Sjuft ini de quaftgentibusfofttù I V S T I N B
P H I L O S O P H I E T
M A R T Y R I S D E Q V i E S i ; IONI -
B V sL-'A C HR IS T Ï A N I S G E N T IB V'S PO -
fitfoèarumquere’fponfipnumreprehchfionibusLi-
b cnloaehimQPerionioÊenediélin o :
4 Crora® lj^cenQjncerpretc.
•
Q M fi io p ljn a .'
I : maxim o b ono quod- in genus hominjim ea-
ditimaximum malum eft edntrarium : maxi-.
(murniucemborium.quod’homihibuscotin-
______ ge'fe pp teft, eft riötitiaèiüs qui verèèft Deus:
ma&mum<igitur malum eft in eiusfgnorationet ,<Sed. quo-
hiamdiocmalumeftinnonnullishpminibus, vtrurh tandem
Deo qui mundum effecitjdignius eftjftatumnehuius
yitae immutareihominefqVmaXimó m alo liberare, quem-
admpdum GhriiÜadonimyultrado , anpatimundumin
eodemftatu manere^atq-, homines inmaximo femperina-
loverfariï1 "' - « H n S |P |
ReJpopJioGentium. (
Primumquidemad id quodprimo loco qu ifitum e ft, re^
^ondeatur,maximummalumnuIlumefle.Si.n.Qeusma-
ximum;eftbonum? profeclpftquismaximummalumpOj-J
natjaliudptincipium inUeniettirDep coi|trariüm:Id qUod;
Manichad praua fèntientes *; yo lun t. Alienum eft eiftmy
Deum nónpMniaeornpi;ehendère ,n e c omnibus boriita-
tem fuamelajgifi.Maxintum^iturmalumdulium.cft.Et-
cnimjiominibus fxpeytilitatis caufa datur ignörauö. Vi-J
de.müs ergo pferifqjEö'c fepe vfüüénire,vt magis contem-
nantjcum res haberit cognitas,quarn d im ignorantiprgfër-
tim cum ignoratio eius qui verè eft.D eus $ ;nbn ex alio;nifi]
ex fua obliuione in animum cadat. Ineftautern eciam animis
quijucfunt,nptitia D e i, v,t qernimus etiam hiehorpi-
nes qui Deinotitiam habent. Q u o d fi q u isv e lic id qu pd
res eft dicere.ne omnihp quidem eft Dei ignoratio.Omhes
enim Deum eflè^communi confenfu & notitia confiten-
tur.Homihes autemqui Iucïurit,Peinoticiamhabere po f|
fê,eomtd ètjam qüirë«5UfèntiunT j ifides decSrat^quaeai?
Deumi^Iumdeicendiftecpgnitumque eflè mortalib us. Si
ergo poflüntdlömTnes etiam qui hie funt, De i habere npci-
tiam|nullum eis maximum malum aur iricommoduex eo
qu p db ic fiihhaccidit Jisjsnirh qui ignqrant j'exihcredula
natura,vt dixi,Dei cpnu ehiy gnp|atiö.Qu od ft qpis eciam
concedetvidqupdabfurdum&:incommodumeft, maxi-
mumincommoduth & malum efle ea q u x h ic fim t,& prg-
ftantius eflè non eflè ea qua^hic fu n t, tquam eflèi is fid icit
ma la effeciflequ?hicftinte^edorem propterimbecillita-
tentamens e ft, qui D ei vim non omnia dicat comprehen-
d ere ., Siye fd eum bona facere po/kt^eaquae hie fu n t^ lijs
concelfit,v t mala efficerent •,; ha:c etiarrierit DeiaccufanoiJ
Q u i enim finem facere jpqteft,ae negligi|,is yefi‘%f%cit,, S f
autem idemeft Deus,qui hazepmnia efteditiperfpicuu eft,
ë o de fb mane n te Debyëadem#: pófthac,, dfifenip^r fpre.
Qu je ehimo lim pdterat,hucetiain poteft.Sin alxquid atfii
plius nunc poteft quam antea,ha:ctalis eius vis in ilium ex
tempore coriueniet, quodabfurdumeft. Q u od eh im e x
temporeeft,ihterirejSoteft. Q ü p d fi quo.ndam-ètiam tam
magnüramalumimp'èdjreacpröh^peye.pótcraV,“hecprö-
hibu itd nu id u seratjqu od im pium éfte tiamcóg itare.!^
Reprehenjio rejponjionü qua. non recl'e data eft.
S A t is $uidem ^ a p a ^ im ^ a b « ^ ^
.tipheni qu x fibi ndnbqnftat,ip(a ratio ft inièlligaturi;
Gum emm^prindpip^!pratipni^ dicituïyöohelfè'maxx-?
mum malum,8c extrema oratiopeiimpiüm efle etiam
Tola cogitation^ ihdigna dè Ö eb fentxrë:d'uid èft qüamob-
rem non maximüm,rhaiüm, dblééta ab ëo qui
contradirpatat^epudia^^
acceptfi iQueh'atu^Siveró ad huxüïxuodi imp.ietatcih,qüa
fola opin iö& cq gita tio pariat, ètiam oratio & aflertioad-
datürrmaiorimpietasefficicur.Si & aftèratu r, & fc r ip to e-
hunciètür: neceftaribomnemmalitiam&vitium talisim-
pietas compleókitur. Qu ajcumitafin^eumq jntin ijsom-
liibusqute in d ign èd eD eo & diduntur & fcribünturr, aut
etiamlblqmcogitarituracfentiUntur,impietasAqujegloria
maieftatertiq; De i labèfaótat Sc to llit :proféóló inhoihihx-
bus maximum m alum ineft ex Dex ignoratione.Qupniam
auté etjama nobisoratibnisineonftanttam icriptorefellé-
d am efle pro tua,te 1 igione cehfuiifti, ea q u a propofitafunt
breuiterpaucifqircribo.pluribüs.n*id quodperipicuè faln
fum eft,refellere, moleftügraueqj eft&.ferib,enti & lc g e n -
ti.Duomaximi m^li genera is qui reippnditiih refobnnone
fua pofuk,tiiaqi generadiuin^ignoi^tionisjilla quidem ex
Man ieha oram jha c exfüa fententia. Duorumqjgeiierum
maximi xnaïx vnurnex eflèxitia d ic eb a t, alterumeius quod
per éiïèntxameftjefficientia.trxum autem generuxn D e iig-
|norationis,vnum ex obliüionédicebar, alterü ex incredu-
fanatura>tertium,pxbó;na donatione. C üm yërpbreüiter
& ea'qu.a ex M an ich aq rum & eft qu? exfu a ientenriadice-
barJrefelleret,aiïèrebat interdum Mahich^orum fèntèntia
repte hen d ens,%laximu m mal u m nullum eft: quddit quis
maximum mdumefleponardhuenicturaliud principium
D ë ö co n t rariu m ,id quod duni aflèrunt Manich^i>falsó af-
lcrunt:in terdü tn, cü ait,Eius qui verè Deus eft ignoratip nÓ
ex aliqup alio nift exfiia obliuiohe in animum cad it: quo*
|ru m i 11 is quide.m verbi§maxirnuniinaluper ie Sc eftèhtia,
to llit funditus, his.autem id qu p dè x efficien tia & a&ione
dicitur«.QmnetiaDeiignpratipnisgencra,quxiplèporuitj
eue r tit,cuma it, NecplanèeftDëx,ignöratio:óinhesènim
Deüm eftè cp rh un ilen ry j& n p titi& fa ten tu èS i^
fus D e i ignórati öjpèrlpicuu èft: ^ falftim eflè D eiignoratio-
Ineminhomincs cadere.ve^bbliuiöne, velincredulanatu-
ra,vel bpna largitione. Si verb com m.unempxnniumi noti-
tiam vcKrat cam q u ë propria vniuicuiufqu| ,Cc€tx ebrum
qui praua fentïunt, notitia euer titur: ne ifto quidempaóto
pex np'titiaeritin omnibu^Nos autem hec maximum malum
Manich?orum,nec Dei ignpratippempuamis qüire-
hpohdit,finxitbninterrQgationeppluimus:lèdmaximum
lmalumihnotitiaJfalftii'n deDeb.fentireidiximus. D e i au-
k e p ighörationem earn qukfalftxm dixiftèt, qubd quidèm
tertium eft genqs maximi rtialx,&inhópine.sbadu exyxó-
larioneprjeceptorum.i & éxjncredulitateIibe|a & v ö lu n - ’
taria. Q u o d cum^dilpdtatprinftïtm duo quidern
maximi mali genera qua: Manich«i in dücuftt, ïèfel-
[ lit: quodaucemponlmus,nbnrëFellir. Itaqueduomm’al-
terum op^mür d.e ep q idre ip ond iti dicere , eum authpxi
Lintelligert terciüfn noftrum xnaximi maligëhus -, aut n on
ab undafle le g i t i^ p r a t i óne qua illu d cpdtraWcehdbre-
felleret. Eftëaujem maxin)üm'hiahiidt qu o djpe i igttöfa-
liiqhehpmïnibusyruuèhireponimus,hihcintèlligipoteft,
q ^ ó d p ^ im u p h id l^ 11! »-'quod non èft ellèntia^ propter
D^ imdra tiotipm hominesdecrees f e i s ; e ^ ^
mu.Q.4 ^ i^ .d è ^ a i^ ; isq n ir e ïp d & d ity e 'f tp ji r^ a V l^ iT.rt
malumhull^ m eft 5qUp d liqu ishiaximum malqin eflefta:-
|uatitprincipium aliu dDep a'cfnerfum 8c contrarium irèpé«-
r ije fu r j-q ^ ^ ^ l^ a n ic h g a a f le u e r a n t . Abfurdumefte-
|hi m;, D e dni non cp m preh^ ndereo mhia,neQin 6'mrièsbé-
Ipignita èpi fuamegnfèfrè; ‘^aximuih^gitdt'malurnnullum
efti, iHis^quidgmverbisfublatum'eifemSlxmüni ma-
h im , qüodelflentiafuaècperfetalefingftüt: rèlibtiinieft
lau^m id quod eiTe jKjfitum eft in decrelq , quod ë tiap in'
quèftiónBporminusX;Q ^m am ,au te tïiad tollendum ma-
^^^m^jum.quodpx>nipus^:Tsquireippn'dft£rêiübiro-'
paHemi c ^ i ce oa t j M ax irh u p m a 1 um niillum eft^ ëx t o f^ -
5 ^ | ^ ^ M ^ eui^.qmre%ondicynonintellbxift^
adr^dumdiXi^mftiUpmaxlinium malum, aut el defuiflè
ö^^ppeUi 'ita-^ftiboti^'di
d ü b ium ^ quln niaximummalum in homirixbtis verfètur
■ exfiyp^^innTentetitiai Sipnixn inquit , maximum bo-
lïüm D ë iis e ft, y è raq u id em & p ia ë ftv p x qmeDeumma-
^m i im bqpum eileaflèrit* '.'Sed qu p num n o n u^ ilih o b i-
fles % Dengnora tioneeum^uiv ereDeUseft /verisiu'ftiA
fe ls.npmirtip as^/^o^ribd s fp o lia n t, eaque ijs qui
^ 9 n.^a^ ^ ^ c^ i^ u b ? i; v^deturnerei'qmreij3Qridit>duplcx
H ■ | y/j--- ] - efle
.............. ..-- 3 ' _________73 .
te fola , Inter fe autem falfi difFerentiisac varietatibus dif-
feruxit ? A t fi ira eft,npn ratione éius qui reipondit,in ani-
mxs quihicfunt,incftE)einotitia,fed^)Otiùs ignoratio : fi-
quidem ûon communi & generali D e i no titia quæin eis
e ft, inter fercligionesdifFcrunt; fed propiia.potiùs & fpe-
cxali,quæhic in eo s çadit* S i ergo fieri poteft, v t hie etiam
homines dum fu n t, notitiam De rh a b e a n t, nullum eis
maximum malum e x eo quod hie funt,accidit. lis enim
qui Deum ignorant,ex fuài v t di&um eft, incredula natu-
ra eiufde m eüenit ignoratio. D u o verba quae mutuo fe re-
fellunt 8c to llu n t, c o n iu n â è in refponfione fua is qui reb
o n d it , p o fu it, h o c , Si fieri po te^v t homines dum hie
funt,Dei notitiam habeant,ritillum eis maximum m alum
accid it: 8c illu d , Iis qui ignorant, ex fua incredula natur
ra D e i euenit^ignoratio : quodque maximum rtialum
priorcverboexterminauitjidpofteriore in du xit, fi maximum
malum eft duplici im pietate ac fcelere in eiim qui
vérè D eus eft impie facere, id eft eura quidem ea gloria
fràudarc q u * pêr fè & nàturaëtléônuenie, iis autem qui
dij non fu n t , illiùs glQriam'& honorem falfo tribuere:
qu od fcelus h u llo fcelere fuperatur. Q u o d autem a i t ,
quia fieri poteft v t nomi^^t qu i hic funt,'no titiam De i
h a b e an t, nullum eis maximum malum cpntingere:, id
non maximi mali depùlfiô êft.fedmagis amplificatio,pro-
ptereàquôd homines in eo quod poflunt,imbecillitatem
ex fua incredulitate voluntaria nancifcuntur : & cum pof-
fint perfimplicem p ieta temacreligionem quæ feruatrix
eft hominum, Deum colere, tamen e i duplicem xmpieta-
tem an tep on u n t, quàm non appellare maximum malum
, abfurdiflimum eft. Q u o d u quis etiam con cedet,
id quodabfurdum e ft, maximum efle malum ëa quæ hic
fu n t, fàtiufqueeflèea quæ hic funt non eflè, quàm efle: is
fi d icatmala effecifle eftedorem quæhicfuncpropterim-
becillitatem, amens eft , qui v im D e i non omnia dicât
comprehendere. S i verb cùm pbflètbon a efficërëquæ hic
fu n t, permifît aliis, v tm a la fa c e ren t, h o c etiam eft Dei
aceufâtio. Q u i enim ip fëbcerepo teft, & tamen negligit,
is veriùs facit. Si ex ijs quæ paulo ante d j& a funt, De i
ignoratio in eos qu i eum ignorant^ ex fua ip forum incredula
natüra cadit, quod quidem maximum malum eflè
con ceditur, cur h o cn u n c is qui contra difputat abfur-
da confeflione concedit î.Q u o d f i n o n ho e,fcd aliud,ma-
ximum malum abfurda confeflione concedit,non ex no-
ftra, fed Manichæorum fententia eft maximum illud ma-
lu n v No ftra enim ràtione & fententia, b ona funt quæ
hic funt omnia,vtquæ eflFeblorèm habeant bonorum maximum.
N e c vero inaximummalüm in c isyllum e f t , v t
ita dicamjpereflèntiam,nequeper e^ficicntiam eius quod
eft per eflentiam, fèd libero voluntarioque hominu con-
f i lio & p ropo fito , quodfalfixm veritàti an tcponit,ea duplici
impie tare quam diximus : cuius corrigendæ caufa
vriiuerfitatis huiuseffebtof & D eu s ,diem conftituit.quo
malâ^& fèelera omnia quæ in mundo perfidia & contra
eius præcepta f iu n t, delebuntur, quemadmodum & ij
credunt qui re<fta fentiunt,atqu e h ic De i notitiam ha-
b u e ru n t ,& teftis eft is qui contra difputat. N o n igitur
debuit is qui refpondit ,c um d e e o maximo m alo qubd
popimus , ageret, ad maximum illud malum quod Ma-
nichæi ponunt, difputationem trahere. Ignorationis e-
nim h o c argumentum e f t , & penuriæ reprehenfionis,
iam v t diximus.-Permittit autem D eu s , v t ea mala fa-
ciamus , quæ iponte fufeipimus ac deligimus,non propter
imbecillam vim qua fit præditus, fed v t & noftrum
liberum arfiitrium & ipfîùs patientia declaretur , fine
qu itu s nec nos homines, , neC ipfe bonus in hoevitæ
ftatu eflè poflèr. Si vero ipfè eft Deus qui ea quæ hic
funt fe c it, perfpicuum e ft , eodem manente D ep , & in
pofterum , & femper h o c fore. Q u * enim quondam
poterat, nunc etiam poteft. S in autem nuncpluspoteft,
quamantea ,ë i ex tempore hæc talis vis conuenier,quod
abfurdum eft. Q u o d enim ex tempore conuenit, interire
poteft. In quibus dicitur, qui fecit, in iis & fecit
ôc faciet dicitur. atque Corum ,v t qüæ inter fe idem va-
leant ôë efficiant.cbnfèquenseft tranflumptio. Antecedit
autem qui fe c it, & fequiturqui faciet naturalineceffita- \ 1
1 I — G te : quæ
efle impictas, qua maior nulla eft,cum qui verè Deus e ft, i
ignorare, & e um qu in one ft,illiüs 8c nominibus appellare
8c. afficere honoribus ? Q u ôm p d o autem fieri ppteft
eius hac negatiohe ,vnon méfie maximurh malum in ho-
mihîbuSjCÙm m axima impietas maximumqjfcelus in h o -
minibus reperiatur | nifi fortè maximam impietatem ma-
ximumque in Deum fcelus,np m aximum m âlum eflè du-,
cit. S i quïs -, in’q q it , maximum malum eflè ponàt,prînci-
pium àltèriim D e o eontrarium repërietur. Q u o dM a n i-
c h i ifa lfà putànti Eteniiri abfurdum eft Deum non com-
prehehdere omnia, nec omnibus largiri b onitatem fuam.
M a iitóüm ig itu r malum eft nulliim. Si maximum raa-
lum in hom ine s nullum con uen it, curManichæoscul-
paifti, quafinon re<ftèdieant, qùæ d icu n ti.Sien im vitio-
sè & malè d icu n t, quæ dicunt Manichæi, non eft du-
bium quin pfauum fit qu od aflerunt. Omnis enim qui
male dicit , malum .male dicit. A tq u i malum quod
inducunt Manichæi, eiufmodi'eft, v t eo nullum maius
fit, Q u o d fi v erumeft, verè etiam magnum malum in ho-
minibusextàtjfiihlnùsper fè &; efïèntia fua,at certè ex hy-
pothefî;& in fententia. Ignoratio enim, in q u it, fæpe ho -
minibus vtilitatis'caufa datur. H o c enim in inultisani-
maduertimus, eos fplitos elle contemnere fæpiüs cü rem
tenent,quàm.cùm ignorant.-præfèrtim cùm Dei veri igno-l
ratic^n one xa liqu o alio nifi ex fua obliuione inanimum
cadat. Dei autem notitia in animis etiam quih îcfun tlin -
eft i quemadmodum h ic etiam hpminès D e i notitiam ha-j
bere cernimus. Q u o d fi quis id quod r e s e ll,dicere v elit ■
Deiigri orationi nihil lo c i prorfus relin q u itu s Omnes é-
nim communi notitia Deum eflè.Confentiunt.'Tïomines
autem qui hic funt,notitiam D e i habere po fte , eorumèt-
iam qui reéta fenkiunt fides plané d é c la râ t, quæ aflèrit
Deum ipfiim defçendrflèi 8c çognitum eflè mortàlibus.
A f le r it his verbis,ignorationem fæpe hominibus eoncedi,
fèd fi ignorationenj in te llig it, de qu^agimUs, perfpicüè
abfurdum e ft , D e i ignorationem ytiliter dari rgnoranti-
bus>dicere. ifta enixnrationefuperftitiones omnes quæ*
Deùm ignorànti'vtiliter, ac bono fixé Deum ignorabunt.:-
& quæ Deum çpgnofcunt religiones, eum non vtilitatis
fuæ caufà çognitum habebunt. Q u o d fialiamignorationem
dicit,Uon eâm de quadifputareinftituimus,profe6l6‘
ad ditiohæ c intempeftiuaefi, quæ pro ignoratione quam
quærimus,eam quæ non quæric'ur, continet. D ix it in ani-
pj'um ex fu ao b k iîion e De i ignorationem câdere.; dixit etiam
hic in animis ineflè D e i notitiam'; dixir,nos hic etiam J
hominesv id e r e , qui D e i notitiam habent: dixit àpértè
no n eflèpe iign ora tion em. Onines enim communi no titia
& quafi confènfu Deum eflè coiicedunt: dixit homi-
nes eçiàm hic D e i notitiam habere poflè, ad quod docen-
dümeorum qui rcétè fentiun t, fidé protülir,quæ &Dèum
defeendifte àllefat, 8c hominibusfuifle çognitum. S'ed fi
illud verume ft, Dei ignorationem animo accidejeex fual
pbliuipne : perfpicuum eft h o c ïalfum eflè’ , De i ignora-
tionem no eflè omnino. Inter omnesemm communino-l
tione confiât, eflè Deum. Ç ü r enim opiiserat ineflè in a-
nitdis qui hic funt,Dei notitiam,cùm o lnnesDëi notitiam
habeant,^: corn muni notitia eum eflè fàteâncurMllud auté,
A tque hic homines videmus qui D e i notitiarahabent,
de quibus tandem dicit & in telligit ? Si deiis qui norunt
Deum qui defcen&it, atque eis cognitus ëft ex fide eorum
quireélè fentiunt : verà eft oratiô. Eps enim videraus.Sed
cur is qui Dei ad homines aduentü vlus eft ad docenduin,
fieri poflè v t hic etiam homines De ihâbeanthotitiam , ea
non credit, quæ ab ipfo de mündi effeétionë diéta funt
Incredibilisenimdemoriftratio credibrlë non d ocet efle
id quod ad demonftranjlum p roponituiv Si vero Uon eos
qüibus traditüm è ft, D eum defeendiffe & çognitum hp-
minibus fuiflè > h ic D e i notitiam habuiflè dicit : ,fal-
fum eft q u o d a i t , Yidefiiu^'hi'c. ho|nines''qtii' D e i no-
titiam habiierunt. È g o • enim illo s no n v id eo . E t ,
fi hiç nihil ornninö lo c i D e i ignoratiprti fe lin q u itu r ,
( omnes. enim,communi notitia fatentur ) quæ tandem
Dei notib hic in hominibu s fu it , nifi prôpria ôcfpecia-
Ix‘s cognitib , q ü a omnes religiones quæ in terra fu n t,
ab ea, quidem quæ vérâm ràtionem. præponit, falfità