cùin'punmnc'deprehenfosin facrilcgio : ipfi de Deoriun
fuorumpotêftat€,dïffidunr. C ü r enim illis porifïîmùm .5 c h o l i a .
ironcelitimKincvlcifcencii fuilocimij fieos pouè aliquid
atbitrantur ? Q u in etiam putancillorum numine aecidif-
fè, vt ptcedones return laCrarum deprehenfi tenerenrur:
& fieuiunc non tara ka,qùàminetü;ne fi deorum iniuriam
non v indieauetint, ipfos^expetantpoenæ, iifcredibifi fci-
licet vanicare , qui no.cituros fibi Debs^purenc ob aliéna
fcelèra,quiipfîs, àquibus violati ‘j fpôliatique funt, per fe-
ipfosnihilnôcerepocuerunt. Acenira fæpcipfi quoque
in fa cri legos yindjcauerunc ; potèftid v elçafu accidifle:
quod ali quand o % (non femper. Scd tarnen pauld ppû,
quomodo id accident oftendam. Nu n c intérim quæro,
curifli to t ,:& tanta (açrilegia in Dionyfio non vindicaue-
rünt; qui non fu rtiro , fed palam Deos ludibfio habuit?
Gur hunc tam potentem lacrilegum à templis, à Caeremor
h i js , ab imäginibus fuis non arciicrqnt î C u r etiam facris
rebus ablatis, profpére nauigauit? quod ioco ipfe teftatus.
cft(vtfolebac.) Videtisue, inquitcomitibus fuis naufra-
gium timentibus, quàm profpera facrilegis nauigatio ab
ipfts dijs immortalibus tribuatur ?' 'S e il h icfortaflc àP ia -
tonedidicerat, Deps nihil e flk Q u id C . Verres? qüero
Tullius:accnfatoreiusJeidem D ion yn o , ,& P h a l a r id i&&
tyrannis omnibus comparat,nónne omnemSiciliam com-
pilauir,fublatisDeorumfimulachris, ornamerfÉjque faa
A d r eM .T iu li, hoceft,ad reipfumh om inem.] Eratirl
libriyijnprefis, ad te M .T u lli, h o c eft ad homihen^fe« «**
trofacadicc fa n tti Saludtoris., & inducendt,funt ids, voces f tp ip-
lum,quia^fetimtiliseiufdem repetitio.
‘ B e Dei vert cultu, de% elementis, & afiris.
G A P V T . y .
QVan toigitur reftiuseftjomiffis inicnfibi/ibus, & Va-
nis,ocuios ed tendere,vbi fedes,vbihabitatio eft Dei
v e n ; qui terrain ftabilifirmitateftifpenditj qui caelum di-
ftinxit aftris fulgentibusjqui folem rebus humanis clarifli-
mum, acfingiilare lumen, in argumentura fii® vnica: ma-
ieftatijaccendit, terris-autemmariacircumfudit j^umina
fempiterno lapfu fluerepracepit;
lufiit & , extendi campos,fubftdere vaUes,
Fronde tegtfiluasjtfidojbsjurgere niontes.
•Quae y tiq; omnia npn Iupiter fecit, quiante annos mil-
lefeptiggehtos natt^ eft;fed idem
Jtie opifex rerum,mundi melioris or'tgo.
qui vocatur Deus.cuius principium, quoniam non poteft
horum ? Otiofum eft perfêqui fingùla., vnum libet com- 1 comprehendijne quæri debet quidem. Satis eft homini ad
memorare ; in quo accufatpr omnibus eloquentiæ viri- T plenam , perfe&am^ue prudentiam; fi Deum efle intelli-
bus* ottmi dehique cbparu vocis*§i:'corporis deplorauiti gat. çuittsinrel4igentiævis,& fum m ahaeçeftjy tfu fp ic ia t,
de CerercCatanenfijVel Ènntfîsquarum aîrerius tanta fu-^ %hóno£ificetycommunem paren.çem generis humani {g eit
religio j vt adiré templi eius fecretapenetralia, viris ne- rej.tim mjrab.ilium fabricatorem. Vndé quidam hebetis,
fas eflet*:;.alterius antiquitas tanta^ vt ornnès hiftoriæ lo- |obtufiqixordis,elementa,& qu «i^^fao!t,.&'cstrentfcnquantUr,
ipfapiDeam fruges imEnnae/olo primùm repe-
riflej filfamquç eius yirginëm exeodem loco raptam. Dé^
nique Gracchaoïs temporibus turban^republiça. & fedi-
tiomb us , &oftentis , cum rep er tu m .efletin f arm inib us
Sibyllin is, antiquiifimam Cer^remdebere placari; legati
fil, tan q iiap D eos adorant, qui cum Dei qpera mirarétür,
id eftcaéluiTicum luminibus varijs, térram cumcampis 'Sc
k ion tib u s , m ariacum fluminjbus, & ftagnis, & fon tibus ;
earum rerum admirationc óbftupefadtii &.ipfius artifids'
. . . . P U I . 4 ( oblifi, quem-viderehonpoterant,,eiusop,erivenerari, &
funt Ennam miili. t fó c igiturGIeçêç yel religiofiffimà, quâ colereçoep.e|pnt}'nec vnquam intelligere quiuerunc,qua-
videre maribus nè adprandiquidem'gratia-licebatj v e l a n - . tomai^r, quàntoqae mirabilror fir,qui ilia fecit ej^nihilo.
tiquiilima,quamS. P . Q . ft...facrificijs,doni(qiteplaeaue- qusecum vïdeantdminislegibus obfèqUentia,commodis,
rat.ex arcanis,& vetultis penetralibus,a C. Verreimmiflis < atquèyfibus hominum perpetuâneceffitatefàmulan : ta-
latronibusfeuiis, im pune fublataell.Idem yerd^cum affir- | menillaDeos, exiftimant eife , ingrati aduerfiis beneficia
maret, fea Siculis,vt caufam prouinda: fufciperet,oratum, j diuina,qui D eö&patriindulgentiiïimo fua libi operaprç-
his verbis vfus eft:Sefe iam ne deos quidem in fuis vrbibus, I tulerunt. Scd quid mirnm,fi aut barbafi, aut imperni ho-
quos confugerent, habere ; qudd eörüm, fimôlachrà j mines erraqt/ çum etiam philqfophiStoicæ difcipiinæin >
faniftiffima C . Verres ex delubrisreligiofiflimisfuftufifïèijt.veadem fint opinionej-vtomnia cæleltia, q u * mouer;tur,in
quafiverofi Vertes ex v rbibus, delobrilque fuftulerat, 4 c Deorum numéro habendaèfïe cenfeaht.fiquidem * Lu-/*^ ^-n"
^^0 quoque-iuftulifïèt. Vndeapparetjiftof d eo snih ilha- c illusStoicusa^id GiCerbnem fic loquitiir.* Hanc ig itu r ï^ *us’f
i ®c*e fn a™P^*hs, quammaèériam, d equafuntfabricati.' inftelliscónftaiïtiam, .hanc tanram t|pi varijs curfibusin
i ^ebimmerito a ad te ,M .Tu lli, hoceft, ad hominem Sir i omni^ernitarécôrtuenientiamtemporum, nonpoftum
1 confugeruntj quoniam trieqnio funcexperti, -Deos inteftigeréfinemente,ratione, confilio. quæcumirrfydc-
I illös nihil valere, eflènt enin)ilultiflImi,di ad u os o b 4 e- -nbus * efïèyidcamuS;nort^öfl'ugius ea ip fan ón inDeo-
fendend^siniuriashominumconfiigiftent, qui-C. Ÿerri rumu umero repone tè.. Itempaplo ujperius, FLcflat'jin-
! ^ ec. Pt9 ^ ,|!^s fiaf icfi®p9temnt. A t enim Verres obha^ / quryv'tmotusaftrorumfitvo lun tariu s .quæ qu iyideatriid
; ^ eino rad^lTiuatus eft. N o n ergo phj yindicaiderunt, fed in d o d è foÏum, vçrùm etiam impie fa ciàti fi Deos eftène-
J Ciceronis ihduftria: qua vel detènfore$eius óppfcffit, vel get.^Nos veró^uidé-& confianternegamiisi a cW s .o phir
i g r a ^ ip r a t it . Qufi*-> qudd.apudipfum Verre rr^on fu it i-lofOphi n onfoliimindóïiftos,'& impi.os, verumetiam esc-
! CQS' ihePi.OS,dcj|roiqüeprobamus, quiignorantiamim-
I deorum fpolia geftantivdq finmprtalés bon^m dederant ; pefitórüm vanitâte viciftisdlli ènimSolem & .Lunam,vos
nauigatïonem ;fic etiam Verri b onam %tietem tribuifTe j etiamfidcraDe6s putatls: Tratlite,igifcur nobis ftellafum
^deaturiin qua^crile^jS fiiis.tranquille frtftpofïèt. Nam j myfterià; y t a ra s ,^ templa flngulis erigamuaj v t fciamus ,
rrementibus pofteaxiunibüs-bellis ,füb obtehtu damna- qu o quemqueritu, quo die cdlamusj quibus nominibus,
noms ab ommpenculo, & metu rèmbtus, aliorum gratifesl quibus predbus àduoçemus : nifi forte nullo ife r im in e
• us*. : “ “ crabuesexitus audiebat: & qöfeecidiflèdolus tarn innùmerabilés, tâm mihutos Deos acefuatim dolere
omnibus ftantibusvidebatur; is verô Ÿniùerfisxadentibus
fölus fletit ; donee ilium & opibus facrilègio pârcis, Sc vita
fàtiàtum,acfène6tute confedtum prpferiptio triumuiralis
'aii^erret, eadem. fi qua&T uMium violktæ deorum maiefta-
tisVlrorem. Quift?ètiam feltÿin,eo ipfo.fuit, quod ante
fiiam mortem crudeliffimumexitum liai accufatbrisaudi-
uitidijsvidelicetprouidentibus',vtfacrilegus,ac.pr£edoil-
^ le religionum fi^um nonàntè moreretur, quàtù
?. fiolatïumdeylcioneee-
- f pifièt.
debemus.-Qmd quod aigiimentüm illu d , quo colligunt
vniucrfà cæleltraDeos efïè, in contrarium-valet. ? nam fi
Deose lïèicçirço opdnantuf j quia certos, & rationabiles
citrfus habent: errannex hoc enim apparetDeos noneflèi
qu od exorbitareillis à præftitutisitincnbus n onlicet, G ç -
te rum fi Dij efïènt; hue arque illuc paffimfiné vllaneceffi-
tate ferrentur,ficut animantes in terra, quarum quiaiibe-
ræ funt voluntates: hue arque illux vagantur,,-vt hbuit} &
quo quenrqiie mensduxerit, e è fertur. Non>eft igitur
aftror u mm o t usvolu ntari usy fédnccefïàrius} quia præfti-
curts Iegibus, offttijfqu.e dcferuiûn t. Scd cum difputaret
detcüffibus fiderûm ; quos ex ipfa rerum , a c tempôrum
.co n g ru -
congruentiadntelligebat non efleTôç^îiitos : exiftjmauic
voluntatios efle,tanquam nohpoflént tarrtdifpofite, tarn
ordinate m b u e r i, nififenfusillis ineflètofficij fuifeiens.
O qu àm difficilis eftignorantibusveritas, 8c quarn racilis
feientibus! Si m otus, induit, aftrovumfortuiti non funt :
nihil aliud reftatj nifi vt vbluntarij fint: immoverb vt non
efteforruiros manifeftumeft, itanee voluntarios. Q u o -
modoigiturin coqficiendis itincribus conftantiam fuam
feruaiit ? Nimirum D ciis vniuerfi attife^fic illa difpofu-
i t , fiemâchinatiiseft}.v tperfpatia cæli,diuina , & admi-
rabiliratiohedecurretentadefficiéhdas fuccedentium fir
bïtemporum varietatés. A n A r chi moedes S i eu 1 u s conca-
uo aste fimilimdii'iem-mundi ^ ac figuram potuit machina-
rjj in quo ita folem , ac Lunam compoflut, vtinæquales
motus & cæleftibus fimiles, cimuerfipnibusfingulisqua-
fi diebus efficèrent: & non modo aççéuus fo lis , & recef-
füs, Velincremettta,diminutiönefquclunae,vemmetiam
ftèllarum vel erfantium, vel Vagajum tfifpares curfus, or-
bis flleilum vertitur, exhiberet ? Deüs ergo illa vera non
potuit m aehinari, & efïicé fe , qîiæpotuitfolertiahbminis
imitàtionefimilate ?. Vtrumne igitur Stoicus,fi aftrötum
figuras in illo ære p id a s , effiótafque Vidiflèt ; fuo illa confilio
mbueri diceret,acnon pbtius artificis ingenio ? Ineft
eqam m undo,xuius pars homo e ft , inefle fenfum. Pro-
pofitiones quidem verx funt; & fenfibile efte, quod fen-
fu pr£editum gignat;& habere fenfum^ cuius pars fenfii au-
6tafit'; fed aflump tio n es fa lfequ ibu s argumenta conclu-
d un t, quia neque mundus generat homincm : neque
mundi homo p'ars’ eft. nam hominem a principio idem
Deusfecitj qui &mundumi & noheft mühdi pats home,
ficiit corporis m e mbru m.;po re ft enim muiidns efle'fipe
homine, ficut v rbi, & domus. Atquiy[taoiftus,vnius qo-
minis habitaculum eft, p vrbs vnius p o p u ii: fic & muh-
dus domicilium totius generis Kuniani. Et aliud eft,quod
incolitur; a liu d , quod * Colit. Se a illi, dum ftuaenrid,
quod falfo fufeeperaqt, cofinnare;,& fenfibilem eflemun-
dum,& Deum,argumcntorum fubrum confcqueritia n o k
viderunt. ; Nam fi mundi pars'efthömö; & .fenfibilis eft
mtm4us> quia Homo fen tit: ergo quia mortalis eft homo^
morcalisfit & m undus, necefie eft *, nee rancuhi raortalis,
fed etiam omnibus morbis, 8c paffipnibus fubieiftus. Et
e contrario,f ip e u s eft mundus, partes eius v tiqueim-
morrales funt:' ergp & homo Deus eft,quia pars eft |v t di-
citis) mundi. fihomckergoiumenta, & pecudes,'& cetera
generabeftiarum, & au ium ,& pifciuhis quoniam & illa
xodem m odo fentiunt, & fnundi'parte^ funt., A th o c toergo
fydeiribus ratio, ad peragendos meatus mbs apta: fed ierabile eft, nam & H xc colunt iEgyp tij.' Sed res Co pet-'.
Dei eft illa ra tio, qui & fecit, & r e g it omnia; non ipfoirum uenit, v t r a n x , & cu lic e s , &formic£e Dij efle vidcantur;'
fyderum, quae tnouentur. Nam fi folem flare vo lu ifle t:; quia&ipfisineft fenius, & partes mundi fufit. Ita femper
perpetuus dies vtique eflet, Item fi motus aftranonhabe-
rent: quis d u b ite t, fêmpiternamnoârem fuiflè futucam r
Sed vt diei, ac no d is vices efïènt; rapueriea volu it, & tam
varié moueri.vt non modo lucis , ac tenebrarum mutuæ
viomtudines fierefir,quibuslab<?ris,&:qijietis altcrhafpa-
tiacohftarent; fed etiam fiigoris, & caloris*vtdiuerfoi:um
temporum vis, ac poteftas vel generandis, v el maturandis/
frugibus cbnueniret. Quam lolertiam diuinae poteftatif
inmachinandis itincribusaftrorum quia philofophi no n ’
videbânt;animaliae,fïefÿdera putauerunt; tanquam pe-
dibus &fporite,non diuina ratione procédèrent. Cür âu-
temexcögitaueritilla Deus, quis non intdiligit ? Scilicet
ne folislumine decedente, nimium caeca nox tetris,atque
horrentibus tenebris ingrauefeeret, noceretque viuenti-
bus. Itaque & ccelum fimul miravarietate diftinxit: & te-
nebrasipfàs m ulds , minutifque luminibus temperauit.
Quanto igitur Nafb prudentius, quàm illi;; quifapienti*
ftudere fè pufànt;qui fèntità D è o lumina illa,vt horrorem
fehebrarumdepellerent, inftituta. Iseum lib rum , quo
0««>0j(c»«hreuiter comprehendit,his tribus verfibus termi-
nauit:
Tot numero,talify p,mfmulachrafigura
Impofuit cdo:per<fe dtrasjparfd tenebras
Clara pruinofaiufjtdare lumina noft'u | j |
Qu od fi fieri npn pp teft, vtftellieDij.fint .* ergo neefol
quidem, nec luna Di j efïè pofluht, quoniam luminibus a-
ftrorumnonratjóhedifferunt.ftdihagnitudme.' Q u ô d fi
hi Dij non funnèrgo nec cielum quidem;in quo illâpmnia
continentuh 'Simili m odo fi tèrrâ.quam calcamus.quam
fubigimus ad vi&um, Deus noil efti heccampi quidem,ac
montes Dij e ru h t'fed fi hi non funt : ergo nè tellüs qui-
demvhiùerfa'Déuis yideri poteft. Item fi aqua , quaefèruit
animantibüs àd vfum bibendi, aut lauandi,Deus non eft:
neefontes quidem, ex quibus aqua profluit, fi fontes n o k
(unr, ne flumraa quidem, quædq fohtibüs colligu^ur. fi
flumina quoque Dij non ju n t ; ergo & mare, quod ex flu-
minibus copftat, Deus haberi nonpoceft. Q u od fi neque
caelum, neque terra, nequemare, quae mupdi partes funt,
Dij efïè pofluht ': ergo ne mundus quidem totus Deus eft;
quern ijdem ipfiStbici &aniinantem , & fapietitem efle
c6htenduht,& proptereaDeuro, in quo tam inconftantes
fuerunc, v t nihil d id um fit ab his, qu odnonab ijfdem fu-
crit euerfum. !•; Siç enimargumentantur : ^ennqn.pof-
fe, v t fenfucareat, quod fenfihilia ex fe. generat. Mundus
autem. generat ho minem, qui eft fenfu praeditus : ergo
i&ipfum fenfibilem efïè. Ijem, Sine fenfii;efïè nonpofïè,
cuius pars hàbeat'fenfum : rgiturquiahomb fenfibilis eft,
^ Bih lio thV etV atriT om .y - _ _ _
argumenta ex falfo petita, inep to s , 8c abfurdps exitus habent.
Q u id , quodijdemipfiaiunt, D eorurp&hominum
caufa mundumefie cónftruélum , quafi cbthmunem do-
mum? ergo nèc mundus Deus eftsnecammansjfi conftru-
6tus eft, animäns enim non conftruitur, fed nafeitur. Et fi
eftsdificatusfic vtique tanquam domus, tanquam nauis:
eft ergo aliquis artifex mundi Deus. & fèorfumerit mün-
diis,’quifa^usèfti feprfum ille,qui fecit. lam,illud qu iü l
repughans&abfürdum? quód * cum caeleftes ignès, cX-
teraque mundi elementa P e o s efïè affirmant: item ipfüm
Deum muüdum dicunti' Qupmodo poteft ex deorum
multorum aceruo vnüsDeus cpnici?Si aftradij funtmiun-
dus ergo npn Deus, fèd dotpicilium Deorum eft. S i verè
Deus mundus eft: ergo omnia illa, quaefunt in eo,Dij non
funt, fèd Dei membra; quae vtique folius D ei nomen acci-'
perehon poflunt, Necenimretftè quis .dixerit, membra
hömims.vnius,{multoshomineseIïè , fèdtamen non eft
fimilisxomparatioanimalis,&: mundi. Animal enim quia
fènfuprxditumeft: etiam membra eius habent fènfum;
nec,nifi a corpore diüülfa,putrefcunt. Guiusigitur rei fi-
militudinem gerit.mundus ?- N imirum ipfi docent, cum
faótum efïè nondiffitentur, vtefïètD ijs,& hominib. quafi
communis domus.Si ergo eft conftru(5lus,VtdomuS:nec
ipfè Deus èfbnec elementa,qux funt partes eius,quiaxneque
domus.habere * dominum fui ppteft; neque ifia^de
quibus domus conftat. N o n tantum igitur veritate ,fed
etiam verbis luis reuincuntur. Sicutenim domu$ in vfiim
habitandi fada ; per fè nihil feritit^dominoq; fubie<fta èft>
qui earn fecit,;aut incolit: ita mundiis pèr fè nihil fènrieïis,
faéloti Deo fubiacet,qüi eum in vfumfüi fecit.
i.o rO c H . 0.: L I A .
a Neqü e dotruisfiabere dpmihum fui. J Legitur in libris
typis excufis: neque domus habere dominium fui poteft. o-
mninolegendum efi,ex vtroquefanftt Salüatoris, & quinq ue Vati-
canis,nam ex eo,quoddotnus nonpotefi baberefui dominium,probat
neque niundum höhere fu i dominium.vnde nec Deum effe,aut
dtapejfe. Eacileveropotuitabimperitof(rt~^ ‘
ptoreomitti,i.