al.quia.
al.&
al. iplà.
al. inert.
al.tant*
■ cgligJÜ;.
al.adminirtracio.
DeDeo'.eiupfcira, & gratia:& affetlibus.
C a p' v t X V Ï .
O Værit quifpiam, ,quæ fit ifta materia. Primum acci-
dentibus malis aftlicSti homines ad Deum plerunque"
confugiunt,mitigant, obfecrant, credences eum poflèab
his * iniurijspropuKàre. Habet igitur Deus caulammi--
te än d i: N e c enim tamiftimitisefthominümcontemptori
vt auxilium laboràntibus deneget. ïtem p lurimi, quibus
perfuafum eft Deo placere iuftitiam , eumque * qui fi t; dö-
minus, aeparensömnium , venerantur * cumprecibus
ailiduis, acfrequerrfjfcus votis , dona & (acrificia ofFerunt,
nomen eius laudibus prolèquuntur, iuftis, ac bopis operi-
bus demercti eüm laborantes.Ergo efhpropter qüod Deus
& p o f l i t , 8c debeat gratificari. Nam fi nihil eft tarn con-
ueniens D e o , quam beneficentia ; nihil autem tarn alie-
num,quam v t fit ingratus : neceflè eft/* vtoffieijs optimo-
rum,fan<ftequeviuentium præftetaliquid, àcvicemred-
dat >ne fubeat ingtäti culpam, quæ eftetiam homini crimi-
ho(a. Contra autemfuntalijfacinorofi, & ne farij,qu ili-
bidinibus.omnia polluärtt, cædibuSVCxent, Fraudent, radiant,
pèicrenr,neçcon(anguineis,tïecparentibusparcant,
legès, & ip fum etiam Deum negligant. Kabetigiturirain
Peomateriam. ^îônéft enim la s ,e um ,cum t aliafierivi
dear,non moueri, & infurgeread vltionem feeleratorum,
&beftiferbs, noccntefqûedelêre, vt bonis o mnibus con-
fùlat. a a d e b & in f ip lo ir a t eft , &gratificatio. Inania
ergo f 8c raliarepeiiùntùrargumenta vel edrum,qüi,cùm
ira fc iD eumn o lun t, gratificarivolunt, qu ianehocq ui-
'dem fieri fineirapoteft, vel eorum,qui nüllupi anirai mo-
tùm'efl* in D eo putant. Et quia fiint alrqui afte$:us , qui
non cadunt in'Deum , vt lib id o , timor,auaritia, moeror,
in uidia , omni prorfiisaffe&ueumvacaredixerunt. His
enimvacat, quiavitiorumafFeâiusfinît,eosautem, qui
fiint virtutis, id eft,ira in m alos, chantas in bonos; mflèra-
tio in aftli&os,quoniam diuina poteftate iunt digna ,<pro-
prios, & iuftos, & veros habet. Quæprofe&b nifihabeat,
humanavita turbabitur , at que ad tantamconfufionem
deueniet ftatus rerum , v t contemptis, (ùperatifque legibus,
fola regnet audacia , v tnemodenique tutus e lle p o f j
fit1, nifi qui viribus præualeat. Ira qûàfi com muni latroci-
nio terra omnis depopulabitur. N u o c verb quoniam &
mali poenam,& boni gratiam,&affli&iöpem (herant : &
virtutibuslocus eft,ôdçelerarariorafiint. At enifti plerunque
& fcelerati feliciores fiint, & boni miferiorcs ; 8c iufti
ab iniuftisimpunè vexantur. Confiderabimus poftea,cur
ifta fiant.Interim de ira explicemus,an fit aliqua in D eo;v-
trum nihil curer omnino,nec moueatur ad, e a , quæ impiè
geruntur.
S G H O L 1 À.
à Ado» 8c in ipfo iraeft,&gratificatio[]#7tti» libris impref-
fis. adeo&inipfairaineftgratificatio , babent libû antiqtti.
n am , cum antea docuiffet , Deum ftpe flagitiofos nocentefyue
de medio toüere,' vt%nis confuldï-, rectèexbcccolligit, adeo&
inipfaira,intelhge, contra malosjneftgratificatio , erga bonosfri-
lieft.
DeDeicura:&irâ.
DEus. , inquit Epicurus, nihil çurafmullàïïi igitur habet
poteftatem. curare enim necéflè eft bum ', qui
habçt poteftatem, vel fi habet,& îlo n vticuP,quàÈ f tanta,
negligendicau(àeft,vtei,non dicamnoftrum g éh u s , (èd
etiam mundusipiè fit vilis ? Ideo, inquit i'incorruptus eft,
ac beatus.quiafempc^quietüs. C u i ergotminiftratio tan-
tarum return c ed it, fi næc à Deo negligantur, quæ vide-
mus ratiöne fiimmagübcrnäri ? ^ut quietuseffè quomodo ■
p o te ft,q u iv iu it, &l'èntit ? Nam quies aut (ortinires eft,
aut mortis. Sed nec fomnus habet qùietem. namcùmfqporatilurnus,
eorpUSquidemquié(cit,a n im u s autem ir-
requ'ietus agitatur,imagines fibi , quas cernât,effingit, vt
naturalem'iuum motum exerceat varietate vilorum j auo
catquefeàfalfisjdum membra faturentur,^ ac vigorem ca-
piant. f Deniquelequies (empiterna Folius mortis eft. Si
autem mors Deum non atti'ngit j Deus igitur nunquam
quietus eft. Dei vero aélio quæpoteftefle, nifi mUndi ad-
miniftratioîSiveromundi:curamgerit, curat igitur homi-
numvitam Deus, ac fingulorijm aéfcus animaduertit, eofi
quefapientes , ac b on os efté defidtrat. Hæceft voluntas
Dei;hæc diuina lex,qüam qui Fequitur, qui o'oferuar, Deo
cams eft.Neceflc eft igitur, vt ira moueatur aduerfiis eum.
qui hanc æternani,diuinamque legem aut viola'uerit, aut
fpreuerit.Sinocet,inquit,alicuiDeus,liam bonus non eft.
N o n exiguo falluntur errore qui cenfuram fiu e hu manam;
fiüediüinamacerbitatis&malitiæriomineinfamant, pu-
tantes noeentem dici oportere, qüinocentes afficitpoena.
Q u pd fi eft,nocentes igitur leges habemus, quæpeccanti-
bus fupplicklànxerunqhocentesitidices, qui feelere con-
uibtos:poenacapiti$afificiunt. Q u o d fi& le x iu f ta c ftjq uæ
&nôcentitribuit,quod-meretur , & iu d e x integer,ac bo nus
dicit\ir,cùm m a lè fa â a vindicat (bonprum enim falu-
tem cuftodit,qui malos punit)ergo &Deus,cùm malis ob-
eft, nocens non eft, f ip(e autem eft nocens, qui àut inno-
centi nocet,aut nocenti,parcit,vtpluribusnoceat. Licet
quærereab i j s , qui D eumfaciuntimmobilem, fi quis ha-
heat rem,domum,familiam , (eruiqueeiuscontemnentes
pitientiamDominijomniamualèrinr, ipfi bonis eius fini-
antur,ipfosfamiliaeius honorée, D ominus autem côtem-
naturab omnibus,derideatur,relinquat-ur : vtïlimnefapi-
ens eüè poffi.t,qui contumelias nonvindicet>fuirque rebus
eosperfruipatiatur,in quos habeat poteftatem- Quæ tanta
in quoqUàmpoteftpâtientiareperiri? fitamen patientia
nominandaeft,&non ftùporquidam infehfibilisï Sedfa-
i cile eft ferre contemptum. Q u id (i fia'r>tilla,quæà Cicero-
pe dicpntur?Etenim quæro,fiquis paterfamilias liberis fui;
à(èruointerfe(ftis,vxore,occifa,&incenfadomo , fuppli-
cirim de (eruo nunquam acerrimum (umpferit, vtrum is
cleméns,acmi(èricors,an inhumanus,&ci;udeli(firaus ef-
(è videatur ? Qu od fieiu fmod i facinoribus igno(cere,eru-
deiiracis eftpotius,quàm pietatis : non eft ergo virtutis in
Deo,adea,quæiniuftèfiunt,non commoueri. Nammun-
dustanquamDeidomus eft , & homines tanquam (èrui.
Qu ib us fîlud ib r io fitn omen eius,qualis aut quanta patiç-
tia eft,vt honoribus fuis cédât,praua,& iniquafieri videat,
& nohin dign çtur,q u od proprium, & u a tu ra le e fte i,cu i
pecoata non placeant ? Irafci e rgorationis eft. auferUntur
enim delidta, & refrenaturlicencia,quod ytique iuftè,(a-
pienterque fit. Sed Stoici non viderunt eflè diferimen rç
)i5iï,& p ra u i, eiTèiram.iuftam , & iniu ftam ,& qu iam ed e -
j iam rei non inueniebant,volueruntieam.penicusexeidere.
| Peripatetici vero nonexcidendam, fed temperandam efle
dixeriint. quibusin fe x tè lib . Inftitut. (atis'refpondimus.
N'eïcillèautem philo(ophos,quæratip elïètiræ, apparer ex
definitionibuseorum , quas Seneca enumerauit in libris,
quosdeiracompofuit. Ira eft,inquit,cupiditasvlcifcendæ
iniuriæ. ^ Alij.vt ait Poflïdonius,cupiditas puniendi eius,
aquotein^quèputeslæfum. Quidamitadefinierunt: Ira
eftipcitatioanimi ad noceiidum e i,qui aut nocuit,aut no-
cerevoluit. Ariftotelis definitio non m ultum ànôftraab-
eft. Ait en im, iram eflè cupiditatem doloris rependendi.
Hæceftim, dequa ifuperiusdiximusiniufta, quæedam
mutisineft : inhomine vero cohibendaeft,-neadaliquod
maximum malumprofiliat perfurorem., Hæc inDeo efle
nonpoteft,quiaillæfibiliseft , in homme autem,quiafra-
gilis eftjiftuenituV. iritatenim læfio dolorem, & dolorfà-
cit vltionis cupiditatem. V b i eft ergo ilia ira iufta, qua mo-
ue.tur aduerfus delinqùentes?quæ vtique non eft cupiditas
vltionis,quia non præcedit iniuria. Jnondico deijs,qui aduerfiis
leges peccant, quibus f& iu d e x fine crimineirafci
poteft. fingamus tamen , eum fedatoanimo efledebere,
cum fubijçitpoenænocpntem, quia legumfit minifter,non
an*?1h4^poteftatisiuæ.ficenirh vo lu n t, quiiram cpnanr
tureuellere. fed de ijs potifiîmum d icq ., qüifuntnoftræ
poteftatisjVtferai,liberi,coniu g e s , & difcipulnquos, cum
delini
delinquere videmus, incitamuradcoërcendum. Neceflè autpeccantimaiorem iufto dolorem in ure ret, aut càfti-
eft enim bono,aciuftodi(plicere, quæ praua (unt i & c u i gantifurorenii nunc vero quæ tandem æquitas , aütqnæ
malum d i(plice t,t m oueri,cum id fieri f vidcat. Ergo fur-1 fapientia eft, vt aliquis ob exigUum delidtum puniatur ? ob
gimiisaftvindiâ:am,nonquialæfifumus , (èd v t d ifcipli-1 maximum non puniatur ? Q u od fi naturam rerum,catifas-
riaieruetur, mores corrigantur , licentia co'mprimatur. quedidiciflèt; nunquam tamimpor'tunamcôntinentiam
Hæc eft ira iufta; quæ ficuc in homine necefliria eft ad pra- j prpfiteretur, v tnequam feruusiratum fibi fuiflè~dc>mi
uitatisÆorreôfcionem,fîc vtique in Deo,à quo ad hominem
pemenit éxemplum. Nâm ficuti nos poteftati noftræ fiib*
ie<P:os coë'rcere debemus : ita etiam peceatavniuerforum
DeUs coërcere debet. Q u o d tft faciat,irafcatur neceflè eft,
quia naturale eft bono ad alteriüs peccatum moueri, & in-
citari.ergodGfiniredebuerunt; Iraeftmo tusanimiadco -
ërcendapecçatainfurgentis. nam definitio C iceronis , Ira
eft libido v lc ifc en d i, non,multum à fuperioribus diftat,
quampoflumus vel furorem , vel iracündiam nominale:
hæc ne in homine quidem débet eflè,•J’ quç tota vitiofii eft.
Ira vero,quæad corre<ftionem vitiorumpertinet ; nechd-
mini adimi debet, nec Deo p o te ft , qu ia& vtilis eft rebus
humanis,& neceflària.
S c h o l i a .
a A c vigbrem capiant de quiete. quies ig itm jeïa tiniib ris
imprécis, aevigorem capiantdeniquerequies,/^if«ri» antï-
quocodice.nam capere vigorem de quiete, Latine non dteitur. ex his
autem, dénigré,facile po tuitfieri, de quiete. cuipofimodum addita eft
dittio igitur,vt aliquis fenfus eliceretur. bacfuit occàfto erroris,fed le-
et 10 antiqui codais omnino retinenda eft.
b Superius diximus iniufta J lego ex antiquocodiçe. quia reuera
taliseft.&cum infra loquatur de ira iufta, rettè hanc iniuftam
irambocinloco nominauit. in libris tamen imprefrisdeeft ilia dictio,
iniufta.
De peçcatisvindicandis.
C a p v ' t X V I I I ;
HV id opus eft,inquiunt, ira,-cum fine h o c affeâujiec-
cata corrigi poflint ? Atq u inu llu se ft , qui fp e c ca -
torempoflitvidere tranquille : poflit fortaflè , qui legibus
præfidet ; quiafacinus non fuboculiseius admittitur,
(èd defertur aliunde tanquam dubium ; nec vnquam poteft
eflè (celus tarn d a rum , v t defenfioni locus non fit ; &
ideô poteft iudex non moueri aduërfus eum, qui poteft in-
nocensioueniri. Cumquedèteéfcüm faeinusin lucem ve-
nerit; iam non fiia, (èd legum fentenria vtitur. -Sedpoteft
concedi,.vt fine ira faciat,quod facir. habet enim quod (è-
quatur.Nos certè, d im domi peccatur à nofttis;fiue id cer-
nimus,fiue (èntimus,indignari necefle eft.i|)(è eriim pecca-
ti a fpedu s , indignus eft. nam qui non m ouetur omnino;
aür probat delicta, quod eft tu'rpius,& iniuftius; aut mole-
ftiam caftigandi fu g it , quam fedatus animus ; &qu ie ta
mens afpernaturac renuit, nifi ftimulaueritira,&inçitaue-
ritfqui autem commouetur, tamen in tempcftiua f leuita-
te vel læpius, qu^m neceflè e ft, vel etiam (èmper ignofeit;
is plané & illo rüm vitam perdit, quorum audaciam nutrit
ad facinora maiora ; & fibi ipfi æternam moleÂiarum materiam
fubminiftrat. Vitiolà eft ergo in peccatis iræ fuæ
cohibitio. Laudatur Archyta.T are minus, qui eùm inagro
corrupta eflè omnia comperiflèt j v iliici fui culpam redar-
guens, Miferum, in q u it, quem iam verberibus necaflem,
nifi iratuseflèm. V nicum hoc exemplum temperantiæ putant
, fed audoritate d u d i non v ident, quàm inepta & lo-
cu tusfuèrit,&fecerit.. N am ,ficu ta itP Ï | to , nemopru-
derisp un it, quiapec’catiimeft; (èd nèpeccetur. Appa-
ret, quam malum vir fapienspropofiieritexemplüm. Si e-
nim (enlèrint ferui, dominum fuiim (æuire, cùm non iraf-
citurjtumparcere,cum irafcituqnoqpeccabunt vtique le-
uiter, ne verberentun (èd, quantum poteruut, grauiflime;
v t ftomachum eius in c iten t, atque iiiipunè difeedant.
Ego verb laudarem , ficùmfuiflètiratus , dediflètiræfiiæ
fpatium ; vtrefidente per interuallum temporis animi tu-
mö re , haberet modum caftigatio. N o n ergopropteriræ
magnirudinem doUanda e ra tpoe na, fed difFerenda ; ne
num gratularetur.Nam ficut corpus humanum Deus mul-
tis,, & varijs(ènfibusad vfumvitæneceflàrijsinftruxit, fie
8c animo variosattribiiitaffedus', quibus vitæ ratio con-
ftaret: vtlibidinem producendæfpbolisgratia dédit ; fie
iram cohibendorum caufadeliétprum. Vcrum ij, qui ne-
(ciuntfinesbonorum,acma lorum, ficut libidine vtüntur
ad corruptclas & ad voluptatesjfic ira,& affcâru ad uôcen-
dum, a dum ijs,quos odio habent,irafcuntur. Ergo etiam
nonpeccantibusiraftuntur, etiam paribus, aut etiam fuperioribus.
Hincqu otid iead f maxima facinoraprofili-
tur: Hinctragechæfepenafcuntur. Eflètigiturlaudandus
À r ch y ta s ,fi,cùm a licu ic iu i, iScparifaciéntifibiiniuriam
fuiflet iratus, repreflîflèt fe tamen, & patientia furóris im-
petummitigaflèt. Hæc fui cohibitio gloriolà eft,qua com-
pefeitur aliquod imminens magnum malum. Seruorum
autem,filibrumquepeccatanon coërcere , peccatlimeft,
Euadentehim ad maius malum perimptinitatem.Hicnon
cohibendaira,fed etiam,fi iacet,excitanda eft. Q u od autem
de homine dicimus, id etiam de Deo , qui hominem
fimilem fui fecit. Omittode figura Dei dicere, quiaStoici
negant habere vllam formair Deum , 8c ingens alia materia
tn a lc iru r , fieoscoarguerevelimusi.deanimotantum
loquor. SiDeofubiacet,cogitare,(kpere,inrelligere,pro-
uidere, præftare ; ex omnibus autem animalibus Homo fo-
lus t h o c habet: ergo ad Dei fimilitudinem faëtus e ft, fed
ideo procedit in vitium , quia de terrena fragilitate per-
miftus,non poteft id, quod à Deo fumpfit-, incorruptnm,
purumque feruare , nifi abeodem Deo iuftidæpræceptis
imbuatur;
S c h o l i a ;
a D um ijsquösodiohabentira(cuntur,aurparibus[]«,<iï
in libris mpreßis. dum ijs quos od io habent irafcuiitur : ergo
etiam non peccantibusirafcuntur. etiam paribu's,legendüm
eftexantïquiscodicibus. nam rectè , cum iuftam iram dixijfet, qüa
contrapeccantes concipiturjiunc iniuftam iram dicit ejfe, qua etiam
contra nonpeccantesirafcimur. caufa vero erroris & omiftionis tot
verborumfuit,quod, cum irafcuntur, vb'ttfe effetfcriptunijnon rejpi-
ciensfcriptoradprimuniyccepit afecundo.
De anima & corporeftetfeprouidentïa:
C a p v t j X IX ;
SEd quoniam compadlus eft; vtdiximuSjèduobiiSjahi^
m o , & corpore; in altero virtutes, in altero vitia conti- ,
ncnturj&impugnantlèinnicem. Animi enim bona, quæ !
funtincontinendislibidinibus; contrariafuntcorpori;& j
corporhbona , quæ funt in orani genere voluptdtum,ini- ;
mécafuntanimoï Sed fivirtus animi repugn^uerit oipidi-
tatibus,eafque compreflè?it, verèDeofimilisinuenitur.
Vnde apparet animarn hominis , quæ virtutemdiuinam
cap it, non eflè mortalem. Sed difcrimenfillud eft: ; quod
cùm virtus habeat amaritudinen» i & fit dulcis illecebra
voluptatis,vincunturplurimi,&abft:ràhunturad fiuuiita-
tcm. Ij verb,qui (e corpori,rcbu(que terrenis addixerunt,
premunturin terram,nec aflèqui pqflimt d iu in if numinis
gratiam,quia(è vitiprumlabibusinquinarunt. Q u i autem
Deumfecuti ; eique parentes, corporis defideria contem-
p lc r in t, &v irtutem p^ferentesvoluptatibus,innoeen-
tiam , iuftitiamque feruauerint hos Densvt fuifimiles
recognofciti Cùm igitur fanétiflïmam legem pofuerit,
velitquevniuerfos,innocentes, acbeneficosefle; poteft-
nc non ira(ci s cùm videt contemrj legem fuam, abijci vir-
tutem , ap p e tiv o lu p ta tem îf Q u bd fie ftmun dfadminfi Jàl.Quf;
ftra tor, neut eflè debet, non vtique corttemnit id , quod
e ftinomni mundo vel maximum. Siefttprouiden s .v to- M-Proui*
pp r tetD eum,confulitv tiquegen erih umanp,qupfitv ità j
J K I
af. nnf’c ca
l.h x c .
i l p
6
.0 p f i
i l D } i | m S ß -