2 ö6 i
L. COELI I L A C T A M
T II FI R M I A N I , O PE R A.
Q V AE E X T A N T O M N I A : S T V D I O MI*
C H A R R I S T H O M A S II E M f N D A T A ET A D V E T V S T I S t l M O S
M. S. C O D I C .E S B I X O S B O N O N 11: N S E S ( Q V O R V .\1 V N V S E X HI B L.
S.Saiuatoris iriille abhinc annis lictcris mait^f^ulis anteGo.chorum in Icaiiatn adiicntum fcriptusVi'detui'J 8c
'ftjceroyaticanosvcoUa?taiaddi;iseiu(aeii»Thomafi)fcholiisquibufdamAGiacaritra
"i \ . .■ vocutnadiinguiaCapita.Latinulnccrpiccacione’. '
Catdogus Opertim L.Cwtj)Latlantij Firmiani
D iu inac^mlnftitu tiQ 'numLlbriyil.
' De lraDe ijL ib ervnu s. ^
D c Opificio Dei LiBer vnus.;'ÿ:;/'-
Epicottfeinlibros fuos,LiberAcephaios. -
A cceduntj2 arm1nàafi:ript»Lâdanrio>Phoenix,&de
Paffione Domini.
E Ladantio Eirmianosplurà
S.Hieronym.in;C ata%g o>& '
£p i ft j83 . $d jEmaggu quern
mirificè'ab doquenria, lau-
H fp Caeterum ne conringac
queippiam MLa&antijQpe-
rumiei^ioneimpiagere, pcç
p i one n dp s ie d o r , quam ipfi
cifcumfp'ède, & fuipcfo pe-
d ein peruóluendïs eiufÜem
Audorisfcripris fit eundü.S-Damafus Romanu.spontjfcx
EpilhadS. Hieiody. qya? eft i2,q..i ntcr Hiei»n|mï Epifto-
IziÿjdeczitxPamrquippe ribi eospqqos tam pride Laiïantt) dateras
Itbrbsjdeo non libcHterlego,quia &pforimct Ppifiokin eis vfqüead
miUiajparia yerfuumtenduntur, &raro denofiro dogmate disputant,
quoßtvt &kgentifaßidium genent longmido, &fiqua bre-
uiafunt,fcholaflicismagisfintapta,quamnobis,dnmns,®io-
nunijitu,& Pbilofopbis dßputantia. H æ cS ;DW a fiis ;fed&
S;HieroriymusEpift.i;3. adPaulinumiriquit , Lafiantius
tjuafi quidamfluuius eloquenriaTulliam, vtinam tamnoftra con- j
f i rmarepotuijfet,quam facilè aliéna deßruxit.&clibtükAn Epi-
ftolam ad Galatas cap.q.ait. Multi per imperitiain fcriptura*
rum (quad & Eirmianus in ottauoad Demetnamm Epfiolarum
liyffaïitjapfrntspimmfmüfsih fapèPatrem^fapePUium no-
minari.Rudum Apolo gia ad P am machiumj& pce anüm
inquit, Laiïanriu5in librisfuit,& maxime m EpißoluadDeme-
trianum, tymth'fanüitmninïnegatfubßaniiam, <$*errorelu-
daïcodtciteumadPqtremrefem, vèl.adFihum,& adfanäifica-
ridnemypiufqueperfömfub eiiisnomine demonfiraru Quis mihi:
interdicerepoterne legam em Inflïtutionum libros, quibus contra
GentesfcripßtforrißimeyquiafuperiorfentenriadrießandaeBihla.-
étenusS.Hieronyin us.S.Ge lafiusidnGon cilibRo inano
% próhuntiat. Opüfcula Laäant^Apocrypha.ltzßne sJP o n -\
tifexgraui,maturOque iudicio ccnfuic : nam-infint La^
danrij:Öperibus multipliées errores, & fehtenife ip ü t i^
täte O r th o do x» d o d tih » difctèpantes. Eärum iodic^m-
colIe g itAn toni us Raudenfis ad hnemque libromm I>a-
.dantij,attexuic. Veiun a^ .F ran eircoP hilepfe 'lib .4 .|E -
pift.& m'ultis eruditis vifiim . cenfuras Raudenfis in qiii-
buidam nimium atroces , inaliis ineptas '$■multaquealia
caftigatipne digna omififte.
E X B E L L A RMI 'N O D Ê S C R I P T O R .
; > E G C“i ' E S I A.S T I C | S.
a Adantius Firmiahus , Arnobij auditor * floruit fub
Diocletiano, &adPrineip<:tum Gbnftanrini Magni
jn fenedute peruenit, tefte;SVHÏe^pnymd in librp de
Script. Ecdefi vbi multa eiüs opera recenÏèti quâs non ex-
ranriquæâutem exyyic hæc fine.
Biuinarum Inßitutionum lib. y Carmen de Pbcenice,
DeiraBei.. >i Ahudde PaßioneDotnini.
peQpïficio<Dei. tA'\‘yTertttmdeILeßrreäio«e-eiuß
Epitome iniibrosfuos. v dnn,&dePa{clute.- &
Etquidem opera omniaiexceptis carminibusifine con-
Ï ro ü e r fi a L a d a n r ij fiinr : & que madmodum ad éloquen-
tiam Tuilianam prqxiinê acéedunt,ita errpribuS variis fie
deformata fiip t, vt non fine cauià Gelafius Papa in C o n -
icil.Ronjapo apocrypha éen'fèri v olu etiû ;
Carmen de Phcénicé Ethriici hominis eftè yidetur. a.
Carmen de R e fiirrédion e & Pâfchase,vt etiam dePàfi-
fionbi ambiguum eft, an Ladahrij fint* quia nonnulli nè-
gantülliUs e fle :;& tarnen non habe mus certum argume-
tum*vnde probéturillius non eflè.
L. C Oh L i l L A C T A N -
T l i I 1 R M 1 A S I , D E E A L S A RE.
l . l G I O N j ; , U I V I M A R V M I N - '
? .ftiiutionumjLibér |. '
' De veri cognitione>& M ig io n e i& Sapietttia.d h;
. c A . p y : j i . ^
Agno ,& e xcellen ti ingenio v ir i, cum fedo -
P d n n ^ P enitllsdcdidi(renr,quicquidlaboris
M poterat'impendi, contemptis omnibus &
prjuatis&publicisa.dipnibus.ad ihquiren-
•?'; ’ • d xv eritatisftudiumcótulerunt,exiftiman-
tes,muko.effepr»clariüs5bumanarurn,diuinarumqiiere-
-rum inueftigare.acfcire rationem: quam ftruendis opibiis
au tcumirlaudishonoribusinhsrere.Quibus rebus,quo-
niafiagije4, terrenxq, ^
cultUynemo mdliór nemo iuIHor^fieripoteft. Hratilli qui-
de veiitatls cögnilione dignilfimi*qu5 icire tamopere cu-
piue^int,a.tgiie'itai^team re^üsbmnibusahtepqnerénti
ie vnme^fis v d lü^ a tibu i cbnftat,vr rbla ,p d a in q ; virtiiteiPjnudijexpéditiqiiereqFierenturrranrumqueapudéos
virtutis no in en j& au d qn ta sya lu it, v tin ip fa fummiboni
pr»miumefleiudica renr.Sednequeadeprifikn idi|d()d
yolcb at^^ogerainfimuUtqueinduftriamperdiderunt:
.qmayeritas^ideftarcanum iummi Ö e i , qui fe cit omnia,
in genio , aepropriis fepfibusnon poteft co èprehendi,a-
lio qui n ih i| in te fï)^ rn , hominem que diftare t ,fi cönfilia
Sc diipofitionesilhus maieftatis s tern » , cogjtatio afle-'
quer^tur hümana-Qjuqd quia fieri non pöruit, v t homini
perfeipfum;rajiodiuin^nptefcereEtnoneftpaflushominemDeusluraen/
apientisrèquirent^diutiusoberrareaefirie
v llo laboris e fj^dii Vagari ,per teqebras incxtrica-
bftes. aperüit oculos.eiusaliquandö,&:notionem verita-
io n ium f e e j e : h u m a n a m lapientiamnullam
efle mon ftt aret,& errauti ac vago,yiamco!ifequend^|m*
Ycrum quonjampauci vrufttüt
h o c coélefti beneficioac mn fiere > quod obuolura in»eb-
» i fcurp
fcUfö^eritas latet. éa quæ v e ï con»e ït pcLu d o d is ett, q ù ia j açce^muSj, epnl fit veutas m^^^^ cüm ^do-
/. öneiy ^ äftertiohibuseget: vcl qdioinäödis'pb infitam
H l .fibikufteritatem,quam naturahominumprocliiiisinivi-
tiä paci non eft f nam quiÄ:vi^tutib'us amadtudo permifta
eft,viriavcr6Afoluprate condita fiint, illaolftenfi,hac de-,
limti’fcrunturin prsceps^v aebpnorurp %d‘de|alfi,mäia
probdnisampledunuirjfii'ccurrendujheftehiserröfibüs
eredidi^vt & dodi^ad vetamIäpientiiam,dirigäßtur,& in-
dodi'ad veräm rerigiöhem. Qu» profeffio multo melipr,
vtiliör, glotiduor putanda eft,quam ill’a oj^totia, in qua
diu verlati, noü ad virtutem, fed plane ad’argutam tnaU-
tiam iuuenes erudicb'ämus., Mültoquippe nuncredius
de prsceptis ccelgftibus diflferemjus,quibusäd cultumyer
tx maiellatis mentes uomlnum inftituerepoffimus, nee
tamderebus humanisbetie merefüri', quiieientiambene
dicendiaffert,quam_quipieatqueinnoeehterdÖcet viue-
Ve.iceircö’maiore .in gloria philoföphi , quam oratofcgs
fucrunt apud GrscoS. 'Illi enim' rede viuendi dodores
fnnt exiftimatfi'quodeft longeprsftabilius :quöniämbe^
he dicdi£e^ad päucos perrinet,bene autem viuerq,adöm-
nes.multum tarnen nöbis'exer'eitario illa fidarüm lirfiim
contulu, vt nünemaiori'copia & facultatexdicendi c^u-
jtim veritatis p^erhremus^qus- licet poffit fine elqqupntia
hefendhvt eft dmulris fiepe defen.raitämenclaritate,.acnitore
fermönis illufträndä,&quodammpdp diffe^enda eft
d o r em fapiehti»-; ducemqite veritktls Deum fequamur:
vniuerfosfi ne y llo diferimihp v e lfe xu s , yel »tati^ad c a -
le fte pab ulüm eonuo da musA Nu llu scn i mfiuauior ani mo-i
'cibuseft,quamcogmtioveritatih¥cuius afterend»,atqüe
illüftrandsfeptem voluminadeftinauimusF quämuis ea
resinfimtipen&fitopdis&immehfivVtfiqjyshs'cdilata-
rfe,atque’ exequi plenfffime velit:tant’a,illi rerum copia ex-
uberer,\^neclibnnibdum,necfinem reperiatofatio.fed
hqsicciECobreuifero'rfiniacblfigemuSvqupdeajqusäUan
turi fumüs, tam da rafiinr,^ lücida, vt magis rhirum efte
yideäturi tam'obfcura'm yideri hominibus veritatem, &
iispracciptie, quifapientesvulgo putantur: vel’qu od tan-
Summpdo inftituendi nobis homines erunt, hopeift, ab
prrb re,qüöfiintimpIica ti,a^ediPremviamreupcandi.
Quodfifuerimtis’( v t fpero)aflecuti4'mitremuS epsad ipsu
d od r in » vberrimum, ac’pleniftimümfontem cuius hau-
ftü j^ a tq u e pptu^onccptavirceribüs fitim fedent,ärHo-'
rem que reftinguaht. E ruhttjüelllisomniafacilia, pröna4
manifefta .v modo, pe pi^eat ädpercipiendam fapienti»
difciplinam, legendi, velaudiendi patientiam commoda-
:. Mu lti 6sniln fuperftitiohibuS vapispertinaciter inh»-
renresi^ obdjiranfft contra manifeftara v erira teni, hon
tam dfeduis religiönibÜs quaspfäiiejäflerünt, benemeriti,
quam de fe m a le : qui cum habeant iterredum deuiosk -
v t^ h tê 'h a ü^ ^ n im ö s induct & v i fiia,&inftrnda religio - qudjntur a n f r a d u sp la n um deferuntjVtperprscipitium
n e& luW o tah o n iiib rn a th
bu fq u ediuinismMtüitürdifpütario. Nam fi quidam ma-^lesiaceant.Hisconrulendum eft,npcontrafepugnfenhVe-
ximioratorpprofeffiops^fo v ete rani;de curfiso- lintquefetandemab inueceratiyerrbribusliberari.quod
jperibiis a^lottum fiiarUm, ppftremo^fe philofbphiastrar'! vtique facient^fi4 quare fin tnati, aliquando peruiderinr.
d^éruntfba'ftibue^bi' r è ^ e th tó b ö h in iii^ if f i^ am pu- Hscenim.prauicatis,eft caufa ,ignoratiofiii. quam fiquis
taMrilnt, fi ahilho^lifps ihearum reruflh ^u»ihuehiïin q coguiCayerltatehifcyfreritjfcietquore^
ipbf^iiK^'nauifeqiieT&^uefiintyvdnon t ó t i u m .udmodumfibi vitaidegenda fit. Cuius feienri» fummam
quaili neg^tmih quéfifle videantur”, & qurdem multo. breuiter eircumfcnbo : vt neque religiofvlla fine fapien-
mdleffcitfsi%tim in quo fueïarft ahtte verfati tVquawtö iu- tia fiiïcipiendafit j nee vlla fine religione probanda fapi-
ftiiis egd me ad illain piam, Veram, diuinamque lapipnria, entia* .. t i ^ ; ’
quaft,adpprt,üVfliqqpmtun(rimumicbnferani,iuquao- • w (a) ;Q ] ip d opusnünCh om in is tu i& c .] InquinqueCo-
inmM id u p ro h ad dicibtis Vatic ants ^ in duobiu Ulis Bononienfibus deejl tot a ]uc orahohefta
fu fe^ tu^ t^ id id am pru den te s,^ ^ tidq^aadConfiMinumlniperdtorem referturjdemquoqueeUin
mrixinftituridn cÖpbludfedidlr ü nt, quib us omnibus alia tibris, v t nulla mentio Conftantini reperiatjir. quod
ciuium diflideutiura l|tes,contenribnefque fopireyquan- mihi quideth probatur , cum propterauftoritatem tot dntiquifi
to rnelius'nos, & red iU s diuinas^hftituitiones litëris per-. fmorum , dtqueoptmorumCodicum. d turn quia eo.temporequo
fequemm-inquibus^^ La^ntriiW^el^rosPcribebat,dma^mriaaccrudelitastpiran-:
a u td em a n u c o n fe r e n d a ,^ d e^ ) e ,d | y i ta , defaluïè,5d e .' n orum'fWraChftftianbs>quoA ipfeggquiterdeeo sonquerenslib.
im m oh a lita te ,d eD e o loq u em u r , y t^ p e r ftir ion e s -i^ r -, ^ca p^n .& i^. dehififtrat,dequoetiamlib$.cap.ijf.ait'SpedatA
tiferas', errorefque tufpiffimosfopiamus?^) Q ^ d ó^ ^ ju n ten im d P ^ a n tü r q u ea d h u cp er o r b em terrarumpeenacultorum
nuncnoministui aufpicio inchoamusCpnftantinelmpc- ; Det$n quibus excruciandit noua & inuifitaia tormenta excogitata
pudiatis erronbusTmaieftatem De i fingqbnis,ac v e n , Sc elegansett,acjtgna lattjtntto,&quiacogitaut,fieripotutjfe, vtLa-
cbgnouifti, & lipn prafti. Ndm cum üle &ies felici(rtm u sd ïï4n ?w d ïm # n p o r a & ^ eosiembtbl
teriaru.m:iUuxifec, quo te Deupfiimniusad beatum porèConftdriimedidmt.
impgrij culmeh eue xit: fajutarem v^iu^rfis,&optabilem
principatumprsclaro inirio.aufpieatuses, cumëuerfam
iublatamqüeiuftitlam reducens ,*teterrimum alfpium fa-.
ci pus expialti, p ro quo fa d o dabit tibi Deus felicitatein,'.
virturcm,diuturnitatem:vteadefiiih^
örfüS esjgubernaculum R eipub . etiamfenex ten^s,tuif-'
quëïiberis", v t ipfe a patre accepifti, tutelam R omapi no-
minis tradas. Narri malis, qui adhuc aduerfiusipftos ina-
lfis terrarum parnbus ficuiunt; quantoferiuhranto vehe-.
mentius idem omnipotens mercedem.fcejeris exoluer.*
quiavt-ertergapiosmdülgénti.flimus pa teri ficaduerfus
impios rediflimus index. Cuius religibnem^cultumque
.diuinumeüpiensdefepdëre,quemp
alloquar', tiifi eü’m^ per quemKbus.hürnanis iuftkia>;,5 i
iapientia reftituta eft ? Omiffis ergo'n.uiufce tetrensphi-
DeP rouidentia.
C A P V T I f . .
Q Vrceptoigiturilluftrand» veritatis officio, non putaui
^adeoneceflariumab illaquaeftione ptincipium fume-
IrSqu »Vi det'urpri ma efle-, naturafithepfouidehtia,qUs
rebus omnibus coiifulat, an fortuitu vclfadafint omnia,
vel^iygantnhCuiusfentetia: audoreftDemoctitus,oon-
firmator Epjcurus. Sed& anteaProtagoras, qui Decs in
dubi&m‘Vbcauit,:&po^ea,Diagor^*quiexclunr,&alij
nonnulli,qui:nonputaueriintdeosefle:quidaliudeftece-
rurirt,nifiyt mlllaefte p'rouidenria putarecur? quos ramen
& caeteri philofopbi ,;ae ni«^n^*.Stmd:a^frim^rttudc-
runtM^entes^lP^ eri j^uhditm)fihe di'uin|ratiqne por
v.am redam. quos equidem, fi putarem fkisldbneos ad jtuifie3net cbnftate,'xpfi fixnmia ratio n?regererur. ■ S ed ^
bene viuendurn ducesefTe ,• &ipfe feqberex, & alios,Vt M.Tullius.quamuis^aca.demic« difc^plin« defenforeftet,
fequerentur, {lortarer^bd cum inter fe magna eqncerca- Ide p^ouidentix gubernatricaj rerum ^ multa&ifiepedif-x
pareteorum iter nequa^am effe cUiredum .* fiquidem ferens plurima , quod fagft ruminbmnibbsfu*philofo-
fibi quique, vt'efthbitum , proprias vias impreflotuntj phi*lib|is,tum maxinje in iisf4qui funt db natura debrum,
j confufionemque magnam quace.ntibus vericarem ieli- I'NecdifficileTaneB lit, piucorum hbminum prauefenti-
I aberunt. Morns autem, qui facramemitm Ve^rehgibfti^ enrium redarguerg ih e |^ i g teftimohiq popnlprum,at-
I :■ ,'4 r JUbliothVei.Patr.Toin^. - - - - .a ... ■ | • - • •
. E
d Leus
abac
F
m
: • h ; -X
digéra»-
tur
dl docent et