamvèluc maximuin
numen veftræindicant Iiteræ dohaipanülös aureos, loca
in ludis atque in Ipeäaculis prLora , honorum luggeftus
fummos, amplitudinem.in&gi ftratus , 8c quod maxime pi-
griatnent, lècurum per opulenrias pciuni?: Q u ö d fi habe- ;
rent in fedibus luos proprios præfides,:o flà , m ella, 8c.limi—