i 1 7 6 : \Jirnobij Ad&èrJUs Gentes, i
ducere. N am fi amoris h * c flammas ( fiçut perhiberisóc, præcipuus,MinctuaméflèLunam probabilibus argtfméri-
credicisjcogitarionibus fubdithumanis,fequiturvcintel- ris eXplicat, 8c literata auto ritäre dcmpnftrat. T ahdëm
' U_; lokte fir rriml'nic on ligi debeac,quicqaidlabis ÔC crirhini s ab iinnCfamn 'tina n prrhotifciiçiCiflâ'
tur, talibrisvchcreisdebcat vulncribüs impurari. Ergo-
n cD ca cogcntc in viliffiminominisrcortaTaamfæpiuspro-
duntetiâm nobiles digniu tem, diffdunturtcnacmm ma-
trimônioruïn ncxusJncefta libidine necelïïtudù fanguinis
inardefcit, infaniuiffcnlibcros matres, pacr^yji^ihüm fo-
aram vota jn fo vcrtuntj confia d ecusxutis fohcs in obfoc-
iios ingéiftunt çurisiuuëniUbus apperitus, làpientes & fortes
virïidluunt décréta conftanti* virilitatis vigoremolli-
tô »inneâuntur cctuidbuslâquci, confoëhduhcùr ardentes
rogi* & p c r vaftas dtquë afoflimâs rupes iaciunt fepaf-
fimvSnntaïijs ïàltibus priæcipifcati ? Qjpfquamne e llhomb
hancalij ætherium verticem , & fummitatis ipfîusëflè fom-
m«im dixerunt : memoriam nonnulli : vnde ipfum nomëni
Minefua, quafi quædam Mémineruaformatum eft.Qu>d
fî accipit res fidem, nulla eft ergo mentis filia, nulla-vitto-
fiàî, nuflalouis elata de cerçbro inüëntrix oicæ.tijnllarha-
gifterijs artium ,. & difoiplmarum varictatib us er udira.
Q n b d aquanubat terrain, àppellatus eft (foquiurit ) co-
gnommatuiqué Nepcupus., Si ergb liquoris obtenrio rïà* '
minis huius appellarione fîgnatur, nuilus Deus eft omritno
Nepcurius : atque ira tollitur, & rcmoueturè medio ftygij
firatcr louis', O i y rupij q uç'ger m a nus, tr idenri armàtuïfëi:-
__| _______ ■ ■ roj^iftriçamdominasàtquemenarumi rexÊdfoFumgurnum
ratiohis alicuius primordijsimbutus, qhi diüinicatis [gicuin,&tremebundi motator/àli. Mercuriusetiam quafî
conflantiafo taih ftfdispolluât aut contaminet mocibus? j quidam medicurrius d i& u seft; & , q u o d interloquerites
qui naturas attribuatdijs talcs, quas inagreftibusbeluis le- du^aiedia^!çurrat & rëciprbcetur o ra tio, nominishuiiis
nifodo fope permulfit atque extenuauit humana? Vbinâm
quælo eft illu d , qüod ab omni perturbationis âfFetii dij
procul amori font î^quod lenes iplacidi,mites, quod in gc-
ncre yirtiltis vriito perfè&ionis apicem i atque ipfîusreci-
nent fapienriæfommitatem ? aùt çur e o s^ am u s , vt à no-
bis adueriààtqiieinimica propellant, fi nifMrum omnium,,
quibuS.quotidiè earpimùt, ipfî eflè nobis reperiuntur au-
âores ? Quantümlibet nos impiçs, irçéligioios v ocetis,
aùt atheosi nunquam fidem facietis eflè amorum deos, eflè
béllorum »efle qui difeordias conierahç ,q u i furiahbusfti-
muliisaiiimos inquiètent. Au t enim veriffîme di) fo b t , &
ea quæ commemoraftis non fociunt : aut fi;èa quædiciris fà-
ciunt, Aneylla dubitatione dij non font. Ettamen poflè-
mus vtcùmqueacdperci vobis hàs nierites impiâtum ple-
nillimas fidionum , fl non milita de dijsipfi tam contraria
prpmentes, difloluentiaque ipià,foftinèrêariimi cômpelle-
retis aflènfum Cumenim flnguli fingulds ameiie intcriorisl
Contenditisicienti* laude, & d èo s ipfosvquoSopinamiiîi,
collitis:Screponitisalios, qûpsmanifeftuméft non e flè:& |
aliusaliudde eiidem dicitisrebus, & innumeros eflècon-i
icribitis,quos eflèflngûlos ièmpcr confenflo àccepit huma-
na.f Incipiarnus e rgofolenniterabïano & nos pâtre, quem
quidam cxvobismundum.annumalij.iblem eflè prodidere
nonnulli. Q u o d fi accipiemus vt vctum flt,(equitür,vt in-
telUgi debeat nullum vnquam fuiflè Iarium, quemfèrunt
Cæto atque Hecate procreatum in Italia regnaflè primum,
Ianiculioppidicondimrefo,patrem Fonti, Vultufoi gene-
rum,iutumaemat!tum:atque icapcr vos Deiaomcn çradi-
trft,qttém in cûdis an teponitis precibUs, & viamnobis pan-
dëre deorûm ad audientiam ciedi t is. Rurfus veto fl Ianus
çftannus.Dëusciïènécfic potefl.f Qüiselîim annum ignorée
temporis eflè circunicriptionem ftatam,ncckabere Vim
numinisid,quod^)acijsmenfîum,&dierumdinumeratio^
ne conclufiiméft? quod ipflim licebit in Saturnum nonab-
finiirirationètraducére.Nam fi tëmpùsflgnificàtur hoeno-
minë( Qræccnim vt interprètes autumant J vtr qüod çhro-
nos eft jhabeatur C rono s , nullum eft Saturnium nomen.
Qu ise ft ènim tàm démens,quitempuseflè d icatDeum,
qüod mehfora cuiuidam eft fpacij in continua flj'ieperpè-
tuitatisinclufî >atq-, itaexprdinetùlletuc&iftécoeieftium,
quem ctelo eflè editum pâtre,magnorum eflèpifpçreatorem
deotum,vitifarorcm ^alciferum vetuftàs ediditpriièa,& m i
noium tranfmifit ætati. Nam quid de ipfo dicemus lo u e ,
quem folem efle d idli taucre iàpien tes agi tan tem pinnatbs
cutrus.tmba cpnièquente diuorü?aet hera nonmilliflagran-
temyiflàmmea,atq;ardôfisinextinguibilivaftitatc?Quod
fl liquet, & confiât: nuilus ergo omnino eft vobisau&ori-.
bus Iuppiter : qui pâtre editus Saturno , atque Ope marre,
vtgenitpriseuaderetrabiem,inÇreteqfiurnfinibusmemo-
ràturéflè Cel'attis. ïam verojunônem opinatio nonne con-
flnrilis deqrurn tolli e ceqfo î, ffl^m fl aer ilia eft ( quemad-
modum' vbsludere ac diair’are confireftis, Græcinominis
præppfterit^tereperita) nulla ib ro r& cbniuÿbmnipoten-
tjs repe rictur louis?nulla Fluuionia, huila P om ona, huila
OflïoaginamhîIa'Febnitis, Pppulonia, Cinxia,Caprotina :
concinnata eft quali cas. Ergo fl hæc ita font, non e ft dei
Mercurius nomen, led ièrmonis reciprocantis & r o d s , ^t-
qüe ita hoc paéto abolètür & extinguitur eaducëatbr iîlc
Cyflcnius in algiao tu fus m onte : verborum excogitàtorfiC
nonnnum : nundinarum, inercium, commerciorumque
mutator. Terram quidam è vob is, qubd^cuhtftis flifficiàt
animantibus viétum, matrem eflèdixetunt magnam : eari
dem hancalii,quod iàlutarium fèminum frugem gerat,Ce-
rerem eflè prohuncianti nonnulli autem Veftam, quod in
mundqftetiqlajCæteris eius'pambusmobilitatcm perpe-
tua conftirutis.Quod fi ratipne proferturSc afleqeratur céri-l
ta,trinapariternumina vobisinterpretibushullafont: n on
Çeres,nonV efta debrum eflè computâbuncut in faftis: non
ipladeniquemàter JQeùm, quam Nigidiusàutumat matri-
monium tenaillé Sàturni^dea reifte poterit nimcupari:fiqui
dem énius cerræhæcfont omhia nomin a, & his fola pr#di-
cationibus indi cattïr. Prætermitrinîhs hoc loch làtietatisfo-
g a Vulcanum; quem eflèomnes ignem p iri vocum pro-
riunciatis alfenfo: qùodad cundos-venfat, V enefê.éc^uoâ
fotain luceni proftrpànt,çognominatam eflè Proferpinain:
qua rurfus in parte trium capita numinum collicisiflquidem
primum elementi eft nbmen, non lènrientis vocabuluoi
poteftatis ; libidinis àlterum per cuh”âta; animantia diftufe:
tertium veto figmficacattollentià Cegermina, frugum fùb-.'
crelcentium motiohés. Q u id cumLtberum»Àpolbnem,
Solém,vnum eflèconcèndicis numen vocabulis ampli fica-
tum tribus ? nonnèfontemijsveftris deorum ifofoihuîtur
een fus,& opinio prxdicaradilabirur ?• N am fi veriim elVio-
lem eundem Liberumeflè,eundemq; Apollinem, lequiriir
v t in rerumnaturanéqj Apollo fit aliquismeq; Eiber: atque
ita per vos ipfos abèletur, eraditurjSemch‘us, Pythius : alter
foeculentæhiluritatis d ator, Sminthiorum alter peînicies
mtirum. Npnindoéliapud vos viri,nequë quod induxëtic-
libido garriéhtes, Dianâm,Cererem jtu n a , capureflè vnius;
deitriuiàligermahitateprônanciahtèneque,vrfonttrinæ
dillimilitudincs homihum^perfonârumdifferentias r te se f-
lè: Lunamin his omnibus vpéari ,atq; in ëius yocamen reji-
qubrum lèriem cbacetuatam ’efle cognominijm* Q u o d fi '
cxploratum ,fi fixnm eft,atque ita (e eflè rei veritas mbnftrat
calfofn irèrum nqmehjeft Cereris y caflum Dianæ: atque ita
perducirur res eb,vt &illàfrugum (ficutperbibérisjinucn-
trix,vobis ducibus atque auâoribus nulla fit : &expoliétur
A p ollo germana, quam quôdam piitis ih fontibusabluën-
temmërabrorum fordes corniger iïîè Venator ihlpex it; &
poenam curiofltatisinuenir. ïn Philbfophise' memoràbiles
ftudio,acqnead iftiusnominisculmenvobislaudatoribus
eleuati, y niuerlamiftam mbletti rnundï, cuius omuesam-
plexibusymbimur ,tëgimur,acfuftinemur, animal elle v-
hum,fltpiéns,rarionabile conflilrum probabili aflèueratio-
ne definiunt:quorumlî'éft.véta & fixa ccjrtaiènrchtia,etiam
illi contihuo definencdij eflè,quos in eiusporcionibuSpau-
loantëimmutatisnomihibuscünftituebath.Vtenimliomo
vrius nèquit perrnanétç rm corporis inregritatein hominçs
miiltps icindi;neqj homines rurlus muleitudinis iunëlionis
diflèrenriaconftruata.inyniusienlusjimplrcitaccmëbhflà-
[a.tq^c îuyëpêrietur inaniflîmaeflè iftius nominis fiiftiop- rid ta fi mundtis vnum eft animal | & vmus mentis agicatiü-
[piüiônis.vacuæ celebritate vulgata. Ariftoteles ( vt Gra- j némotatur: nec ih plura poteft numina dilfipari,nec(fl eius
nids m é m o rat) vir.ingenioprægotensatque in do dc in a parriculæ dii font ) in vnius animantis cohlcrentiam c o g i,
L ib e r I I .
atquçyetti. Lunajfol, tellus,æthcr,aftra, membrafunt, &
mundi,partes : qdod fl partes &mèmbra fon t, animàua-vti-
que foi nbminis non font: neque enim partes h b c ip fom e f ?
lè, quod totum ëft,aliqua in re poflunt : aiit fibj lâpete, fibi
fenrire ^ quodfînëtotids animanrisaflènfo hullisiproprijs
affidatur è mocibus. quo conflit ut o ,a ç po fito , fomma o*-1
mnis illuç redit ; vt neque Sol Deus fit, neque Luna, n eque.
Æthèr, Tellus , & c’æcerai 'Sünt enim pattes mundi, riori
Ipecialia numinum nomina : atque ica perficitur,omnia vobis
turbantibus mifçeriribuique diuina, vt inrerum natura
vnusDeüs çonftituatur mundus,explofîs omnibus cæteris,:~
quinimoinanjter, vacue,de-fine vlia fubftantia conftitutis.
Si totidem nos mojdisitbtidemq; fententijs deorum vefteq-
rum fubrueremus fidem,nullielfotcfubium.quinira ôcrabie
conicitari,ign'es,FeraSj&gladios>atquealiâ'poftularetislup-
plicioruminnosgcnera,quibusfitim loletis veftramnbftri
lànguinis appetitione proluere. C um vero per vos ipfos
propeomhis gens numinum fob oftentatibnë tbllatur in-
geniorum atque doéinnæ, audètis intendere noftri nomi-
m’s caula tes hu mànaS ab dijs premi c cum quidam(jfi verum
eft eflè illos vlpiam, atque incalefoere irarum^fl^mmis ) nihil
habeanc iiiftius , spropter quod in vo's fo u lan t, quam
quod-ebs'negatis fobflftete, héque vna eflè in parte natura:.
M ulàs Mnalèaseft au ëfcor Alias eflè T e llu r is& Cæli; louis
cæferi prædfcancex Memoria vxore, vel mente; has quidam
virgines, alij inatres fiiiflè çQnforibunt^ Libet enim,.
iam paueis etiam illas partes attingere,quibus alius aliud ea-
d emdeiedicere opinionum diuerfitate monllramini. E*.
phorus has igituc numéro eflè triseffèrt‘:.Mnalèas quem di*-
ximus, quatuor : Myrtylùs inducttlèptem : p â o aflcüérat
Grates; ad exrremum Hcflpdus nouem cum nominibus
proditjdijs cælum & lyderalocUpletans. Nififallimur, ifta
diftènfio nihil fcientium yerum eft j non ab rei verrràte de-
Icendehsi Nam fl liquido feiretur, quid fit vrianimisyox o-
mnium, 8c in-eiufoem lèntenriæ fluem cunâorum perge-
ret & conueniret aflènfio. Q u ônammod o igiturreligipnis
poteftis integrate vim plenam, cum circa ipfostrret.sdëbs?
aut ad venerabiles inuitare bps cultus, cum nihil nos certi
de ipfôrum numinum comprehenfidrie doceatis ^ y c qnim
demedijs cpnricefoamus aùëtoribhs, aut file primus eradit
atque interfleie lèx diuas Mulàs, lî eflè illas cohftat nouem :
aut ifte vltimus & extrem us lèxapponit, quae hullæ font,
tribus foiis in>eritate cônftantibus: vtheque foiri poflit,aut
comprehendi,qu£nam debeant addi,quæ d epi';&inperi-
culum deducatur religion is ipflus iufeeptio, aut id quod '
non eft coiens, aut quod fît fortàfle prateriens. Nouehfi-
lcis , P ilp deos eflè credit nouem in Sâbinis âpud Trebiam
conftitucos : H osGraniusMulâspu rat, conlènfom aççom-
tnodaris Ælio : nbüenàrium numerum tradit V arra,quod
in mouendis rebus potenriflimusieiripet habeatur & mâxi-
musmouitatuna Cornificius præ'ldes, qüod curàntibus his
Qmnia'nbuirateintegrèntur,3c confient: deos nouem Mar
niliusjqiiibusfolisIuppitèrpotëftatem laciendifuipermi-
forit fol minis. Gincîus huminapèïcgçina nouitate ex ip la.
appel lata pronunciat.nam folercRoihanos debs omnes vr-
bium iuperatarum partim priuatim per fàmilias Ipargere',
partim publiée confecrare. ac nealiquid deorum müiciai-
dine aut ignorancia pra:teuretur j breuitaris& concipendij
caula vno parirer nomine cunëlos Nouenliles inuocari.
Sunc præterca nonnulli, qui ex homiuibus diuos fadlos hac
prædicantapperiatioriefignari,vtellHerchles,Romul,us,
Ælcülapiüs,.Liber,Æncas. Sententiæ S k apparet ) diuer-
fo font h« omnes : nequé fleri per terum naturam ppteft i
Vt qui opinibttibus d iflerunf, veritaris vnius habëantur
aueftpres. Si enimPilonis fêncéntia vera eft ,Æ liu s'& Gra-:
nius menciuntur: flqüpd dicicurab his certum eft,. péri-',
ti film us errât V àrro, qu i reb us irifobftantia con ftituris iha-
niflïmas fübdie,& rps caflas. Si: nouènariùs numerus co-,
gnomen Nbuçnfilium d u t it , Gorniflcips balare conuin-
'citur , qui nouicati phefldèmibus diuis alienae potenuæ
vini donac. O g o d iî ôpinip Cprnifieij vera e ft, imprûr ;;
dëns Cincius inuenitur, qui vrljiam yi^larum deos pote-v
ftareâlficit Noüenfîliüm nümiham. Q u o d fi hi fonr.quôs-;
Gincius prxdieât, Manilins dicere repeuerur Falfom , qui
necpndudic. Q u o d fi cxploratum & verum eft id qüoÜ
Maniliusaucumat.inerrore font himaximo, qui honori-
bus d iuinisauëlos, conlècracofque m or taies ob nouicatem
honoris exiftimant nuncupari. Q u o d fi Npuenfiles hi
furie, qu i meruerünc ad fydera fubleuari, poftquam Funr :
vitæthortalitatc defunëli, nulli prorlus-Nouenfiles dij funt.
Vt enim lètui, milices magiftii, non font pecfonàrum fob- ■
iacentium noniina, fod bmciorum, ^foditibhum, & mu-
neçum : ita cum Nouenfilès diciinus ejîe nomen ébrum
quiex hominibus meraerifot dij eflè,manifçftum & prom-;
ptuin eft nonperfonas Ipecialiteçdefinitas, lèd nouitatem
ipfomcognomineNoaehfilium nuncupari.Nigidius Penates
deosNeptunumelîèatq; Apollinem prodidic,quiqrion-
■ damriris vrbem Ilium;çonditione adiunifta çinxcrunt.Idem
ruefris inlibro lèxto exponic &decimqdilcipiinas Ethrulcas
lèquens, genera eflè Penatiüm quatuor, & eflè louis ex his
aliós,alios Nepcuni, inferorum certios, mortaliumhomi-
nurriquartos,inexplicable nelaôquiddicens.Cæfiiis&iplè
alfoquens Forcunam arbitratur . & Cererem, Genium Io-
uialem,ac Palem, lcdnonillam foeminam,quam vulgaritas
accipitjfed mafeulini nelcio quem generis, miniftrum louis
a cy illicum .y arro, qui fontintrorfos,ayquéin intimispene
tralibuscoelideos eflè cen/ët,quos loquimur,neceorum nu
merura,nec nomina lciri.HosGonfences,& côplicés Ethru-
foiaiunc,3c nommant, quod vna oiiantur, 8c occidant vna;
fo x mates,3c totidem foeminas nomimbusignoris, & milè-
ratiônispàrciffimæ:fedeosfummiIouiscanfiliarios,acprin
cipesexiftimari. Nècdefuetunc quifotibercntlouem, lu-
npnem.ac Mineruam,deos penates exiliere: fine quibus vi-
uere,ac lapëre nequeamus: fod qui penjtus nos régant ratio-
ne, calore,aclpiritu.Vcyidetis,& hic qrioq; nihil conrinens
dicitûr, nihil vna prqrinneiatione finitut : neceft aliquid fi-
d umy qrioinfiftercniënspoilît verirati foæproximafofoi-
cione conijciens. Ica enim labant lénrentiæ.alrcraq; opinio
ab altera conuellitut; vç aut nihil ex omnibus verum fit; aut
fi àb aliquo dicitùr, tot rcrumdiuerlîtatibüs nefoiatur. Pof-
fomu sii.vide tu r, fummatim aliquid & d e Laribus dicerci
quos arbitratur vulgus vicçrum atq-, itinerum deos elle, ex
eo quod Græci vicos cognominanclauras. In diuerfis Nigl-
dius foriptismodo teôfcorü domuumq; cuftodes,modoÇu-
rctas ill os qui occultaflè pethibentut louis eribus aliquando
y^gitüdndigetesSamothracipsiquos quinq; indicant Græ-
ci Ida:os daôtylosnuncupari. Varro fimilitet ha;fitans,nunc
efle illos Manes,& ideo Maniam matrem eflè cognomina-
tam Larum : nun c àçrios rurlus deos, & heroas pronunciat
appellari : imncantiquorumfentenriasfoquens laruaseflè
disi cLares,qualî quoldam genios defunóloru m animis mor
tuorum.Infinimm eft &imraenfum ipeaes ire per flngrilas,
atqj ipfis facercpromptum libris, nullum eflè à vobisdeum
nequeexiftimatum, neque creditum,de quo ambiguas,dil-
crepantefque fonten{ias opinionum mille varieratibushon
prompforiris. Scd breùiratis &faftidîj caula fatis haec eft
xiflè, quæ djëla font : ,& eft operofom nimis coaceruare iri
vnum multajçum exyno & ex alrero man jfoftum fiat & pa -
teac,labare,necquicquam vos certi de his rebus quas aflèri-
trs d icete:^ififortedicctis,etiamfiperlônaliterignoramus,
qu i font Lares,qui Noueniîles,qui Pehatës,eflèillpStarnen
confonfio iplà vindicac audorum,&in numeris cælirum for
marh foi generis obtinere. Et quemadmodum poterie ah
fit deus aliquis foiri, fi ignprabicur & nefoierur quid fit ? aut
poftulatio ipla beneficiprura valere, fiexploratum non e-
ï i t .no n c c r tum , qui s ad quamqriê debeatçonfoltationcm
yoCari? Qmnis enim, quiquærit ylicuius numinis irhpe-
trare relppnfom,debet neçellàrio foire phi fopplicet.quem
implorée,, à quo rebus,auxilia 8c necefiitaribus çxpôfoat
humanis ;maximecum vos iplî,8c non omnes omnia deos
pôflèpræftaré, & diflîmilibqs ricibus fingulorum animos
rëforatis offenlîonelque plaxari. Ecénim lihfo at ram, ille
albam defîderatpelfom ,h ü i c capire velato ,illiiicrtfican^
dum éft n u d o , de matrimonijs ifle confolicur, hic hiede-
làs ih commoditatibus prâeftàé,. incerefl^non potëftnihil,
an fîtvil iq houenfik s ,an il le, pum ignoratio K r u m ,&perfô-
narum confufio deos ofiFendäc, çogat & neèe/fario piacri-
lum çpn trahi? Finge enim me jpfomincô rnöditaris alicuius
afonifülminis iaculatores fob iftius vocaminis appellatio- & declin mdlpcriculicai>(ahorüm cuipîam numinum flipplicate