D t c t i lt u b ß w r i & ;faifofum.
m ; c 'A f P 'v r | X IX . '
A T ei)im <Iicet aliquis : & huic rummoj qui fecit o-
i T \ . milia v & illis, qui parti m profuerunt, iîiam vene-
rationem'efle tribuendam. Primum necfaéhim eft vn-
qùam, v.cqiii hos *c o lir, etiam Deiim coluefit : neque
fieri poteft, quoniani fi h on os idem tribuitür aliis: ipie
omnitio non colituii cuius rehgioefty-illutti eflc vnum,,'
ac foium Deüm tredere,Cl|ma t fummiîs poeta, eos o-
mnei quiiiiuèmas vicani excoluerëjper actes, apud infeÿ.
losceflè , i"pfumqué illüm nieâicinae artis reperibrem ad
ftygias vnélas fulmine elle demifuin : vt incelligamus ,
quantum valearPater ommpotens , qui ScDepsTuhnim-'
b us exçifjgn at. Sed homines ingémofi hahe (ecutn nabe-
bantFottalïèrationem.quiaDeusiùlmmaiinonpp.teftf:;
apparét non éflëfa&um. Irçuno yero,quia.fà6hjrTieft,: ap-
parer libniinerfi'fjîiflfei non E?çurq. Meridaciiim enirfl-
poetarura non in faâfoeft, fed m nomine. MetUebanüje-
niniinalüuijßcoiitrapuplicamperjuafioriemfatereutur,
quod erat verum, Quod h hoc conltatinter iplbs,exho-
minibüs^deösfoäös'^ cunergq non creduntpoetis,'fi
quando iîlotu ni fugaSi&v'uï'neia, ôc mortes,& belia,&ad-
ulteria delcnbunc? Quibus-ex*r ebüsintcüigidatur, non
p o tü iu ?v ilo p a âo fié ^ ,©eo^qui^ineyhornihêsvquidem
propifuerunt^8aqUefli virafua.gefïerunt,quaîmoneni
'pÂriwâ^feiftgitemaûôJv^i'ÿ?
. jDe Diis Romanofumpropriis, & eonun facris.
C Â #
„uit: & qu; acu iiisedet efhgiesigriörabat: ex l'ocb illi no>
men iinpofuit,-; p anorem , Pallöremque ^Tullus Ho fti-
diusfiguraük, Scto luit. Q u id de hpc dicäm, hifFdignüni
'tèshabefet? ab hoc illu& M ;;Marëelli confecratione
honoris, atque virtutis > Koneftate nömintim differt , re
congruit. Eädem vänieate Men termquoque inter deos'
collocauic SeflatiiS, quam prpféëfè frhabuiflèrjCiufmpdi
fäcranünquam fiifcefnftèt. Magnum C ic e ro , anda-xqne
cónfilinmfufcepiiïeGcaÈeiam did tyqimd C u p idm u ra ,&
Arnorumiimulachrain'gymnafiis comecrauet,adula tus
eft videlicet Attico j 6 tm iß t h0 min em fainil^iem. N o n
enim.illud magnum ^aupomnindeonfiliurn dicendüm
fu it , fèd impudicorumbominum pë fd ita, & deplorata
; »equitia; quï fiberos firps ƒ quoS erudire ad * horiefta*de-
Berent: pro ftitü^itnjiibidini iuüentütis: aquibusflagi-
tiorum deös & in illis pptiflimu m . 1 b cis , vb i niida corpora
corrqptofum luminibuspatenc; & in ill'a coli é tate
vpluerifnc> qufè fimplex,&i,mprouida prinsirretiri,p jti
laqn^)s päteft cacjere, qugm cauere. Q ju d m inim ? fi ab
Ji^cgèrire.yniiieriaHagiciainanaiufit P apud quam ipfa vi-
tia non virantur* verum
c tiani%oliuuur,' E t id ep huiefententias, ratiquam Gr s -
cosprüdentia yinceret^ad'iecit : V-imues'enim oporte t}
deS)*förte, v,t i'riupipänt vitia cum virjutibus :*quia lnaia
bpnisadiijerèn 1 1&inan imigh oipin um pöteiltiorafiihr.
quxfi'Vetas .co nfecraii: reipön.deb1 t trbi iila*eademGrx-
g a i fe’ alios déö'sleölerè, y t prpfiijt ^alios ,ne ih oce apt.
Hase ënim iemper excufatio eft eorüm , qui mälaßiaprb
«,diis habent: vt R.omani-Rubiginem , ac Febrem. SF e rg o '
vitia cPnfeeranda n o n iu n ty in q u q tib i afféntiör: ne Vir-
Iptesquide m .frNoh enim per fe fipiuiir, lu t fêntiuhnn.e-,
q a e intra parjetes, aut xdiculas la to FaÖas,fed in rra pe-^
<ftus collocandiE fu n t, & infetiuCcdmprehèndendi: .nc
fiqt fa i^ "t li extra hominem fdetiqtfColiocatai. Itaque
prx cla tam Hl am lê^e itp tuamvcferideb, quam poniS.his
yèrbis ;A ftiila,p tpp terqu^ d atu rhominialcen fiisin'c»-
lum : mc rirem, v 1 itutern, p ietatein,fidem : eartim que: lau-
d umde lub ia fu ntp. Arqpi h i e fepärari äb Kpmina non
^'onunc.^Si cplenda funt; Üibbmiqe-ipfo ß n t , ne-
cefle éft. Si autem funt extra hominem : quid opus eftea
eoie re,qu ibu s ’ careamUs? Virtus coierid a eft,nonimago,
virtutis-: & eolenda, npn facrificio aliq u o , aut,Ehure,
'aUtprecatiooefölennirfedvolimtatefbra/atquepibpofï-
tpi N am qu id efta lmd coierèvirtutcmjnjfièam coinpre-
hendcreanimpj&ten.ererqiipdvnufquiFqueiimitiacce-
|'pit véfte. cpnrcquiput. Hie FolnSyirtutrs pft cultus, nam
religio & veneratipmülla a iia iu fi Vhii^l^efitenenda eft.
Q u id igitq r opu seftjb yir fapientiffimq.^, fuperuacuis^x-
trUótiombus loea occupare-, qu^ polfint humanis vfibus
cedereJquidlperdptescenftitue.cejYAna^&inlenfibilial
culturos 2, qüid imniolare Vi(ftimas ? quid cantos fiimptus
yelftngendi^yerèolendis'ióiaginibtisiippendere ? ^ir- |
miusi&incmfüptiustemplumeftpe<ftughum
-■ p<^'USO^a^^rjh.Q^i!ens illis numinib iis implea tu tlH as ,
ergo F|iraS coiiie cr atio nqs M ffqu it ü r quod ne ceflè e ft.Q u i
enlmynju te she col u n t id eft, qui vmbras ,a^queimagi-
i^s v^tucuinvepnledtancur: ea ip la, qua: vCra runc,tenere
n o n jio iïö n P Itaque bulla in quoquaiU virtuseft, vitiis
vbiquedomi'nantibus,hulla fides:omnia provfè vhoquoqi
rapiente, nullapieiasjnecconfanguineis,neopatencibus
pafcen.ce auaritia, &cu pid ica tein,v enehum« ferrum rn-
cnte,nulla pax/nuUaconcordJa,^ublicebellis'][aeuiencib.
priuatim vero inimicui|èyf<piead fangniriem fur^Utibus,
nullapudipitialibidir|ibus efßbnäfis omnetn fexum>6cb-
mn(^corpo|is patteS'cqntaminannbuslnectämen defi-
nunt ea eoiere,qu«Fugiunt & oderunt:Cblüncenim thu-
re,äc ftiniit^ digtfis,qU^« fèn.fibus lammis.'.*' coleredébu-
erufit.qi^'érror ömöis%xdlfuspriiicipalis,ac fiimmi boni
ignoratione d e | c c n d iV i b,e a Gallis qccüpata, o^fèfli in
£apitolieiR.pman i, cum ex mulierurn capillis torme'hta
\ 7 Enio nunc q d pro prias Româiiprureligiones : quo
V niam.deçpiuiuunibnsdixi.Romuli nutrixLupaho-
Tioribu'seft^ffç^.ldimbis^Étferrcmjfî^iima-lipfu’hifiîiF
fer, cuiUs figucatu.gerrt. Aucibfe.ft Liuiiis, Larentieefle
hmulachrum , 6c quiiem non corporis, fed mentis, ac
morumi;Fuiç enim:Fauftnli:vxör,;&prbpterviilgati,35oi^
poils vilicatem Lupa inter paftores, id eft mercrnx nun-
cûpataeftvyndë etiamLùpana.rdicitur.- ex'empliup fcfli-
cet Athenienflum ineafi^jeandaRomani fecdtiTunc, a-
pud'quos meretrix quædam nomine Leaenaycùm tyfan-
u um o.cci àiflet j qdîa-nefas erat fi mulaclirnm co'n ft it ui
dnerctriefs in tpniploj duimalis efEgiein pb^ierufttJ'cuius
j homeh‘gercb.ab vl£aqiiè/vt flli mpnimentnm ex^idmine,-
I fie iftiex prôFèflione feçerüht. Huius^ojmnietiam d^S*
I fcftus dicatus eft, &: Larendnalia conftitiita. l^ec hanc,
I ^^olum Romani merétrice^Colunt, led-’Faülam quo-
j que : quamHerculisFcoîtumfuifip, Verrius^ribiti IamT
I quantaifta imm orcalifasputändafit ^quam ètiàtti mete-
^tiiccs'aftequaiiturîFlora^ummagffâsope.sexartepiere-,
; triciaqùæfiuitrct,populum fcripfic hæredem; ceitamque
'^ecimiatn relfquit , cuius ex ànn,ùo roenor^rui^nàtaiïs^
.'dies cele.brarctur,editibpekTc|orumjqups appe^ln cFlo-
1 Qupd^uia^iénatuïnagj^tiofuùi v kleBÉùr? ipib
i dam flignitas itddereturr 0e aiti fluxeru nt’eile , q,ux flôrir
bus profit ; camqße qpörtere- pfäcari ; vt^Frugès cilij^ar-
p?b?iDus, aut viribus bene proipÄeq'üe flbre^eeren t. Eiim
Jcqloretnfecutüs inFaftis po eta,nänigiiob iljsä ^ympham
fuiflè .narrauit, qüæ flt, GMöris ypeit3.ta; edmque; Z e -
pbyro nuptam, quafi dotis loco id accepilfe mimeris à
] maritö',Vt haberet oihnium flommporeftatem. Monefte
j quidem ifta dicuntur : l^d in hbn efte , curpiterqiie cre-
duntur. N e c debent ( cutti veritas quæritur) bqiufmodi
nos velarnenta décipere.^CelÄ»rantür^ergd illrjudi cuni'
omnilafcluia, epnuenientes m emoriæm ere tri cis • Nafm
pçæter vefborum%cenfiatfv^ quibus obfccenitas omnis.
é f f un d 11 u r ,-Je x u u fi*?, r etiam^vcftib'fîs populo fîagitanlc
-mererri^cp^uætunqmirnd'rümfnflgunturpfficior&.in
? ° rt% c^^P^P’'“M ^ î ue âdlàtietafèm i,nipuàicorüm lufe
^ ^ v ^ ^ W y p rTCTwmar'-'':^iiFa>^;; |M H I 1 ^-^fc f? ? i^ A r>®deni V^n«| GalU^ conftcfarüdCi- NÖnlgitur.
minum cum pudendis moribus detiuemur'. Cloacinarfi- incelligunr, quam vana: lint rcligiones , vel e x.eo ip lo ,
■ruiiachmm m clo aca m a x im a ie ^m m T.uius confccia- l quod eashis ineptiiscauillantni-. :A Laccdcmoniisfonaf-
-----------------------—— -------— t J ‘r k didi-
Inßitutionum àimnarttm r Liber /.
didicerant, D e o s lib i ex euencisftngëre, qui cum Mef-
fcniosobfiderent: & i l l i fùrtim deceptis'obfefloribus e-
greflî, ad diripiendam Lacedærnoneni cucurriflenyt'a
Spartanis mulierîbus fufj,fugatique lunti; >Cognitis eu-
tem hoftium * in'fidiis-, I^cedæmoriîjTequebantur: His
armatæ mülieres obuiami longius eyipruht.quâE cum viros
fuefc cernerent parare .fe qd pugnaiq : quqd putarent M ef-
fenios eflè : corporafuanudaucrune. A t ilfi vxoribus co-
gnitis, & a fp e âu in lib'idihem edneitati : fîiîut étant arma-
ti permifti Funt veiqueptomifeue. nec ënim yaCabat difeer-
here: c ficiuuenes a,b iifdem * an teadmiflî, cum virgini-
b u s , ex quibus funt Parthenii nafi r.propterhuius Fa<3 i
memoriàm aedem, Veiieri armacæyflmülaéhrùrpque pd-
fuerunt. .Q u qd tametfi ex caufa turpi venity tàmen.ho-
neftius videtur, armatam V eheremcônfecrafle,quàm£li-
uam. Eddem tempore Iouiquöque P iftoji ara pofitaëft :
quod eos in quictemoniiiflèc'.vt exdmriivfrumento,quod
*haberent,pânem facerent, & in hdftiupijcaftra iadtarent:
eoque Fa£lo foluta eft obfidid j defpetantibus'Gallis, iiidr
pia fubigi poflè Romanos. Q u ^ iftaréligionum deriflp
eft î ftcarum deFenfor eflèm : quid ta.m g raùicer!iquéri pdF-
fèm: qudm dborum nümèn in tantum vënifle contéfcptu,
vtturpiffimis nominibus ludibrib hâbeatùri. Quismon rident
Forna.cemdeam ? vëlpdtiûSsddiftoS^Viçpjfdëlebmn-
dis Fornacalibus operart? q u isxcùm a u d i at deamMutaiq,
tenererifum queat î H ^ ice fle d icdnt,ex qua fint n'âfiEd-
'resr&ipfam^Laram noi^n'ant?yèl Latùn4 â?C^dpræf|aré
colèriti po te ft, qui lo qui n óppteft ï G o lit u r & Ga Ca :,i|u æ
He rculifecitindiciüde;futto bo u m îdidihjtaté^cdnfëcu ta,
quiaprodidit frat te m E tC un i n at'quæ infan tes in cunis
tuetn f : acfafcinum fufhmouet; Et *‘S ‘cerculius-j qui fter-
cofandi agri rajidnem primus iiiauxit'; Et f MutiiiUs., in
cuius linu pudendo naBences præiiHent ; v tillamm pudî-
citiam prior D'eiis deîïbaflofv.ideatur;. E t millè ia liapo f-
ten tà î v tiam vaniores qqi hæccolenda fiircepérint,qüà'm
Æ g y p t io sÆ d ic am u s^ u im o n f t ru o fk ^ r id ic u la qüæ-
dain fimulàchra vendrahtur. Et hæc camcn habenc àll-
quam imaginétd/’.Quid, qbi lapidera colunt informera.,
atque rudem: tu i nomen eft Terminus? H ic e ft , querii
p fo lo u e Saturnus dieitur deüoraflè : nec im mefKÔdlli
honos tfi'buicur. N am cum Tarqüinius C a pito Hum: fa-
cere vellet : eoque in lo c o multorum deorum fadella .ef-;
lent,: confiiluit eos per âuguri'a ; d veru m Ioiii f cèdere ,.&«
cedentibus'cæteris, FoliisTerminu's manfit. Vnde.rllum
poeca Cap ito lî immobile faxum vocat. Iam ex h o c ipfo
quam magnüs Iupiter inuenitur, cui non'-celllc lapis, ea
fortaflè fid u c ia ,q ‘uôd illum deTatç^isJaucibpTlibera-
uétat ?."Faâo -icaque Ç ap ito lio , Fupra ïplumTerminurn
foramen eftin te ó to r e litf tum vr,’ quia non ceflèrac ,lib e -
ro ccelo frueretur. q u q n e ipfl quidèni frqebantur, qui la-
pidem frui püraueftint. Et huicergOpublicèflipplicàtur
dùafi cuftqdr fi n iu ttlD e o : qui non tantum lapis j fed etiam
ftipes interdum efti Q u id de iis d icam, qui coluntta -
• lia ? niflipfdspptiffimùm lapides, àc ftipitesefle ?
a Prièftntes haberet] érat in librU impreßis* SecuShaberet s
lego ex antiquo co dice: nam tllud ( $ K ^ n t e s - )m ^ ^ W ^ id ^ i
[fautore£, cum tarnenpauor, & paUor fauerenonpößmt, fednor
cere. '/ •> >■ f~
b Senfibus intimis dolerd] prat in libris itnprißg, fènfibus
intimis horrere, habent aliquot codices manufcnpitycuidireäo
repugnat'jfitégamus yCölere: horrexe autpm, propterea mjhip r
batur , quiahtc r id itÊ . reprehend&tdostllos,.qui vitia imiiatïone,
Gracortm colebdnt,qtia quidem hoh cdlere?fed ho rrere^ tip[eait^
debuerünt. •,£ ' v ; ■ .
c Sic iuuenes ahiifdem anteadmifljv^xci]tratittlibrisim-
preßis: aliquot vero manuferiptihibent, lie- iuuenèg ab iftdenl
ariceamifli cum virginibus, ex quibus/uflqpafthenii flati.
fanèhillocus mevaldetorfit,quiain codicibus tnahtifctjptit v$ tß lt-
g e b a iu fi& v ix e x vllaleäionc poteramfenfutn elïcerf, re tarnen di~
ligenter confiderata, cognoui hanc ejfe ver am leétionem,in quit trés
codices Vaticanii ó 1 duo mei boni concordant. Verum ,v i (enjus e-
liciatur,ponendtim efl ,Spdr tanas muiiem, <y.iandocgrcßifunt ad
H.habei>
anc.
pugnam contra Mejfenios , doniïvirgines 'ïeliqmjfe, cum obpudo-
rem virginalem, turn ne vrbem plane nudam relinquerent. Lace-
damonesquoque audita irruptioneMeJfeniorum ,m fe ra n t ante ad
vrbem iuuenes expeditoSi poflquos ipfi cum toto exercitu ea via, qua
putabanthojles iter ejfefailüfosfequebantur. quibus cum vxoresoc-
curriffent, inter viros & muiter es àccidit, quodfupra narrauit La-
ftàntiusa idem quùqtieinvrbe aepdit ÿirginibus; v t ad eos iuuenes
promifeue acceprint : e x quo cohgrepi natos, vtbonefto aliquo no-
WneappelarentUr, cum reverafpurijepnt, quafi exvirgi'.übusor-
tos, partbouos vocaummt. ita legendutiia n temïffi.:quodfi le-
g d fa n te admifli, nullumfientum elides^ ; :
d ;-Vtrüm][.puî dgederçVçllérifc] habentübnimrefii. Vtrum
Ioui cæderen r, vdum eft ex âniiquo, at que aliis codicibus manüfcriptis.
namïçuin de diis tftis loquatur, qui nihil veile poterant,
nêthpe qui effent m in im s , non reclè d ixiffet, vellent.
De Diisbariarorum, quibufdampropriis &eorum facris,
if^^&ftidemde&omanis.
' C a' p V t XX I.
DIximus de.Diis ipfîs, qui coluntur : mine de facris, ac
myfteriiscorum paucadicen.dà funt,; Apud C yp fi
-Sâlamiiiem i hutnanam hoftiam Ioui Tèucrus immo-
Iau.it ; idquefâcrifiçium poftefis tradiçlit ; q u od eft naper
Hadrian 0 i mpera n te. fublatum, Erat lex apud T aù ro s ,
inhumariam j & fe ram gentem: v t i pianà: hôfpites im-
inplarentiir : & id fàerificium muleis rempoiibüs celebra-
, tum eft;^Gàlli Efum, atqüqTeutatem humano Cruore
placabant. Ne cL atiniquideni huiusimmaflitatisexper-
tds ruerunti fiquldem 'Lariaijs Iitpitef etiâ nunc fanguine
cqîitur Humano. Q u id ab his boni ptecantur, qui fie facri-
’ f i 'c lit ? A'iitqiaid cales Dii.hominïbus præftare pbfîunt,
wquOçum poenis prôpitiantur ? Sed de Barbaris non eft a -
[deomirandum, qu o rum re ligiô cum moribuscongtuit.
No flri v ero , qui fëm.per manfuecudinis, & humanicàtis
gloriâm fibi vèndicarunt .- nonne fâcrilegis his fàcrisim-
maflioi'es reperiüntür ? H i enim potius fcelerati fiiflt ha-
bendi, qu i, cùmluuliberalium difciplmarum ftudiis ex-
Ç M , ab humànitatedercifcunt, quàm q u iru d es , & im -
perici ad mala facinora bonorum ignorarionelabuntur.
Apparet.tamen,antiquum elle hune immolandotum ho-
minumritum. fiquidem SaturnusinLatio eodemgenere
fecrificii cultus eft : non quidem Vt homo ad aram immo-
laretur ; fèdv ti in T yb e rim de ponte Miluio mitteretur.
qUod e x refpo n^ quodam fa&icatüm,Varro au d o r eft,'
cuius refoonfivltimus verfbs efttalis. . ;
Jücù KtQcthtèsxçtHfy râ>ir*'$>rtp7n7t Quip.
Q iy id quia videtur ambigiium : ^ fax illi , & homo iaei
dolet. Vërùm id gçnus facrifidi abH e rcu lë , cùm ex Hifpani.
a rediret, dicitu t eftë-fubiâtum, ritutamenperma-
nenetjVtpfoverishominibusimaginesiacerenturexfcirp
o ; v t O uidius in faftis docet :
« Donee in hae venit Tirynthiûs arua, quotannis
■ Ttfftia Leucadioffacra peraSa modo^ *-
P Jllujn ftrâmineos:^aquammpffeQmrit^ :
% Herculisexetnplo corpora Jaffa tace.
Hiec foçra ^eftales virginesfaciunc : y t ait idem #■_
' Tum quoquepnfcorüm virgo fimulachra virorum
. Mattere roboreo feirpea ponte filet,
Nam de infantibtis, qur èiderh Saturno immolabantur
propterodium Iouisi quid dicam,non inueiiio. T ahi bar-
bacos,tamimmanes fuiflç hotninesjvt parricidium fiium,
id‘vefttecrum, âfque execmbilë humanb.generi facihus^fà-
'crificiflm vôcarëflt : cùnÿteneras,.atque innocentes ani-
mas,quîe maximè eft ætas pâfèn tibus dülcior, fifle y llo re-
fp è^ u pietatis extinguerent , immanitatemque omnium
liSP jW P quæ tamen foetus fuos amant ,-feritate füpçra-
rent? infànabilem ! quid illîs ifti Dij amplijis
fecéré poflen ç,.iû e^.nt iratiflimi; qu^m &ciunt pro -
pitij ? cum fu bi cultores paFricidiis inquin ant, orbitatibus
madanr, humanis fenfibus Ipoliant ? Q u id poteft eflè his
^ T î * ' liDmini- Biblioth.VetcPatr.Tdm.j