Deum principcm, rerum cundarum qujEcunque funt do-» tuftate temp oris antecedatjjoft ilium nectefle eft cu n d a ö i j
minum,fummitatem omnium fummorum obtinente-ad-., nata eile & p rodita, & in iufnominis profiluifle nätüräm.
orare,oblequio vcnerabili inuocare,in rebus fpflis totis,vt Q u o d fi fixum & ratum eft,eric nobis conlequenseonfice- J
itadixerim,fenfibusamplexari,amare,fufpicere,execrabi- ' r i,& d e o se flc nariuos, & a principe rerum tonte o rtuslui j
lis religio eft Sc infaufta,impietatis & iacrftegi j plena,c«rir.v origitjem ducere,;.Qui fi lunt natiui, & g e iiit i: Sc in te r itio - .
monias antiquitus inftitutas nouitatis ftiae ruperftitione;' nibusvtiquepericulilqivicini.Atenimeftecredunturim-
contaminans? Hoccinc eft qu x fo audaxilludfacinus&: mortales,perpetui>& nullius vnquam parcicipesfinis. Er-
immane, propter quod maximi codices aculeos in nos in- g o iftud munusDei patris & donum c ft,vtinfmita merue-
tendunt irarum atque indignationumiuarum ? propter rint idem efle per fiecula,cum lint labiles folubilefq} natu-
qu odyos ipfijCum libido inceflerit f<jua,cxuitis nos bonis» : ra. Atque vtinam daretur in ynius fpeciem concionis to to
exterminatis patrijs fedibus, irrogatis fuppliciacapicalia» j orbe con trad o bratione hac v r i & humani in generis au-
torquetis,dilaceratis,exuritis, & ad extremum nösferis & dientiacollocari.Ergone impi$ religionis fumus apud vos
belluarumlaniatibusobiedatis ? Quifquis iftud in nobis Lrei, & qu od caput rerum Sc columen venefabilibus adi-
damnat, aut in aliqua ducit criminacione ponendum, is mus oblequijs,vt con uitio v tamur veftro,infaufli Sc athei
haud nomine appellandus eft hominis, quauis iile videa- nuncupamur ?Er quis magis redius ho rum feret inuidiam
tur fibi jhaud D cus efle credendus eft, quamuis ipfe fe efle nominum,quam qui alium praehoc Deum, aut n o ilk , aut
iimilemproficeatur. In vatibusprofanis nos impios D o do
næus aut Iuppiter nominal,& ip£c dicetur Deu s , atque
in ordine computabiturnuminum ? quiautfummo fe rr
uie ncib us regi crimen impietatis affingit, aut fibi tor que-
tur maieftatem eius, cultumque præponi?Delius A p o llo ,
vel ClariuSjDidy mæus,Philelîus,Py thius,& is habendus
diuinuseft? quiautfiimmumImperatoremne(cit,aut i-
gnorac à nobis quotidianis ei precibus fupplicari:qui ii pe-
d orum fecreta nefcirct ,nce quidin intimis Tenfibus conti-
neam us,agnolceret:furamum tarnen inuocarenosDcum,
Sc ab eo quod poftulamus o ra re , vel aurib us potuit Icire,
v e l ipfius vocis fono , quavtimur in precibus, nofcitare.
Nondum eft locus vtexplicemus omnes iftos, qui nos da-
|nnant,quifint,velvndefint:quantum p o llin t, v el noue-
rint;cur adChrifti paueant mentionem,difcipulos cur eius
inimicos habeant Sc inuifos : quod tarnen humanum pol-
licencibus fenfum vna pariter definitione figamus , nihil
fumus aliud Çhriftiani,nifi magiftro Chriftofummi régis
ac Principis ve neratores:nihil,fi confideres, aliud inue nies
inifta'religione verfari.Hæc totius 1'ummaeftadionis:hic J
propofitus terminus diuinorum officiorum,hic finis, huic
omnës ex more profternimur,hunc collatis precibusado-
ratnus,abh oc iufta,& honefta,&auditu eius condigna de-
pofcimus.-no n quo iplè defideret fupplices nos efle, aut a-
metfubfterni totmillium yenerationera videre : vtilitas
hascnoftraeft,&cornmodi noftri rationem fpedans.Nam .
quia proni ad culpas , Sc adlibidinis varios appetitus vitio
iumus infir mitatisingenitæ,pariturièfèmper noftris co-
gitatiombus concipirvc dum ilium oramus, & mereri eius
con tendimus munera,accipiamus innocen tiæ volun täte,
Sc ab omni nos labe dclido rum omnium amputatione
pûrgèmus.Quid dicitis b lacri, quid diuini interprètes iuris?
meliorifne funt caufie, qui Grundules adorant lares,
Aids locu tio s , Libentinos, quamfumus nos omnes qui
p eum colimus rerum patrem,atque ab eo depolcimus jter
bus feflis languentibulque tutam|na?£tiili cati,fapientes,
prüdentiffimi vob isv id entu r, necreprehenfionis vllius,
qui Faunos, qui ftatuas,ckiitatamq; gcnios,quiPaulbs re-
uerentur atqi B ellonas.Nosheb etes,ftolidi,fatui, obtufi
pronunciamur Sc b ruu,qui dedidimus nos Deo,cuius nu-
tu Sc arbitrio omne quod eft, con fiâ t, & infènfentiæ fuæ
perpetuitate dcfixum eft.Hanccine lententiam promitis?
hanc legem conftituitisihanc promulgacis , v t honorib us
afficiatut ampliflimis quifquis yeftros adorauerit leruu-
lps î crucem mereatur extremam quifquis vob isipfisdo-
minis fupplicari t ?In ciui tatib us m aximis, atque in poten-
tiorib. populis lacrapublice fiunt fcortis meritorijs qu ondam
atq; ira vulgäre libidine proftitutis,nullus timor indignation
js in dijs eft.T,empla felibus,fcarabeis3ôc bucculis
fublimibusfuntelatafaftigijs: filen t irrilæ numinumpo-
teftates,nec liuore afticiuntur v llo , quod fibi comparatas
animantium vilium confpiciqpt fanditates. N o b is folis
funt inimici, nobis afperrimi Di j holies,quia patre venera-
murillorum, per quemîftfunt, eflè Sc habere fubftantiam
fui nu minis maiqftatifque coeperun t ; à quo iplàm deita-
tem( v tita dicamjfortiti eflèfentiunt,Sein rerum numéro
recognofcunt »cuius voluntate^&arbitrio , & interim, Sc
folui,hecfdluipofliint,nccinterire.Namfiomnes conce-
dimus vu urn eflè principcm folum,quem nulla res alia vcfeifeitatur,
aut credit ? Nonne huic omnesdebemus hoc
ipfum primum qu o d fumus? qu od eflè homines didmur?
quod a b e o v e l m ill!, v ellapfi cæcitate, huiusin corporis
duitinemur? N o n quod incedimus, quod (piramus Sc vi-
mmus,ab eo ad nos venit?viq;ipfa viuendi efficit nos efle,
& animaliagitatione m otari?Nonne ab hoceftluunt cau-
( x , per quas noftra fulciturlalus,variarum munificentia
voluptatü? Mundus ifte in quo d egitis, cuius eft ? aut quis
eius vobis attribuit frudlum poflelïionéq; retinere? Qu is,
v t fubiedas rés cernere, v t co ntreefcare, v t côlî derate pof-
fetis,publicum illud lumen dédit ? Q u is , ne fixa pigritiæ
ftupore torpefceren telementa vitalia ,folisigneisconfti-
tuit ad rerum incrementafuturos ? So lcm Dcum cum eflè
credatis,Conditorem eius ,opificem q^ non quæritis? Luna
cum apud vos dea fit, non fi militer fa re curatisgenitorc-
iu s& rabricatqr quis fit?Nonne cogitatio v osfub it confi-
dcrare,difquirere,in cuia poflèflione vérlèmini? cuia in re
!fitis?cuiusifta fit,quam fatigatis terra;cuiiisaer ifte, quern
vitalireciprocatis à Ipiritu ? cuius abutaminifontibusîcu-
iusliquored quis vcncorum d ilpofueritflaminaî quis vn-
dolas excogiraueric nubes?quis feminum frugiferas pote-
ftateis rationü proprietate diftinxerir? Ap ollo vobis pluit,
Mercurius vob is pluit ? Æfculapius,Hercules,aut Diana
rationem imbrium,tempeftatumq-, finxerunt?Ethoc fieri
qui poteftjCum in mundo profiteaminieos naros,certoq;
tempore lènfiim arripuiflè vitalem îSienim temporisanti-
quitate mundus eos an teu en it, & priùfquam nati funr,
iam nouerat pluuias«rnpeftatefq; natura, nullum lèrius
nati pl uc ndi ius haben t , neqj eis i nlèrere rationib. le pol-
lunt, quas inuenerüc hic a g i, & m aioreab autore tradari.
O m axime,b lummererum inuifibiliüprocreatorl O ipfe
in uife,& nullis vnquam comprehenfe naturisl d ign us,di-
gnus es vere ^fi m odo te d ignum môrcali d icendura eft o-
re)cuifpirans omnisintelligenfq, natura,&habere Sc .age-.
re.nunquâdefinatgratiaS:cüitota conueniat vira genu ni-
xô procumbere, & continuacisprëcibus fuppli'care. Prima
enim tu caufa es,locus rerum, ac Ipacium, tundamen-
tu cundo rii quæcunq;funt,infinitus^ngenitus,immorta-
lis,perpetuus, folus’i que nnlla delineat forma eorpqralis,
nulla déterminât circumfcriptio quaiitatis, expers quâri-
tatisjfine fitu^motu,&habitu,de quo n ihildici Sc exprimi
mortalium poteft fignificarione verboru : qu i,v t inteiliga-
risjtacendum eft,atque,vt per vmbram te polfit errans in-
ueftigare fufpicio,nihil eft omnino mutiendum. D a venia
rex fummetuos perlèquentibus famulos : Sc (qu od tiiæ
benignitatis eft proprium j fugientibüs ignofce tui norai-
nis & religionis cultum. N o n eft mirum fi ignorarisîntaio-
ris eft admirationisfîfciarismifi forte audet quilqitam ,ho c
enim furiofç reftat infaniæ, ambigere;,dubitare, an fit ifte
Deus,an non fit : explorata fidei veritate ,an rumoris calfi
opinatione fit creditus. Audimus enimquofdam philofd
phandi Audio deditos, partim vllam negare vim elle diui-
nam,partim an fit quotidiequærere t alios cafibus forcûi-
tis,&concurfionib. temerarijs lUmmam rerum conftrue-
r e , a tq u ediuerfitatisirapetu fabricari : c u p quibushoc
tempore nullü nobis omninafuper tali erit obftinationç
certamen. Aiuntenim fanafentientes, contradicere rebus
ftultis ftultitiasefle maioris. Sermô cum his nobis elfyqui
* diuinum eflè conlèntientes gen us, de maioribus dubitar,
______ ___ 'Ijtbcr I.
cumyjdçm efle.pl efe.eia. atque h u \i\ i li ora^fe teant ur. Q u id
ergo, res tanrasafgumentis riiceraûr atque elaborabimus
obtinerejDifçedat h^c lo n g e , atqj à riobis procul,procul
inqiiam(y^dicitur^auèrrücetijr„amcntia. ira eft enimperi-
ûulofum argumentis aggredi ,'Deum principemcompro-
N c c quicquamrefere,autdifçrepat,vctunc neget ilium,an
afleras,atq; exiftere %tëaris;cdm in eadem culpa fit;’& air-
fertio talis rei,5 ç abnegàrio refutatoris increduli. Quifquâ
ne eft hominum,qui port cum iftius principis notione die
primænatiuitarisintraiierit,cuinonfitmgenitam,nonaf5
fixum ,im o ip.fi' penein genitalib.marrisnonimpfeflum,
non infitumiefle R egem aç D om in um , cu n âo rum quær
cunque funt mpderatorem ?Ipfa deniq} hifeere fi animarh,
tia muta potuiflènt:fi in linguarum poftrariim facilitatem "
folui:immo-fiarboreSsglebæ,làxa,fenfu animatavitali vô-
cislbnitumquirent Sc verboru m arciculos integrare,ita
non duce na tufa ,& magiftra,non incorrupt« fimplicitatis
fide, Scintelligerent elle Deum, & cundlorum dominum
falum eflè clamarent?Séd ftuftra, inquit, nos fa lfo , & c a -
lumniofo inceflîtis & appetitis crimine : tanquam eamus
infieias eflè Deum m.aiorc;cum à nobis& Iu p pite rnom i-
n e tu r ,& optimushabeatur& maximus: cumqueilliau-
gnftilfimas fedes , Sc capftoli» conftituerimus immania.
I Difli mi lia copulate, atque in vpamlpeciem cogéré, indu-
! ifta confulioUç coriamini.Nam Deus omnipotens mente
i vna omnium,& commuai mortâlitatis aflcnfu, nequege-
nitusfcitur,ncquc n ouamin lucem a liquando eflèproia-
tus.nec ex aliquo temporé coepiflè eflè,vel'loecuIo, lplè eft
enhnfonsreriimjfatorlæculorum ac tempo rû.Non enim
ipfaper lè funt,lèd ex ciuspcrpetuitate,perpétua,&infini-
talèmperçontinuatione proçedunt.' A t vero Inppiter(vt
vos fe r tis j^ p a tr em habet & matrem,auos,auias,fracres:
nunc nuper in vterei marris fuæ formants,ablolutu s men-
fibus & confummatus d ec em, ignotam fibi in lucem lèn-
liiirruiflè vitali.Ergo,fihæcitafunt,Iuppiter eflè Deus qui
poteft? cum iliumeflè perpetuuro conftct, Sc perhibeatur
altera v o b is ,& dies habuiflè natales, &pauefa£tus re no-
ua lamentabilem extuliftè vagitum? Sed fint ( v t v u ftis j
vnum,nec in aliqua v i n uminis,& maieftate diftantes.-ec-
quid ergo iniuftis perlèquimini nos odijs?Quid,vt ominis
peflimi, noftri nominis inhorrefçids men done? f i , quem
Deum colitis, eumôc nos? aurquid in eadem caufa vobis
eflè contend.itis familiares deosànimicos atque infeftifli-
môs nobis?Etenim, fi vna religiooft nobis-vobilq; cômu-
nis.celfatiraccelcftium: fi nobts infefti funt folis, manife-
ftum eft nefeire & v o s ,& illo s deum:qucm louent non efile
ipfis clarum eft indignationibus numinum^Sed nonfin-
quit Jiccirco dij vobis infefti fu n t, quod ont n ipo tenté co-
latisDeü:fed quod hominé natü,&(quod perfonisinfame
eft vilibusjcrucis fupplicio interemptum, & Deum fuiflè
conteditiSjSc fupereftè adhuc crcditis, Sc quotidianislup-
plicationibus adoratis.Si vobis iucundum eft amici, edif-
lertate quinam fint hi dij,qui à nôbis Chriftum coli, fuam
ctedant ad iniuriam perti nere?Ianus laniculi conditor? Sc
ciuitatisSaturniæSaturnusau&of/Fauna,facuaFauniv-
xor? Bona dea quæ dicitur, fed vino m e lio ti, Sc laiidabi-
liori potu?Indigetes i i l i , qui fiufiicn repunt, Sc in alueis
Nnmicicum ranis ÔC pifciculis dcgunt?Æ(cuIapius, & L iber
pater,Goronide ille natus, & exgenitalibüs marris alter
ntlminc præcipitatus? M ercurius vcerofulusMajæ ? Sç
( quod eft diuinius ) candidi arquitenentès Diana & A -
pollo,circamlaci-per fugas marris,atque in inluliserrantji-
bus vix tuti ? Dionea Venus proies, -yirimaterfamilias
Troici,atque inteftini decoris publicatrix ?in Trinacriæ fi-
nibus C eres nâtaiatqvinflorib.lcgendisocçqpata Prolèr-
pina?’f'hebanus,aut Tyrius Hercules,hic in finibus lèpul-
tus Hifpaniçjflaramis alter concrematus OetæisîXyndari-
dæCaltores,equos vnus dpmitare cqnfuetûs, alter pugil-
lator bonus, & crudo inexuperabilis ceftu, ignés & fu lg o -
resmarini, & ouorum prog'enies dij ? Synapis P clopon- •
nefi pfod itu s , Sc in Æ gyptp Serapis nunçupatus? Æthior
.picis (olibus Ifis furua m.oerèns,perdi tum filium, & m ém-,
bratim coniugem lancinatüm? tPr«terimas,&tranlgredir
mur Opis.foboi.es regias; quas in libris anëtores veftri,qug
- y — ; ■ n-------- : - / j $; J
tu cimt.& qu alcs .TO b iscaiiccntib tisp irod ycrunT lT inV !
ergo Chriftum c o li .& ànobi^accipi, &€xiftimari pto pu- ’
UHne,Yümeratisaccipiunt auribus i & .o b jk i pauïo ante
it x tis ruerinr& conditionis cuiiis,id<jupdfibiconce(Uim
eft.itnpcrtjirialtcrinol-jnt, H * ccftiu ftitia coe litu ra ih oc
d eo rumiu'dicmmfanautmNon neifta'àbuo riseftatqia.'
uarmægenust N o n o b tteû a tio quædatn fordetis/uas e-
mmcrc tantum modo veUcfortunaSjiIiortini res ptemi,Si
in contempt»humiliiate calcarii Narnm hominem cob- 1
mus. Q u id enim,vos hominem nullùm colitis nammiNó
vnum & alium; non innumerosalios i quinimo non omnes,
quos iam templis habetis veftris,mortalium fuftuliftis
« n um é ro ,& arlofpd eribu fq; donaftislSi enim forte vos
mgit,fortis cos humauas,&conditionis fniiïe communis:
replicate antiqniffimas literas.&eorum fetipta percarrite,
q invetu flati vicini,fine vllisafTentatiónib.cun^a veritate'
in liquidàprodidecunt.Iamprofèaodifçetis, qu itu s fingulipatnbus,
quib. m attibusfucrint-procreati, quain na-
u teg ion e ,qua genre, quæfecerint, egerint, pertulerint, a-
6litarinc,quas in rebus obeundis aduerforum lènlèrinr,lè-
cundantiumq-, fortunas. Sin autem feientes vteris eflège-
ftatosi & frugibuseos vi&itafle terrenis , nihilominusta-
^ c n nati hominisobicdfcatis cultum ;■ res agitislàtis iniu-
ftas, v t id n o b is conftituatis elfe damnabile , q u o d& ip fi
vos fa£litatis:aut quæ vobis licere permittitis.confimiliter
alijs licitum eflè nolitis. Sed concedamus,interdum ma-
num veftris opinationibus dantes.vnü Chriftum fuiflè de
nobis ,mentis,animæ.corporis, fragiluatis, & conditionis
vnius;nonne dignus a nobis eft tantorû ob munerum gra-
tiam deusdici,aeulq; fentiri? Si.n.vos Liberum, quod v-
fum repererit vini.fi,quod panis,Cererem,fi Æfculapium,
quod Herbarum, fi M ineruam, quodoleæ,fi Triptofémü,
q u o d aratri,fi denique Herculem,quod feras,quod fores*
quodmultipliciü capitumfuperauit compefcuitq; natrf-
cesjdiuorum retuliftisincoetum.-honoribus quahtisaffi-
ciendus eft nobis,qui ab errorib. nos magnisinfinuatave-
rirate traduxit:qui velut cæcos palîim,acfinc v llo redore
gradientcs,ab deruptis,ab deuijs,locisplanioribusreddi-
dit?Qiji,quodfrugifèrum primo atque humanogeneri là-
lutare,Deus monftrauit quid fit, quis, quantus, & qualis;
qui profundas eius atque inenatrabiles altitudines(qüan-
tum noftra quiuit mediocritas ) capere & intelligere per-
mifit 8ç d o cu it:Q u i,qu o aurore,quo patre mundus ifte fit
conftitutus Sc conditus,fecit benigniflïme feiri: Q u i nati-
uitatiseiusexprompfîtgenus,&nulliusaIiquando cogni- |
tione præfumptâ materiâillius.Vnde ignibuslolisgénitalisferuoradfcitur.
Curlunalèmperinmotuindemniscredituranimalib.
caufis lucem femper atque obfcuritatem
refumens. Animaiium o rigo quç fic.rationes quas habeant
lèmina. Q u is ipfum finxerit hominé, quis informarit, vel
ex materiç quogencre conftrudionc iplam confirmauerit
corporü.Quid fit^fenfus, qnid anima, aduolaritne ad nos
fponte,an cum ipfis fata fît & procreata vifeeribus. mortis
pa rricepsdegat, an immortalitatis perpetuitate donata
lit.Q u fftatu sno s maneat., cum diflolutis abicrimusà mé-
bris. Vid u r in e nos fîmus,an memoria nullam noftri lèn-
rlus Sc reco râitionis habicuri. Q u i arroganriam conftrin-
xitnoftram, & d atas fupercilio ceruices modum fecit fuæ
infirmitatisagnofeere; Q u i animantiaraonftrauitinfor-
mia nos elfe: vanis opinionib. fidere: nihil comprehëfiim
habere,nihil feire, & quæ noftros fitafupt ante oculqs,nô
videre : Q u i (quod omnia fuperauit, & tranigreflùm eft
munerajab f eligionibus nos fàlfis religionem traduxit ad
veram:Quiab lignis inertibusjarque ex viliflîmo formatis
luto ad fydera fubleuauit & ccelum ; & cum domino rerum
p e o fupplicationum fecit verba atque orationu col-
loquiamifeere. Veherabar ( ôcæcitas) nûperfimulachra
modo e xfo rn a c ib .prom p ta ,ÿ in çu dib .d e o s& ex malleis
fabricaco s ,clephâcorü o ftà,piduras,vcternofisin arbori-
bus tænias.'fi quando conlpexerâlubricatum lapidera, Sr
e xoliui ynguine ordinatum,tanquam in^ïèt vis pnelèns,
adulabar, aflabar beneficia pofcebâ nihil lènriente de
truncp.-& eos ipfós diuös,quos elle raihi perluafcram.affi-
ciebam pôtumclijsgrauibus;cfièos eflè credcbaraligna,
lapides ,atqu.e o fla, aut in huiufinodirerum,habitare ma- -