S . I u f im ïd e JU g a ft. G e n t tb . p o ftt is
te : qu tequ id em du o temporis,extrema declarah t.ÊumS A iq u i ho é minimè dicimus', fed Deum non fe c ilf t , nee
p o n o qui duo temporis extrema habeat, id eft prièteri- facére, neeiaÉlurum eilè in tempore. N ih il enfin roa-
' tumöc futurum, negelft eft id qu od extremis temporis | gis fecit v quam e ffic it: nee rurllim magis facit qu im fan
interieélum eft,id eft,inftans habere.Qiioniamq-, ho e to-
tum , Q u i fecit,temporis fignificatibnëcpmpleéïitur, ne-
ceflariö etiam Deus qüihjec quaï cerüimus éifecit, Yt aft is
q u ire fp ond it, eain tempore ëffeeft. S e d cümftcic Deus
h * c omnia :& ca quaeimmortalia funt & ea qu$ intereunt,
fecit. Htecenim c ó f urn qua; hic lunt»partës habentur. I-
taque perlpicuum c ft;e üm q u i relpondit, r e é lè illu d to-
tum, Q u i fecitypofuiffeacdixilft m Deo : fed non r ed e ex
eo quod éx rcmporéaccidit.ea quae intereunt; ab ijs quae
non intercu ut diftinxitycum h óe v e rb o , qui fe c it, in ter
femiriirrièdifferanc : liquidem ea-quae intereunt* & ea
iuae non intereunt, condidit. S i e rg o is. qui de D e o a it ,
aciet ^.effedionem dicit aflumpta v i éx tempore .- dieet
etiam de eod emh oc tótum,Q^fi fe c it, quafi vim ex tempore
q,
ra
alTumplèrit: Siquidem lemper &-vb iqu e verbum
hoc , qui f e c i t , antecedens ë ft, & fa ciety confequens.
Q upd ficum fc c it, non afluihptaéxtemporey ifec it,m e e
aftiimpta v i ex tempore fa c i e s Si ? e rö cum poterat et- J
iam quondam prohibere n flPm um h o c malum , non
próhibuit, inüidus erit ; qu od etiam impium eft cogi-
tare. Opo rtet igitur eum in eifdem manentem , eadem
facere. Homines D e i ignöratione impulfos multis ya-
riilque modis multa impiè in Deum facere , f i verum
Deum ignorent, fupra demonftrauimus. N am aütDeum
improbant & relpuunt, dum eum g loria liialpoiiant &
'ftaudant j, eofque qui dij non funt illius 6c nominibus appe
llant, & rebus falsó c o lu n t ; aut mundi & effedio-
n em& ptouid entiam ponunt e lf t , béllum in ter fe.eife-
élorrbus gerentibus : aut ingenèrati n om in e ,qu o d q u idem
vno D e o quitnundum condidit dignum e f t , mundi
partes appellant, ac fineefl&cientiaeftedoris n omen
Deo attribu ünt: v t alia maximorum malorum qua; in
hominibus in fu n t, genera prasterraittam ; quae parem
aut etiam maidrem in f t impietatem con tinent, qudm,
fcelus e orum, qui inuidum Deum.e lft firigunt. Q u od
fv 'b x c 6c alia eiufdem generis maxima mala in hominibus
reperiuntur , & fecundam creationem quaeaChri-
ftianis prxdicatur , in qua malorum omnium quae ab
hominibus, tümjanfino, tu m corp ore ad mittun tu r , e-
uerfio fiet U is- qui relpondit ^nbnr appfobat : quid eft
cut non eius ratione le ftntentia Deus fit inuidus , qui
cumpoffit impedjre maxima hominum fcelera, & mala,
non pro h ib ea t, fed petmittat vt in eis' maneant 6c h x -
reant ij qui multa impiè a c fteleratè & in ipfum* & alij
in alios fa e iam t^ d cur non credicis qui relpondit, m undi
v t ita dicam , recreatioriem i propter èftëéioris im-
becillitatem, an propter operis deformitatem ? Si p ro - '
pter eius qüi facit imbecillitatem, non erit D e v s effe-i’
d o r . Quorum enim mutationis Deus rim non h a b e t ,
eorum nee effedipnis quidem habet. H x c e a im alia aliis-
conftquentia fu n t , fiue ponan tur, flue tollantur. Si
propter operis deformitatem & ind ign itatem j erit opus
praftantius, qupd eo indignum lit, quod abfurdum.eft,
dicere mortales homines dccere Deum facere , immor-
tales & ab interim folutos ac liberos non decere.
Interrogatio Ghrißianorut», i<
Si fieri non poreft, y t lit DeUs qui nihil fccerit j quomodo
Deus e ft, i i mundus ortum npn habuit, quemadmo-
dum nonnullis placet i " '
^ ; Rejponjio Gentium dd Chrijliartoi.
Icefe fieri non pdfle y t Deus fit qui nihil fece-
r it , ablurdutft eft : rurfus enimhic quoque
eadem ratio accommoda tu r, nihil Dep ex
tempore cohuenire. S i nihil Deo ex tempore
cbnughic > perlpkuum eft n e pm e r itum
quidem ternpus Deo efle tribuendum: fi h o c non
c ie t : ftd praeteritum apud Deum in inftanti eft tempore
, & futurum in eo quod iam fa d um eft* quafi nihil
Deus habeat quod;defluac, led ftmpereadem (aciar,propter
perfedam ipfius immutabilcmque & vim & ad io -
nem. Facitergo;m an d um in h p c ip fo q u p d v e r e e f tim o -
tume ixte rnum tribuetis, qu od in ipfum per ft cal um lu-
cem diffundat. Ita fec it quidem n ih il, heqiie fa c ie t, ftd
idem ftmper idem e fficit, n on habens effedionis pfinci-
pium , v t nc finem etiam h a b e a t: p ropteredqupd Ii prin-
cipium,vt ne finem etiam ha b e at: prppterea'quód fi prin-
cipium finèmque habeant eius a d io n e s ,;Deus ad io n e
interitui e r i tp b n o x iu s q u o d abfiirdum eft. Erit enim.
& vis eins mutabilis, v t qui alias aliis ad io n ib u s v lus f i t ,
& efientia mouebitur, qu£e alids aliam yim prpcreet,nec
in ij fdem maneat. Si ergo h s c ex his omnibus ftquuntur,
p ro fe d óD e u s mutabili e r i t& elftntia & v i , & ad io n e *
qu od abfurdum- eft. Idem 'igitur mahens nihil habebit
ex tempore." Efficit ergo mundum i eum ftmper ordi-
nans & deferibens: mundulqueex eo qu ö d ftmper cpn-
feruatur,orirur, & quod ftmper idem e ft, caret origine.
Reprehenßorejponfiqüodrton rette datum eß. i
Bfurdum eft d ic e r e , fieri, n on pofte v t fit
Deus, qui ni hil fecerit. Rurfus enim etiam
h o c lo c o eadem accpromodatur.ratio, quafi
aPu^ Deum fit ex tempor& Si propter-
ea quod nihil in D e o in èftex tempore , ab-
furdutn eft eum fecifle dicere * idem eft incommodum i(i.
ex tempore facere, qu o d fi fe c ilft dicatur. Q u om o d o i-
gitur is qui rclpondity D e o indignum e lftïee iflè dipit, &
dignum facere ? Q ü ó d fi h o c y e rh um , q u ife c i t , idem
valet quod-fecit: eademque rarionë facit idem qüod fa-'
ciet-efficit* & èorum quae idem efficiunt conftquens eft
alrerius pro altero colloca rio : cur in luperiore relporifio-
ne in D e o d ix i t , qui fecit ^cfiicit, nunc autem vtrümque
ei adimit l -Ac verbum quidem illu d , qui fe cit , D e o ac-
commodauit his verbis: idem e ft Deus qui fe cit ea qua;
hie funt. facere autem eundem dixit his , Opo rtet igitur
eundem manentem Deum in eifdem, eadem facere. At-,
qui tollens in pofteriorerelponfipne ea quae in luperiore
[poli ta lu n t,ita lo q u itu r , Abfurdum eftdicete Deum n ihil
fecifte: & rurfus, N e e fecit D e u s , necfacit* neefaeiet
fn tempore; Sedfortaffis eadem obliuione fteum d iftor-
dare & a-ft difc'reparcluftmuit,.quaaccidere dixit homi-
nibus,ytDeumignorenri No sau tem eaquae ftquuntur,
confideremus. Hare lunteius v erb a, N ih il D e o ex tempore
cón üenit, ex quo perlpicuum eft^ neepraeteritum
kempus refte in D e o dief* quod fi ei minime con uen it,
nee quiduis fecilft Deus reélè dicendus eftl His verbis ab-
furdumponens, quafi nihil ex temppre D e o 'conueniat,
ea q ü * cx ‘eo q u o d abffirdum d i c i t , necelïarió cön ft-
quuntuf , pfo;Conlentanefs p o n i f h « 5 , S i nihil D e o ex
tempore conuenfr * perfpicuum eft nee praeteritum tempus
reélè in D e o d ic i , fi autem h o c nori c o n u cn it, nec
Deus quiduis fedflè^te&é äici poteft. Q u od autem ab-
fu rd ep olnit, nihil Deo extempore eonuenire, ad qu od
Idocenclumea qu^e deincejpsinductintur ad h ibu it, ftip fe
refelhV'hisyerbis qu ib u s in priorefelponfionevfiis e ft ,
Q^ipd fi idem eft Deus qui h x e qiift videm us e ffe cit, per-
fpicuum eft* epdem m anente D e o , & poftea * & ftmper
eadem fore.- Q u^ enim quondam ipoterat, hune etjara
poteft. S i ergo nihil inDeiim ex tempore cadere poteft ,
ptofeétè nec verbum ho e qu i fe c it , hec facit , n é c f
prius , nee pöftetius , ncc qu ondam, 8c nunc., riee po-
tcrat heepoteftin eodem dici & intelligi pofliint. Verba
cn itn h é c , quifecit,prius, qupndam, <8c poteratprasteri-
tum tempusdeclarantèHjecëriam, facitj pofterius, nunc
& p o te ft, inftantis & conftquentis témpóris h ab en t, fio
n . . - . - - - -,7 * - ; gnificatmng. Quod fi h*c quae in Deo pofit^ & concefla
|uemt, necDeusqaiduisfeciftedicendus eft. Quid ergo i I ftintintelligi, eamyim habent^ vt fignificerit & ponant
l-jcefne nos errare qui D e v m non atgentem dicamus ? ! ea omnia quae Deus effecerit, eexx tteemmppoorree aapouudd eeuumiq eefC-
f t : pef-
;
Ë k rüm cfeR ffp o n fio n . ï j b e r . .
fe : perlpicuum eftab illo h ç é a b fu rd èpofiriim éfftmihil
in Deumeonuenireex tempore. <^no v t abfùrdè pp fito ,
fine tempore e x ta t motus,'qui murido drDeo ad iptius>
motum riibuitur.. Q ü ó d fi facere inftantis eft-remppris,
lu blato , vnaeriamrieeelftribiiiu^tollitik^verbumhoc, ffiotusfitinmmpore : quid^ft quamobrermnmi fa l
r .:/r- — r i - ------- fiu f tfit, niRiTeffe intempore apud D e um ^ J : '& m o d o
. . . . .. . . . ycr^.«n1öpdj^q9 i . - n Q n d d ^ o ^ ^ Ê i a ü s ^ i h 2 Sifcripouenire.
In omhi enim re yefaffirmario vera elfe debet * ( teft,hifi fit;cumftt*quo4 ,f)eus quMem fihe temppre ftc it,
v él njpgatio. H o c autem po fito, D e o fecifte eonuenire, i munduSautem fit in tempore \ ^Necelfe eft enim que m-
fieri fionppteft v t dicatur Deus qui hihil fecerit. Q jfid admodum facit is qui facit: fic id quod f i t , fine tempore
ergoj? num dicesnpsDeumnihiJageni^em’dicehtesetra- fieri* Si autemtributione motüs mundum Dèus effieft
re? H o c non dicimus,fed nihil D e qm , autfecilfe, aut fa- | neque is reélè dici poteft fe cilft mundum, nemundns*
cere, aut fadlurum effie fn temporp: mihilenim magis fe- | quidem morns e lft d ic ire& è po te ft, fi ^Uud «Juidemfic
c it , q u a m f e d Lid qupd motn cietiir ,r alia autem,&ot1 o iv elü t^ x ein pli
praeteritum apud Deum ei[i m inftanri fuVürum in.eó éaüla^fit lo l id quod mPUetur * Ciiis yeró mbtus, ex loco
quod faélum e ft i quod nihil Deus qu od fiuat,habeat,led iq lp cum m igr^ió ': & n)rituS,qttidena',fo1 i p f le f f i iS n o n
ftmper eadeni fad a t pyo peffé^ta fua &*iipmutabili tam tribuits fed dat el v t lo th mouèatur : petlpfcuum' eft fo-
viqudm atftionc. A c yitarfe qj^dem errorem eorum^qui lem ipfum duas habere effeiftióriés', vnam é ïftn p * , mo-
•Deum'cefl&fttcm & r ilhif a g e n pm n o n u n t, eum autem' .iïoöis alterdm ,-yelutilöl.eft^gme'ötarioaethfere* ttatu-
dreere nec fe c ilft ,Apecface re , nec ftétuium eïïè in tem - 1 rae,/plendida fpeexe, circulariffigura quorum nihil a
po re , eft in eundemserrore|n incurrerc,. Si^nftp^rrafe 1 m o tu folb ab e f. Qu od fihorum nihil a m ótü lo l ha be t,
v elles , Deumque nihil agentem dftqre,qujd^mplius;di4 perfpkuumefteundemrieab éfte(ftiöné%uidem Dè ih a-
cère poftès, quam qua; m o d ö dixffti fd um érr^re non y i s , ibere^Jipd fi aftérendo motu perennï&interininato fölè
nee dicère Deurn nütjl agentem, Dei^mnec fecilft,*^nec J qui pars eft ?mundi Deus efficit , quemadmpdum to f um
fa ce ren e c ftiftu rum e ffe iritem p o re y Vefbisfcnimqu^J mundufacir,&primumid quodmpüèripotefteftedebet,
temporis figniftcaripnem^declarant 8c habent, ex Dei a- 1 ? ’ /- „ _
élipné fiiblatis, DeusjiihiFagens repefietur. - Itaqne nec
effeéfor eft ,f i nihil in tempore p è o conuenit ,' exjquo ct-
iamperlpi,cuumeft*-npc praè!te,rif uiu tenuous apudèüm ef-
fe,hèc inftans ,rië è fu tui'um..jCu ffgitiir is-iqür .relbondit j
feA qua: in tdmporé f t r i t ,D e o ab n u in s , quft in tempore
lubt eidem fnhuic i^Ait enim ',' S cd praterimm tempus
apud Deum eft: in iriftanti, & futurum iri co. qu o d iam
pfteteritum éft, Ho.oquidem.duo q u sd am a ë c la ra tfv è l
id 'quod.' ri’pn eül apud Deum èjft in eo quod nullqm eft,]
vel quod” eftap lid Deum in ep quod e ft, e lft. S i pfimum
eft^ fierijnon po té ft: iri aliquo enim e lf t , aüt rion elft]
eiu séftq u pd eft inremm n a tu r k § if tc u n d um ?eftapud
Deum id quod non eft in e o quo cfcft, -id éli-praeteriturpl
tempusiri in ftan tifQ u o ppfitp dicctur* non reélè drétum
elft , nihiiëffi’iri temppre apud Deum,&pra:teritum efièl
in itiftantji, & futurum in eo quód prtet;ef;it: <|ua; qui-l
dei^furif intempprpi* Etfi autem mucantratipnem qua]
fint apud Deum partes temporis , tarnenkoncelïit elïe a-
pud eum prstèrit,um tempus ^inftahs'&^futjirum/tai'n-
•etfi non magis fe g it D e u s , quam fa cit, nec ruffus ftGit' I
magis, quam fa c ie t ; alioqui quid opus eta tillu dm a g is ]
■ adimère pperibus qua; ex eo.,qupd fccitriéquugalunc-, 6c
quod facit fa ciet, cum int;ër fe ppera d ifterant, neclex I
é p quod magis au t minus iirit, inter f t diftefant ?' N equ e |
eriimlnfirmatip ,eft , ridri fe cilft , e x eo qupd ripn magis
fecerit , aut faciat : ftd.hbc ïp lö magis fecilft confirnja-
tur. V e iümea6mn iaqu 2p erlpicu èDépa^m itftx tem -4|
pOre* in exórdio poftenöris relponfipnis1 » ho c tmloco g
tetminum habuerunt, Quafi niniljquod fiuét Deus.h i -1
beatieadeiTiquefempeffaciatpro ab lolu ta fa a “immata-
bil;iqv& y i Sf a é lio n e .T p ll énsed qu a luntin tëibppre,|a
q u i non funt temporis non pomri C^ om p d o igimt ii
illius ratjbncnihil qupfttemporisiignineatibnem habèt,
P e o tpnuèriit, Deusfèadem elficitJ Efficere enim intelligi
fipè irffianfrtempprè npn P9t,§ft* Q ü ? autenipaélo
perfedratri 8C vim & a(ftionem habeat Deus , .ft eadem li-i
ne fine efficit ?, Sieuiiri hocipfti motus aétio in cji^caef:,
fedicitur, qftpdftmper creatur, ^èiuseriamimitatione,
Deusfaciebat*-iuchoaga?rit 6c minus perfediaeiusadlib.
Perfeéla'enim aélioin iam ab lb lu to ó p e fe , nd in itTchpa-
tö^èrriitur. Q ü o d fi propter imperteélipnem aélióöis,<.
&im'perfe<ftiffi.mam rationem Deum qu'icquam fèjpiflè
negat :^,nonverè'fficitperfeélamDéiëflèaétionenj,.qua:
nec, e x to t o , néc e x parte quicquam abro’luic. Q u p d fi
ripft ablbluto opere /eius qül facit aéiioperFeèla ellè-rion
poteft^perfpicuumèft, neDeum quidem perfèéiam habere
aélipnem , cüm ftmper opus faciat. Facif igitur
mundurriin eolpfp q u o d v e rè e ft, motum ei inte^hfta;-
tum tribuens , ex eo quod cqllucéat ftmpèr; ,$i Deys'
uiundum rri otUslargitione effi ci t , non e ftid quidem hu-
bium, q uin mundum iritempore èfficia.c, |Neque enim
Bibltqth. V e t.P a p .T ó tM .i.
deinde mo tus.v cer.pèaut fbl fieri non poteft,per ellen-
' t ftm , aut alia affeélioneeiuselftriqam beus'fe'citÿ.alia-'
que effeéliön^ éius mp.tpm , ita^t;cum primum f^||ïïet
eiüs eflènti^ift , deinde ei motum tribuerit. Ä'tqui fi. ei
»p tum ftm p ite fn um afïert , nec lèmpèr eius elïençiam
.facit, nöcperlpicuum e ft, Deum illius iamfaétae(ftntia>
ei m otum æte inum& iriterminatum afferre, e lp q u e e f-
, fé â ib n is eius elftntiæterminum .priricipirim eius raotfg-
. nis. * fiuta, habent/'perlpicuum eft nihil e lft apud
“Deum linecemppre.. Effeélio enim é ffqélionémexci-
piens nph eft expers temporis. Qrioéirca nihil quidem
jfecic D ëu s l nec faciet ,.lèd facit ftmpèr idem rem jean-
dem» non.^abens effeéliohis principium/ v t née;;eriam
finem. H o é demoriftrato aliam e fft Ib.lis eftènriâ; effe-
'élionemj&aliammötioniseiusefFéétionemj.quamïiri-
cerminatam is quirelpondit , nominauit, atque elïènriie
eius elfeélionem motus effeélipni antecedere : q u f lB l
cür non ablurdum&alienumfic , p riftc ipibcar ereaiéSre
^folis elfeéfionem ;quæ:à Iblis motu ante intermiiiatam
motuseffi(âfdném,ternunatanleflèntiæ effedHoiiem n a - ,
élâ fit ?j A u t igitur lolis elftntia; Deu sé ffè âp r nori eft j
aut folispër m o tum e ffcd ib'p r in c ip ip n bn 'ca re c .Sijjr i-
mum eft, id,eft/fi-Ibljs ellentiæ non éft effieélör D eu s , pc
^mntus.quidemeiuldcmeffeélor eft. quo enim eflen-
tiam ha bu it, ab eodem etiam motum habuerit necelft
eft. Sifecundum,aélioriëDeus:interii:epbceft,fiquidem
illius fëntepfia,finita Dei aélibnei Deus aélionè intérit. Si
vebpft)lls.elftnriæéffej5lorellDeus^ necearn fcm'perfa-
; bit/ prpfëdb^èam'elfecilantè quam fp f t m oucretur, nec
v lla e ll ap ud Deumfinetempore e ffe élib ;, N am fi.pr inci-
piümffiai^c&firieiuDli^äipn^s'lin.teribi^Peusa’Öliü-
ne, quod ell^blurdum : erit etiamvi^eius mutabilis* a-
lias aliis aélipn'ibus prædita. Vis autem mutabilis e rit, a-
li^s aliisaélionibus v la , 6c elftntia mutabitur alias aliam
atque aliam vim gènërans maneniquc in eildem. Si ergo
haeebinniafint.perlpicuurneftDeum murabilemfpre6c
elftntia & yi 5c aélione. V t Deus ipft principium & fi-
nem non ha b e t, fic nec eius a é lio , neceiuldem opera.
S urit enim m éfusnpcribus eius aéliones. V t igitur eo
quod facit nön eget , fic nec eius opera quæ dicuntur.
Fallo etiàm dicetUr Deus e ffe^b r eue eorum quæ per i-
pfutri principio & finecarent. Q u p d fi ftmper &.voique
effeélor ab operibus ëo düFcrt, quÓd ipfius prior eft fta-
tus,illorum pofterior : perlpicuum e ft, eum qui Deo &
eius operibüS hanc adimit diftèfenriam y vtraqüepriua.-
rë & Ipoliare Deum e& opera, ftlum quidem'bfteäoris,
hæc öperum nomine & äppelläfione. Q u b d fi eft infi-
nità Dei vis ,;ficuti ptoftiftb e ft ,,.ciufque finita funt opera;
quid eft quamoDreprnon iftius lententiaDeus aélione
intereat ex e a y i qua quidem fit ipft præditus, f td flon
agat ? Si vérp ex ea’vi qua eft præditus, & tarnen npn
agit, Deusinterirenon poteft , nec finita etiam^^Dëj à a io -
^ ;; '■ në,quæ