A
alt enim.
, affirmas
âtque im
muta biles
elle.
L. C&lij Lattantij de luftitia.
Ifti -t*autcm\eum ad faerificartdum?Vehiunt, nihil ihirimu,
nihil propriumdijs fuis o ffe ru n t, non inçegritatem menus,
non reuerentiam,nort «morera. Pera âis itaqûe faerifi-
,ciis:Lnanibus,omnem rcligidhemin tettipld, 8c ciiiii tempi
o,ficut ihùenerant,relihquuhç,nihllqùe fecurn ex earte- ■
que afferilnt,neque referunt. Inde eft,quod eius.mödi religio
nés neqiie bonos faeere poflunt, a nequè f firmos at-
qüeimmutabilcs» Traducuntür itaquè ab his'höftïines
facile,quia nihil ibi ad vitam,nihil ad fapienriam , nihil ad
fidem d ifcicur.Quæeftenirnfuperftitioillorum debrùm ?
quævis ? quædisciplinai quæorigo î qux ra tip ? qqpd
fundamentumîqüæ fubilan cia ? quo tenait:.? aut quid pql^
lic e tu r , v t ab homine polfit fidelicer leruari*fortîterque
defendi. In q u an ih il aliud video* quàm rit u ha ad foios
digitös pertinentem. ' -
Noftrà verb religio eb firma eft & iolida, & immutabi-
lis, quia iuftitiam d o c e t, quia nobiscütn Temper eft » quia
totain animo colentis e ft, quia mentem ipfam pro facrifi-
cib habet, illic nihil exigitur aliu d , quàm fariguis pecudü,
& fumus, &inepta libatio : h icbonamens,purum pedus
innocagp vita, illuc veriiiint fin ed e le âu adultéra:‘impu-
diCX,lenæprocaceSj obfcoenæ rrierctrices, veniunt glatjia-
to re s , lâtrones, fùres, venefici, & precantur nihil a liù d ,,
quàm Vt feeleraimpunè cômmittant. Q u id enim latro i
facnficans,aut gladiator rb g e t, nifi occidant ? Qwidve-
nenarius, nifi v tfa lla t ? Qu id merettix, mil ytplurimum
peCcet? Q u id adultéra, nilï autmarrem v iri, au tv tfu a
impudicitia celetur ? Q u id lena,nifi vtmultos bonis exu-
at? Q u id fuir, nifi vtplurà compiler? Hic verb etiam le-
ui communique peccato locus eft nullus. Et fiquis ad la-
crificmm non integra confcientia venerit, audit, quæ illi
Deus comminetur,iile * qui btebras cordis videt,qui pec-
catisfemperinfcftusefijquiexigitiuftitiara.quifidempofcic.
Qu is hic mais: menti, aut malæpreci locus eft î A til-
ii infelices , neccxfceleribus fuis intelligunt, quàm malum
fit, qu odeolunt; quandoquidem flagitijs omnibus
inquinàti, veniuntad precandum*& le piè lacfificailejopi-
nantur, fi eurem iauetint: tanquamlibfdfiies intrapedus
inclufas vlli am n c *ab lu an t, aut vlla maria purificent.
Qu anto iatius eft,mentem potius cluere, quæ malis cupi-
ditatibus fordidatur, 8c vno vircutis ac fidei lauacro vni-
uerlà vitia depellere. Q u o d qui feçerit,quamlibet inqui^
natum ac fordidurh corpus gera t, iàtis purus eft. *
S Ç H O L I A.
a Neqùefirmæatque immutabileseflè.3 Habet codex
antiquusjta r t bac teferantur ad reltgiones, in quo optimus efi fen-
ftts. Sed quia vulgata lettio ïpfa etiam opttma in ea mutant,
fed banc tantum inntargtne notaui.
De cultu deorum &peiv eri,&A eg yp tia rum
befiiarum.
C A P V T X X .
•
IPfi autem quia nefciunt, v^iquid, vel quomodo fit c o -
lendum,c«ci & imprudentes incontcarium câdût. A d orant
itaque hoftes fuos,lat£ones & itlte tfed o re s fûos v i-
d imis plaçant, & animas fuas cum thure ipfo demandas
âris deteftabilibus imponunt. Irafcuntur etiam miferi,
qucwdnonûmile^’alüpereantjincredibili mentium cæci-
fatei; Q u jd enim videant,quifolem non vident ? Quafi
verbfi dij client, indigeretit hominumauxilio ,'aduerius
cou tem p tores fuos. quid ergo nobis'irafcüntur,fi illi n ihil
poifunt ? nifi quod ipfi deds llibs déftruunt,quorum pote-
ftaii diffidunt,magis irreligiofi,quàm qui omnino non co-
ïunt.Gi6ero in fini legibus,cùmraftè ad facrificia præcipe-
ret accedere ; Pic tatem jinquir, adhibento,opes a moue n-
to, qui fècits fâxit 3 'Deus.ipfe Vin de X erit. R e d è h o c qui-
dem: Nequeenim ras eft jdcfpèrare dé D eb j quem idéo
colas, quia pote ntém putes. Nam q u omod o vindicare
iniuriam cofefiïîb fe pdteft,fi fuatn non poteft ? Libet igi-
rar exhis quæfere,cui potiflîmum præftare fe pu ren t, cogendoinuitosadfacrificium.
Iplisne quos cogunt ? at,no
eft beneficium, quoditigeriturrecülànti f (èdcôfifulen-
dumbft etiam nolentibus, quan do quid fit bonutti*nefci-
u n t.C u r érgo raift crudeliter vexant,cruciant > débilitant,
fi ialUos volunt ? aut vttde pietastam irnpia, v teb smifiris
modis aut perdant,aut inutiles fa ciant, qu itus vélin t elle
?confultum ? A n verb dijs præftatlt î at non clHacrificium,
quod exprimicur in u ito , nifi enim fponte atqué ex animo
nat,execratio eft, cîim hominesproferiptione , iniurijs,
carcere,tormentis adadlifaciunt.Si dij funt ifti, qui fie co-
luntùr, vel propter h o c folum eolendi non funt, qubdfic
coli v o lu n t, digni fcilicet deteftatione hominum, quibus
cumlachrymisj cumg em itu ,cum fanguine de membris
Omnibus fiuente libatur. A t ilos coiitrà.notl expecimus,
vt P eum noftrum, qui eft omnium f v e lin t , f velint, colat
aliquis inuitus,nec,fi non colueric^rafcimur. Confidimus
enim maieftati eius ^ qui ram cqfitemptum fiii polfit vlci-
fci,quàmleruorum fuorumlabores&iniuriâs. E tid eo
cùm tamnefandaperpetimur, ne vérbo quidemreludlamur,
led D e o remittimus v ltión em, non v t ij faciunt, qui
defen fores deorum fiiorum videri volunt, & fæuiunt efte-
rarè aduerfus non colentes. Ex quo Intelligi da tur,quàm
Uon fit bonum, deos colere; quoniam bono potius açd u -
cendi homines ad bonum fuerant,non mal o. Sed quia ii->
lud malum eft,etiam officium eius b o n o caret. A t enim ;
puniendi fijnt,qui deftruunt religiones. N um peius de- !
ftruimus, quàm natio Æ gypriorum ? q u iturpifiimas be-
ftiarum, acpecudum figuras colunt -, quædam etiam,pudenda
diefu, ranquam deos adorant, Num peius quàm
ijdem ipfi ? qui cùm deos colcre fe dicanr, tarnen eos p u b lice
turpicerque derident,de quibus etiam mimos agi cum
rilii & voluptate patiuntur. Qualis hæcreligio,aut quanta
maieftasputandaeft, quæadoratur in templis, illuditur
in theatns ? Et qui hæc fecerint,non poenas v io la» nu minis
p e n d u n t, fed honorati etiam laudaticjue dilcedunt«
N um peius nos deftruimus , quàm qùidanvphilofophi,
qui omnino n u llo s s e os eflè aflèrunt, fed omnia fua lpon-
te n a ta , omniàfortuitu fieri, quæ geruntur ? Num peius
quàm Epicurei, qui eflè quidem deos y fed curare quie-
quam negant,neque iralci eos ,neqnegracia commoueri ?
Quibus d iâ is vtiqué perfuadent colendos omnino non
elle, liquidem liée colentes.refpiciunt, ne que non eolen-
tibus irafcuntur. Prærerea cùm cbntrà metus diflèrunc,
nihil aliud efficereconantur, quàm vc nemo deos cimear.
Ec hæc ramen ab h omitiibu s& audiun tur lib ente r, Sc dil-
lèruntur impuné,
DedamonumfuriiSy&errore infi-
dehum.
C A P V T X X I .
■ ^ TO n erg o id e o aduerfus no s in làn iu n t, quiadij non
i l cqluntu rànobis ;lèdqu iav eritaspene sn ose ft,quæ
(vceftyerilfimèdidlum^odium parit. Q u id igicurexifti-
mabimus, nifi nelcire illos quid paf iancur ? Perciti enim
perferuntur cæco & irrationabili furore* quem flos videmus,
illi nefciunt. N o n enim ipfi homines perfequuntur,
quicaulam.curirafcanturinnocentibusnonhabenc : fed
illilpiricus contamina« ac perditi * quibus veritas St nota
eft* & in u ifa , & infinuanc ic m entibus eorum* & inftigant
nefeiosinfurorem. Hi enim, quamdiupax eft in populo
D e i, fugicanc & pauent : fSscum corpora hominum Occupant
* animasque diuexant * adiurantur ab his * & nomine
D e i veri fugantur»
Q u o audito tremunt*excldmai1t* & vri le Verbctariqué
teftantur,& interrOgati,qui fifltiquädo venerint »quomod
o in hominem irreplerinc* con fifen tù tific èx torti & e x -
ctüciati virnite diuini nomihis exulanr. Propter hæc ver-
beta & miftas, fanótos &iuftösViröslèmperoderunt.' Et
quiâpe rïe noeere his n ihil polfiiflt,publicis eos odiis per-
fequuntur , quos fibi graüeS lèntiunc exercentque fieui-
ciam,quam yiolentiflîmè poflunt, v t aut eorum hdem mi-
nuancpcr dolorem, aut, fiid efficere flOn quiuerint, aufe*
ranionihinp.de terra, ne fint, qui polfint eorum nequitiâ
.. ■ _______ in f t i t 'u t io m m d iu m a r um , L ib s ®
N o n me fugir, quidre^onderi b contrario polfic. ^ u t br-
go Deus illefingularis,ille magnus1, quem rerum p’dreh-
tcni»quem Dominum omnium copficerisih^cfieri patitur,
nec cultores fuos aut vihdicac,aut tuetur? C u r denique qui
cum non cölunr, & opulenti, & potente^, & beat! flint, &
hönoribus,{regnoquepo«untur,eofque ip fos dicioni fux,
ac potcftaci fiibie^los habent? Reddenda & huiusreiratio
eft, nequidremancat err oris. Nam inprimisha:c caufa eft,
cur exiftimecur religio De i vim non habere^quod inducu-
tur homines Ipecie terrenorum, ac praslentium bonorum,
qua: ad ipuram mentis nuilomodo pertinent* quibus quia
carerc iuftos vident, & affluere ihiuftosr& Dei cultum inanem
arbirrantur,in quo inelle ilia non cernunt,& Deorum
ricusxftimant veros, quoniam cultores eorum & diuitiis,
& honopbus, & regnis ftliantur. Verurh ii*qui fiint in hac
exiftimatione,nöperlpiciuntaltius vrm rationemque ht)-
minis, quxnon in corpore,fed in mente eft. N ihil enim vi-
denc amplius, quam videtur, corpusicilicee, qubd,quia o-
culis, manuque tradabile eft.imbecillum, fragile, mortale
eft,cuiusluhcillaomniaböh^,qii'xcupidirati,ac thiraculo
funtjopcs , honoresjimperia, quoniam corpori alferunt
volupcateSj&ideo tarajcaduca lunCi quam corpus ipfiim.1
Animus verb, in qp ololoefthomo,quoniam fubiedtus o-
culis non eft, nec bona eius alpicLpoiliint, qu x in Ibla vir-
tute lunt pofica, & ideo tam ftabilis*&:conftans, &jperpe-
tuus lie necefle t f t * neue iplä virtus, in qua eft animi bo num.
D eluß itia, &patientiaChrißianorutn.
. , G A P . X X I I .
X Onguni eft, yiiiuerlas virtutis fpecies promere, vt de
^lufingulis doceam* quamneceile fit* lapiencem,aciu-
ftum virum longe ab illisomnibus bonis abhorrere, quibus
quia ftuuntutiniufti*;Deorum cultus v er i, & effica-
ces eile creduntun Q u o d adprxlentem percinec quxfti-
pnerh ,lariseft fiexVna virtuteidprobemus, quodincen-
dimus. Nempe magna, &prx cipua vinus eftpatientia *
quam pariter & yulgt voces publicx, 6c philofophi, & o-
ratores fummis laudibus celebrant. Q u o d ft negari non
poceft , quin fummafit yjr^qs, neccfle eft, iullum, & läpi-
entern virum inpoteftate eile hominis iniufti, vt capiat pa-
tientiam. Patientia eft enim malorum, qu x autinferun-
tur, autaccidunt., cum xquanimitare perlatio* Ergo iu-
ftus, ac lapiens, quia yirtiicem capit,habet in lepatientiam,
qua carebit omnino, ft nihil pätieturaduerfi. Contra,qui
inrebus prolpcrisagic, impatiens eft*&: virrute maxima cai?
ret. Impatientem dico, quia nihil patitur.| Innocentiam
quoque feruate non poteft., qiix & ipfa iufto, & fapiehtf
virö propria virtus eft* Sed Stnpccc .ixpe, Sc cpncupiicit%-
liena, & rapic, qu x Cupierit, pet iniuriam ; qüia virfiitis exi,
pers,yitip,peccatoqü^j!ubje61useft, & fcagilitatisoblitus*
animo inlbicnter elapo turner. Indeininfti, acDeum ne--
biienteSySt diuitiis,.& potentia,& honoribusflorent. Hasc
eftim cu d|,ipiuf|itixprxmia funt,quia &pcrpetuaelfc'n6
pollunt, S f percupiditatern, vfoleatiamq* quxtuntur. Iur
ftuyvero ac lapiens, quia, ilia omnia, huniana iiVt eft a L x -
lioditftum)Ca z bona* diuina iudicat, necalienum quic-
qqahi epnpupifcit,ne quem 11 mb
omninoinec yllatn potehtiam * Hon o rern yp defi d er a t , ,np ^
cuifaciatiniuriam. Sc.itertimciihiftos ab eodem D e o , &
eadeip ednditione generatos.iurefiaternitatiselleconiun-
# q s ,S ed & fflo jcontentuSi& paruo, quia fragilitatisfux
memör,non amplius quxrir.quam vnde vitam liiftentet,&
ex eo ipfo , quofl habuerir? impertit eriam non haben«,
quid plus eft.pictas ¥etiam fumrpa virtu,S:eftiAccedit*quoav
völUptatescäducas,vitiol^queeohreipfiit,quäturricau-
iäopesajiperiintur, quoniam continens eft^ae libidinum
Victor. Idem nihil tfrpor/sj atque ihioiencix gereris;hpn ex-
tpllicle^ltiusinecerigic lup.crburn caput ,4pd placidus* 8c
co cor s ,8c cpniis*& planus eft*qqi4rcö.qdi«’dpci!h^^liiarn ijpr
uit; i^um ergo iniuriani nulli fkcia^ nepaljena, cupiat,
nec lua qüöque * (i Viaüfcian tui:,defendat* cum. f^ ä | c t-;
iam illatani jtimriam moderat,efeffe*qiii4 vir,tuccprxdicus
2 8$
H hecclïè èft,,Tiïïnuiii höïhjhfft^biea-ûmif'lft ihli'ùftôiôj;
jiniùftùs eft,&hicin fèruitiitem abcat,quîai'uftüseft.Siquis
autem voletftiicpléniüs.curmalos, &: îniuftosy Ôèuspc-
tentes, beatos,& diuitesfieri fiûat,piôs contra humiles,mî-
ferps, ihppes.eflèpatiàtuilfùmàteftmSènecæ libfum\ ,êuï
Smulus eft, Qj^àce bóms yiris mu’Icàniàinkcflllàhr* cüm fit
prPüïdpnnilTö'qhpill'etó
ri, lcd làpienrer, ac pene dï'iinjtus eióèüt^df- Deus * iiti-
'quitjhominesprôiibérishàbe^ïèd èorrppto’s, iti'ôîdsi
luxuriofe, f&d dçlicatepatttuf viuerei quia hon putàt eifiet^
datione luad.gnos. Bonos a^tfjértt'j,‘quós-'dil;gft*Vca|^gâc
Ixpiui* 8c afiiduislabbribusad vIûm Virtùns exércet%neç
ePs caducis, ac morralibus Bôni> corrurbpi, ac ‘deprauari
m h a l % d e ^ hëjpini ieïr«nà ;;de^çtyidiêri,lî(prià ih^ftril
làspèdelifftis caftigatnur à D eo. Imù .vero, cum vexamur,
acprerhîmur, tum maxime gratiasagimiwindulgeh'tiiijno
patri,quodcorruj>telam ndftram: non patitur lorigius bfo-
cçdere, fed plagts; acvërBèHbùf■ èrnendàr■ . Exq ùo fntelli-
gimus, élïè nosr'Dêo'cnræ, qu; bus qùoniâni p eccam ii^* ifa-
feitur. Nam cutri polftcpopulofùô & opès, &Tëgnàîà'rgi-
ri, ficut dederatante Iiidæïs, .qubt'um^bôs fùeçeffdfès ,.ac
pofteri fumus ijidcircoeum vdlhitlh^éliëüa d]Td'one*atqhe
imperio degere, ne rerüth proiperatum. fèlicitate coiru-
peus, inluxuriam laberetur, ac D ç i præcëpta icpntèmhe-
ret,' ficut illi maiôres noftri * qui læpe térienis; ac fragili-
bus his bonis eneruat^aberraruni adilciplinâ,^8ç iem y i fc
cula ruperuflts proüidïtëfgo, qùàfènùs ciiitoribus fuispræ-
ftaretqüieré'm, fi mandata lèrüaflen r, ôc tàmen eosemën-
daret , fi ptæcëptis non obtemperaflMt^ Itàque he tarri
CMrumperéntur'ôcio,quam pattes éotümTiccntia , prC-
mieosvolùicab iis, in ^uotiim manibùs eos cbllbcaiilc j.yc
&labantesconfirmet,öc éorrüpcôs âd>fortitudiném fépi-
rer, & fidos experiaturi,,ac tehtçt. Quômodderiim poteft
Imperator milirum fubrùm prob'àfë virtiitem i hifi habùe-
rithbftem Et illi tatheri^aduerlafius^exurgitinüiêp*quja
mortalis eftj& Vinci pôteftiDeoaütem quia repugnari non
poteft, ipfë adùetiârtos hômihi i(ùb èxatar,n6h^^ qqicbn-1
traipfumDeùmpüghëhtjfedcohtrattiiireieiüsfvt'déuo-
tionem, acftdëmföofuhi^elpföbef*viél cofroborët ; do-
nec^pfëlfiiræ 8c verbërifius^^dëflhëntem cbrfiga^Àifciplibâ;
Eft & âlià ëàùlàjcur adùerftm hospërlèçuapriës fieri fîhàt;
Vt Dei populus àugeatur. WcÇ eft difficifê mp hftrà rë^
aut quomodêidfiat. Prinium.fugantur à Depi um cul t i bus
plurimi,odm$rudelita«s,qui enini t alla làcfificîàhcfn hor-
reant? Deinde pi tcetquibufdamvirtùs,acfidesipfa.Non-
nulli fulpicantur, D eotum cultum hdmfinë ëàula maluni
putariàtammultishomihibus,vtemoti malint, quamid
racëre * qüod àliifaciuht, v t viuànt. Aliqüfcupiuntlcire,
f quidnam fit illiid bonum,quod ad niortem vfque defen-
ditur* qubd omnibus quæ in hac vita,iucunda fùnt,&cha-
ra,præfertiir,àquonecbonorum,neclucisamifiïo,necdo-
lorcorporis,nccvilceriim cruciamenta deterrent. y^iént
hæc plurimum ; led illæ m.aximè caulæhollroruhinuttie-
rùmfemperauxerunt. Audit circutnftans popüius i inter
iplà tôraiécâdiceflrês, Q0n'âàtficâfê^làpidîraschi|9ianà
hiahii fadis , fed Deo viuo ; qui fit in ccelo. Multihoc
veruni eflè iutelligunr , 8c in^eëius adm^tùnt. Dëinde^
v t fieri lolet in rëbus in cerhsf dum in te i^ inuicêm q uç :
rùnt,quæfit hûius peffëüërantiæcaùlà|mültàfquæ^ rcli-
gioiiem pertinent, diuulgata,ac për fumoiem ÿiciffini aii-
cupata * di(euntur : quæ quia bona (unr, plâcëânt, necefle
eft. oPræterea^!vltib ëoh jé'4ic^ ficut ièrîipëf àç;
c id it, ad credendùm ;y,çj^ërrienter, fmpellih NeC hæc
quideni lc.iiis taüiâ,èft, (jüohirniiiùndi dæniqhuhi fpiri-
tu s i àccçpta licfentià , multorum fë corporiBus iminer-
gunf , quibiis poftëà e ie ë îis>bj^nes; qui rèiahatiTqëfinti
. adhæreanc religioni j^u iiis fporëntiam lênfèmrit:
î ; Hæ cot cau(te iri vniim bolla cxtógnatn Ç*eb ,,
> 'V?Vv , ' mÜicicudinem ^niraeiiitëf
quirunr: , ■, ', •
al. quod
niai.