À r n o b ij a d u cr (k s G e n te s
Domfousfcitfb lus.Nec fi e go nequiuero caufas vobis exprom
ere,cur ali quid fiat illo yel ho emodo, cótinuó fèqui-
tur vt infe&a fiant qu® fa fh fun t , & amittat res fidem,que
generibus virtutum tantis&poteftatum indubitabilis eflè
monftrataeft. T u opponas, 8c referas,cur tam fëro emiffos
eft fofjfoatorfln infinitis perpet uis feculis nihilo minus dir
' cend u m eft ferum. Vbi enim finis,8c initium nullum éft,nihil
prxmaturum eft,nihil tardüm, tempus enim a fi nib. &
' excremitaribus nofcitur,qu® haberenon poteft feries&im-
moderata continuatie fèculbrum. Q u id enim fires ip fie,
qmbusopem conueniebac ferri,oppoitunitatem iftam ré-.
poris exigebant ?Q u id fi alterius conditions antiqua, alter.
riusfuereltquentiaJ 'Q u id fi prifeis alitetfobueniri,aliter
debuit pofteriorib. confuliïNonne lkteras auditis comme*
morantes veftras, fuiflè homines olim Semideos, Heroas,
turn itotftanibus eoipOriljusatq; vaftisïNoninfantes Tub
vberibusraatrum ftentoreos legitis edidiflè vagitus, quotum
ofla variisin regionib.eruta, vix repertoribus fèeërunt
fidem, humanorum rcliquias efle membrorum? Potcft ergo
fieri, vt turn demum emiferit Chriftum Dcus’Omnipo-
tens,Deus folus,poftquam gens hominum fra<5lior,&infir-
mior cospit noft-vaefte natura. fi quod hodie fafturn eft,ante
millia fieri potuiflet annoru,feciflet iftudrex fum mus:aut
fipofttotidemmilliaid^uódhodiefaiftüineftVdebüiftèt
impiferi, nihil Deum cogebat nece ffarias tfemporum nó ex-
petftare menfuras.Rationibus fixis peraguntur res eius, &
quod femel decretum eft fieri, nulla poteft nouitate miita-
ri,Com ergo, inquitis, omnipotenti icruiacis D e o , & eum
habereeonfidatis faluris atqj incolumitatis vefti® cufairif
cur peifc-curio nes patitur perpeti vos tantas,at q> oni nia genera
pcenarurtt & iuppiiciorum fobire? Per qui ram us & nos.
contra, cu r& vos éü tantos & tarn innumeros colat isDeos,
cumq-illis^des cóftituaiis facras,fimuiacra emngatis ex au-
ro,ahimamiumma<3 etisgregeSjaeerrasomnes thuris.ple-
hiSconfidatisaltaribus:curnonimm,unèS3gitistotdi(cti-
minibus 8c procellis quibus quotidie vos agunrexitiabiles
mulciplicesq; fortunas? Cur, tnqaam, dij veftri ccflant a vo-
bisaüerteretocmorbomm&.valetudinurogénerajnanfra-
gia, ruinas, incendia, peftile n tias, fterilitatem, a m i fii o ne m
pignorum,&profcriptionem bouorum,difcordias,bcUa,fi-
multates, captiuitates vrbium, & fublatis ingenuitatibus
feruithres? $ed & nobis in huiufinodi cafibus minirhè au-
xiliaturDeus* Prompta& maniteftacau!aeft. Nihil enim
eft nobis pfomiflum ad hancvitam*&ecin caruncul® huius
follieüló cofiftitniis, opis aliquidfponfomeft, auxiiiiq; de-
cretu m: quinimmo edoócii u m us m inas omnes, quaecunq;
font parufducére, atque asftim are for tun®. Ac liq uan d o
ingruerityisquxpiamgrauiqr^qiiam finem neceflè fitcön-
foqaijaftriBereinforcünioVvoluptatem neetimere.necfu-
gérê?qüö fèaliüs èxüi corporalib.polfimus è vinédiSj& te-
n.ebrofaav euadere eteeitatem, Iraq; ifta, quam dicitis per-
.lecuüoóis afpemas,liberationolh'adt, non'peifecutio:nec
pcenam yexacio infèret', fed ad lucem libeitatiséducet; vt
fialiquis brutusac ftolidus in carcerem hofoinem Aamna-
tuim ingreiramrqusftibnümnunqpamafficerefegrauibusi
atque iramanibusexiftimet pcenis,nifi in ipfiim fasuiat car-
cerem, matérianvfcius commmuar,nq; yrat té&um, paritf-|
tem, ian aai, partesq; alias operis rénuder, deii ciatj'afflgat:
tiefiiiehsjhbcfaéló ei, cui videatur officere, dari ab rélfiêem
& (ceieracam eripi ccecitatem: itidera 18c vos flam mis, exi-
lus,cruciat.bus, beluis, quibus corpora lancinatis & diue-
xatii noftra, öonVitam cripjtis nobis, fed pellieulis reuelar
tis & cutibusnos: neiciiquod quantum inftatis & pergitis
in effigies has noftras ipeciesqj fieuire, tantum arélis & gra-
uibus réuelatrs nos yinciilis, & ad luménefiicitis circiim-
cifisnexibuseuolate.Quare homines abftinetequxftioni-
bus vaeuis impediré'fpesveftrasinec, fialiter quamvospu-
fatis, aliquid Ce habet, veftrispptiusopinionibus Credere,
quam rei defiecis augu(he< Vrgenttempora periculis ple-
na,&exidabilesimnMnèntpcen£e. confugiamus adïaluta-
rem De u m , nee r^tionem mu rteris exigam us o b la ti: cum
de ariimarumagatur falute, ac de refpedtu noftri,aliqüid&
fine raaone laciëndümèftf-, v t Épióletum dixiftc appro-
bat Arrianus. Dubitamus, ambigimus, nee eflè quod.dici-
turplenumfideifo(picamur;cdmmittamusnós D e o ,n e c
plüsapudnos Valeat incrediilitas noilra, quam dims nqmi-
nii & potëntiæ magnitudo : n e dtim ipfi nobis arguments
s conquinmus, quibus eflè videatut fairm> id ,q ap d eire no-
limus atqueadnitiniur verum,bbrepat diesexaemus.&in-
imic* mortis reperiamufinfaucibus» 1 -
A R N O B 1 I DIS
I’ V T A T I O N VM Al>.
Y-E R ;S V S G E N T E SW
: ' l I B E R l ih ,.
Amdudum quide criminibus liis omnibus
maleditftionibuspotiusf vt Vera dicamus)al
™ excellentibus parte in h a t viris | & verita
y tern iftam corameritis nolle, (atis plene ac
q - curateque reiponfom e f t . neque apex vl
Ifus praetecmiftus eftquxftionis, qui n o n ji t modts mille
&ratronibusyalidiffimis refutatus: non eft igitut neeefia
ripm-partein hre caufie diutiusimraorari. Neque enim
ftarefine aflertoribus non poteft religio Chriftiana: aut e<
effe Gqmprqbabiturvera, fi aftipulatores habuerit plurij
mos, 8c audtoritatem ab hominibus 'fompferit. Suis ilia
contentaeft viribus, & veritatis propriae fun daminib us ni
;ticur: nec (poliacur vi fo a , etiamfi nullum habeat $indi-
cern j imm^ fi linguae othnes contra^faciant , conttaquc
nitantur, 8cjadfidem illius abrogandam conienfionis vni-
tas animbfitare confpitent. Nu n c ad ordinem reuertamur;
a quo fomusAecbfl^tiopauloantedigtcfli:ne diutius inters
tupta defenfto pal mam ctimitfis comptobati calumniatQ*
ribtis conccjfifiefiiGatur. Subiiciunt enimhsc": Sivobis
diuina res cord ie ft, cur alios nobifoum neque dcos colitis,
neque adoratis,nec cum veftnsgentibus communia factamilcetis,
§ s religrbnumcomungitisritus?Poflumusin-
teriai.dtcere, ad.cultum diuiniratis obeundum fotis eft no-
b fi Deus primus: Delis, in quam,primus,pater rerum ac do-
minus, conftitutormoderatorqjcuhiaorumfinhbeomne,
quod colendumeft, colimussquod adorari conue.nit,ado-
ramus: quod obiequium venerationis expoicitjveneratio-
nibus.promeremur.Gumcnimdiuinitatisipfiusteneamfis
caput, aquo ipia diuxnitas diuinorumt>mmum, quaecunq,
font ducKUEifoperuaeuum-putamus perfonasirepei f i n g i
las:eum 8£ipfi, quMint,8c qushabeantnominavoefcia-
mus- & cuius fintprastecea nurneri, neque liquidum, neq;
comprehenfom, neque ex'plorauim hahere poflimus. A t que
vtinterreftrifiqs regnisheceffitatenulla com^ellimur,
fo familiis corift: tutosno ;ti inati ni'eum principib.
adorare, led in reghm ipfocum cultii , q'uicquid illis anne-
xumeft,tac(ta.vi icicntithononficehtiacomprehendi:non
alia ra^io.ne (quicunquehi dii font) qiids efte nobis propo-
nicis:fi iuntprbgenies tcg ia ,& principaiiotiunture eapite,
etiamfihullos accipiantqorninatima nobis cultus,intelli-
gantic camen houoraricommuniter cum fiiorege, arq; in
illius venerationibus cbntineri.Ec hoc quidem a nobisiiie-
rititaprolatuta fi raodo liquet & conftatprasteripfom.regfi
&principerneftenon alia capita^quae digefta & feparata per
numerumjveluc quendam populumvplebei<e multitudinis
ia cianr.NequenobisjnxdibusiacriseffigiesprodiiSj&illa
fimulacta vdicis oftendereiqusintelligitis vos quoque ,&
renuitis confiteri, v ftia imie^efofmasluti,&fabrorum fi-
gmenta.puerilia. & cum de roloquimur diuina vobilcum,
h o c vt oftehdatis expofoimus efle Deos alios nacuca^vi;,na-
mfoe: non in fimulacris propofit6s,quos videnius,(cd ia e a
fobftanria,inqua conueniat *ftimari rantiefle nominis d -
portere virtutem. Sed confilium non eft parte in hac caulaC
diutiusimmoraritnelitesmaximascohcitarejactumultuo-
ia conferere videamur vellecertamina.Sitifta (Vt prajdica-
tis) plebs numinum, fint Deorum innumer® gentilkires’:
aftipulamur, acquiefeimus, neefo aliqua quxftioue dubitabilciftudan^
biguumquecrinfigimus.IlludtamehSvobs
audite expofeimus, 8c rogamus,vnde vobis compettum
_ . ; t ' • ■ eft. vel
Liber I l k
eft, vei quibüs ratio nib» comprehenfom,hxne'fint in ccelo,
quos eflè exiftimatis, & colitis: an nefcio qui alii, opiniónis
85 nominis iriauditi/.ßoteft'enim fieri, v th i fint ifqüos efle
non remini : • & quos efle confiditis, in nulla inueniantur
parte' natur®, Neqqe enim cceli aliquando fobuolaftis ad
lydera, fingulorum facies atque óra vidiftis : 8c quoseflTe
niefoineritisillic Deos, eoidem hiccqlere, tahquäm notps ;
inftituiftiS, àc vifosi Sed 8c il 1 ud rutius defideramus audire
a vobis, impofitanehabcant h^cnomina^hibus eos voca-
tis,an ipfi hæcfîbidiebusimpofuerint ludicris. Si diuina
h®c font 8c cccleftia nomina, quis detulitad vos ea? Sin
autema vobis appo fleas appellationcs has ha b en t, quem-
admodum potuiftis yoicabula his dare, quos neq} yideba-
tfe aliquando, neque qüales, aut qui eflènt in vlla cogniri-’
one noratis?Sedyt vultis^ & creditis, atque vt vobis per-:
foafum eft, hi dij fintfoomihibus äppellcntur his etiam qui-
buseos populates cenferi populaiisvulgaritas ducit: vndé
tarnen Vobis qu® nominis hums fonfom Complenrian font,
aliqui vobis in cÖgnitione,in vfom aliquando notiriamque
perlati? Neq; enimfoiri eft facile jd'cfinitä 8c cetta fit eotum
numeri multicudoran fine vlla populofitatis fiiforna fit,n,ëç
computationis àlicuius rattonibus terminata. Fingamus
enim vos Deosimillépercolere, vél millia potius qufoq;: at
in rerum.natura poteftforfitah fieri, vt deorum millia centum
fine: poreft & hocamplius,immo (’qiiófl diximuspau-"
lo ante) poteft deôru.fiinima elle n.ulla,nec;nbmerabili cir-
cunfcriprione finita.Aüt igitur & vos impijiqui præcerdeos
pauco^reliquorumofficiaOon.obitis : aut fivvobis-veriiam.
cæcetorum ignorântiæ poftulatis,eandcm & nobis conci-
liabitisyeniàm;fî prö;parte,confimili corum ceiigidnibus
ab fti nemus,q uos efle omnino nefeimus. - E t tarnen,ne ilOs
quifquam peruicaci teratbitreturfa cra’rnenta hólle (ufeipe-
te cæterorumCquæcunq; font) numinum : deuötas etenim
mentes 85 manus protendimus fopp lices,neq; afpetnamur,
quocunq; iriuitaueritis,accedere: fi modo difcamus quinâ
iftifontd u is,qu o s nobifogeritis,& quos parfîtadiungifu-
mtregisacprincipisvencracioni.Siturnüs,mqaic,&fonus
e ft, Minerua, Iäho, Apollo, Venus,,Triptolemus»,Hercu-.
les, atq; alij, & c*teri,quibusmaguificasædescun«5tispene
in vtbibusreligiofiiconfècrauit aneiquitas. Inuitarenos
fotfitan ad iftoturh nhminum potujfletis cultumfi hon ipfi
vos primi opinionum turpfurp foedicate talia de illis có.fin-
geretis,quæ non modoillorumpolluerencdignitatcm.fed.
minime illos efle qmlicatib. comprobaretis adiuniftis. Ad duct
enim primuni hoc v t credamus no poftumus: immor-
talemillimpi-sftantifliinimq.n.vturarndiuißmefleperfc-
xus,8ceflè pattem vnam'mares, pattern eflè alteram foemi-'
naSi Quern quidem locum plené-iamdudum homines pe-
oris viui, tam Romanis literis explicauere,quam.Gt®cis:
& an te öm n e sT ulliusRomanidifètciflîmusgcneris, nullâ
yeritüs iihpietacis inuidiaih, ingénue, conftançer,85 libere, ;
quid foper tali opina,tione fèn tiret,pietacecüm mäioce mo-1
ftrauitè àq u o fi res fumere iudicij vericate con.(criptas,hon
verborum luculentias pergerecis,perora:aeflct&h®c eau-
fi: neb-lecundis^vcdicitü^aifliones nobis ab in fantib. po-
ftulacet. Sed quid aucüpia verbo.rum:,fplendorémque (ei>
monis peti ab hoedicatn.cum fciarh eflè non paucós,qui a-
uerfèntüt Sc-fugiant librosde hocx:i.üs, n e t in aureiri velint
admittereléótfonem opinionum foàtiim prçfomptà vihcé-
ttm?cumq; alios andiam miflîçâtc indig nanccr ,8 c d icere:
óporcere ftatui perSènatum;aboIeanturvt h®c feripca.qiii-
busQhriftiana religiocomprpbétur.&yetuftatisöpprima-
turauólotitas.lQuinimmofifidicisèXploratumvosdicere
quiequam de dih VeftriS,erroris Conm.hcite Giceronem,te'’-
hïerafia 8c impia diéla refollitoce ; redarguite, reprobate.
Nam intercipere fcr/pta■ '& publicatam veile fobmergete
letlionem ,non eftDeos defendere,fèd Veritatisvteftificati-
onem timere: Aqne tarnen & nöbis incon fidera tus aliquis
calumniam moueat, tanquam Pëum,quem-colimus, ma-
rem cflècredamus: eafcilicfetcaufa,quodeüm,chm loqui-
mur,ptónunciamusgenere m «fbûiiiao^iiiceiligithohfèxû,
fed v fo ,& fa m iIiätitate ferm o n i s appellationém eius, 8c foil
gnifiçantiani prómi. N o n enim Dóu^mas é ft , fèfi nqmenl1
ciüsgenècisfoafoulinieft: q ïödidém vos dicërélïéligïdhé“
fo veftraaohqütcis. N[a cortfileftis i n prëcib iri,fi u ecupétis^
^ % a iU^ a>c^*ccre ; dubitacionis exceptio dare vos
diis lexu difiuhiftione ex ipfà déclarât. Adduci ergo n,Ô pof*
nïmuSjVtcorpôracrédamüsDeum. Nam neteflè eft cor-
pora,fî fontnia'res ^cfqemfo^yi fignificata’ex geherum dif*
iun6Hone.Qijis enim vel exigui (ènfos nefeit terrenorû ab
ulo animantium conditorc non alia decaufà’gèneris diiier-
fiiexusfoftitucos efïèa atque fprmatos, nifîyt pettoitus, 8c
connubi» corporunv , res, caduca &Jabïtîs.fiicceflionis
perpetu® inhoùatibne diiraret? Q u id ergo dicemus? D to s
proçrea^e^ Deps nafci^ ideirep his additasgenitalium
membrorum partes, vt fufficere prolem poflent, & noua
quaq; foborieritefoetura^uicquidprior ætas ab ftu!ifler,re-
cidiiiàfobftitutiô fobrqôarecî Ergo.fi hæcha font, id e ft, fi
dij priîcreant fqpéti,& fi per has leges expef iuntur fé fexus,
foncq; immortales^nec frigoribus fiiiiit fèriettutis effdeti,
lequiturvtdebeantplena eflè'diis omhia : nëq; inniitneros
coelos eorumçapère m uititudinernpoflcrfî juidem ôb ipfi
• fi.per'pëtU0geherànt,& per foboles fobolum.Wulciplicâta
foi^per innumcrabilitasampliatur.aut fiobfcoenicas coeu-
di(ita vt decet) abDiisabeft, qu® çaùfà ratioq^thoriftrabi-'
tdrjcur fofighicifint'hislocis ,quibus fexus fe foleritlibidi-
propriatum admonition ib .recognôfi:ere?Neq; enim
veri èft fimilë habçf ihçç fruftrà,aut ifoprouidétiâ in illis foa
ludere voluiflè naturamîyt eos his partibus aggeri^et,quibus
vtendum non eft.Sed v t enim-àd vfos certoSi'manust
ped es, o eu li, cæteràq; cbttftméliô membrorum foa qu®q;
inofficia conftitutacft, itaconuehit credereinfoimuneris
fundionem comparatas eflè has partes.-aùt confitendü eft
irt deorum corporibus eflè aliquid vacuum,quodfitfiuftra
atq; inanitët fàbricatum. Q u id dicitis ô fa n â t atq; impol-
luti Antiftites religionùifoHabent ergo,dij fexus, 8c génita--
Hum membrorum circuùferunt foeditateS, quas ex oribus
verecundis infameeft fois appeUationib.prômere.Quid er-
goiam fopereft,riifi vt eos crëdànius immundotupi qua-
drupedum ritu, in libidinum fiirias geftire, cupiditatibus
rabidis ire in mutuas cômplexiones , :& poftremum frattis
diflolutisq; qorporib. voluptatis eneruationc languefeere?
Et quoniàm quxdam font f cërnfoarum generis proptià, fè-
quiturvteas quoque ctedamus çiijpumaâis perfoluere foas
menfîbusleges: fâftidi6fosdiiceré atq; habere conceptus:
aboriri, perforre, & pr®properq partu fèptimanas édere a-
liquando foeturas.O pura,o fànâas atque ab omni turpitu-
dinis labe difparata atque ab iunâa diuiriitas; auet animus,
atque ardet inChalcidicis illis magnis,atque in palatiis cos-*
lipeosdeasqueconfpicère inteârs corporibus atque nu-
dis, apud Iacchum Cererem, mufà vc prsdicat.Lucretii,
mammofàm, Hellefpöntiacum Priàpum in ter deas virgi-
nes atque matres circunferentem rës illas,ptosliotuih fèm-
per in expeditione paràtas.Auet, inquam,videre dèas gra-
uidasydeas foe tis, glifcentibufq; per dies aliiis inteftini po-
deris morofitate cu n â a ri, patturirô alias traâû lôngo , 8C
manus obftetricias quaîrcre: iilas télis gràuibus, & dolbru
açuminibus fixas eiulare, 8c hortari, 85 inter h®c omnia
foppetias; Iuhbnis implorare Lucin®.' Nonne multb eftre-
â iu s maledicer e,conuitiari,atque alia ihgerere diis probra,-
quam obrgntu pio tâlia de hismôftra opinionum; in d igni- ;
iatëpraefomerelEt audetis aferibere caufàmnobis pffenfîo-
nis deorum? cum fîiudicatiofiac,certiflîmàin yobis fèpe-
riatur h®c e flè , 8c ta contumelia^quam opinarnini, ftare.
Nam fi dij, vc dicitis, afficiuntur ira, &âriimofum indigna*
tionibus incalefcunt: cur eos non biitemus ®grè atque a-
cerrirac foftinere, dari fibi fibi d vqbis fèxüs , quibus cânes
porcique format!font; & cum ica cred^tis.non aliterfo fin-
gh&ignommibfa cum oftçhtatibnëproponi^Efgo cumhçc
ica fïhc, mifèriarum omhium caufà vbseftis : vos aeos im-
pellicis, vos èxcitatis ihfeftare omnibus malistcrras, & no<-
ua qüæque quotidië ftriiere, quibqs vlcifci fe poffiftt to t d
vobis iniuriis, & ma lediâiénibus exafperati : Ma ledidio-
nibus, inquam, 8c iniuriis, quais pattim fabulisturpibus,
partim.opinionibus indecoris, quas veftri 1Tb eologi,quas
Poet®, quas ipfi v o s quôgüè ignominitlfis celebratisfo fi- ;
tibus,tes perditas inuenietis humanas, 8 5 abieciflè clauum
Deos: fi m odo illorum curam fp eâ a c , mortalium regère
atq; admin iftrare fortuhasrNam-nobis quidem ciiriràfain-
thr noh habëht: quos vident 8c fèntiunt'foiëque <è colere, -
; BthUothi Vet. Pair, tom -i. neque