À
B
al.occidat.
al.iudicabis.
c
D
L . Coe iij L 2*6_________________a_& â n tiy d e iu f t i t i k .
j nullo modo videnr. fie rebus omnibus ad hancpræfen-
temvitamrelatis, virtutem plané ad ftultitiam redigunt.
fie quidem canros huius vitæ labores fruftra & inaniter
fufeipit. Sed hæc alio loco pleniùs. interim de iuftitia, vc
coepimus, cuius tanta viseft,vt cùm ocutas incoelumfiis-
tulcrit, à Deo mereatur omnia. R e d e igitur Flaccüs tan-
tam efle dixit innocentiævim, v t ad tueelam fui noiicgeat
nec armis, nee viribus, quacunquciter Feecrit:
Integer v ita , [celerisque punis
Non eget Mauris iaculis, nec area*
j Nec venenatisgrauida ƒigitt is,»
Fufce,pharetra.
Siueper Syrteis iteraßttofas,
Siuefaäurusper inhojpitalent
Cauca[um,vel qua locafabulofus
LambitHydaJpes.
N o n poteft ergo fieri, quin hominem iuftum inter dif-
crimina tempeftatum atquebellorum coeleftis tutelacu-
ftodiat ,ac non,etiamfi)cum parricidis,& nocentibusnaui-
get,aut malisquoque parcatur,vt vna iufta ôc inno cens a*
nima liberetur,aut certè pereuntibus cæteris fbla feruetur»
fèdconcedamus po flefieri, quodproponit philofophus:
quid ergo iuftusraciet, fi naétus fuerit aut in equq fauciü >
aut in tabula naufragum ? non inuitus confiteor,morietur
potiÙs,quàm fo c c id e t . N e cid e o tarnen iuftitia ,q u o d
eft fingulare hominis bonum ,.ftultitiæ nomen accipiet.
quid enim melius, quid carius eflè homini debet ,q u àm
innocentià 5 quæ vtique tanto perfe&ior fit neceflë e f t ,
quanto illam perduxeris ad extremum, morique malueris
ne quid deinuocentiæratione minuatur. Stultitia eft,inquit,
aliéna: artimæparcerecum pérnieiefuæ. N u m etiam
pro amicitia perire,ftultum f iudicabitur ? Q u id ergo illi
Familiäres Pythagoræi laudantur a vob is, quorum alter fe
tyranno vadem mortis pro altfcro dédit, alter ad præftitu-
tum tempus, cùmiam fponforeiusduceretuf,præfèntiam
fuifecit,eumqueinteruentufuoliberauit? Q u orum v ir -
tus in tanta gloria ndn haberetur, quod alter pro amico,
alter etiatn pro fidemori voluit,' fi ftulti putarentur. Deni-
que ob hanc ipfam virtutem tyrannus his graciam retulic,
vtrumq; Fernando,& hominis crudeliffimi natura mutata
eft. Quineciam deprecatuseiledicitur,vtfetertium ina-
( micitiam reciperenr.non vtique tanquam ftultos, fed tan-
quam bonos & Fapientes viros. Itaque non v ideo , quare
cùm pro amicitia & fide mori, fumma gloria computetur,
nonetidmproinnoocntiaperire ,f it homini gloriosü. Ergo
ftultiffimi Tunt, qui nobis crimini dant, mori veile pro
Deo,cum ipfi eum qui pro homine mori voluit, in crnlum
Fummislaudibustollant. Deniqt vcconcludamdifputa-
tionem,non pofTeeundem iuftö efTe,ac ftultö, eundera fa-
pientem,&ini»ftiim d ocetipfaratio.Qjiicnim ftuitus eft,
quid fit iuftum acbonü,nefcit, ôc ideo fèmper peccat. Du-
çitur enim quafi captiuus à v itijs , necrçfiftere v llom o do
poteft,quiacàret'virtute,quam nefeit. luftus autem ab o-
mni peccato fe abftinet,quod aliter facere non poteft,qua
fi habcat rfc£H prauique nocitiam. Re<5tum autem difeer-
nere à prauo quis poteft, nifi fapiens ? Ita fit , v t nunquam
poflit efFe iuftus, qui ftuitus eft ; n eque fapiens fq u i Fuerit
iniuftusi Q u od fi eft verifllmum,manifeftum eft,eum,qui
aut naufrago tabulant, autequumfaucio rton ademerit,
ftultum nôeflc;qitiahæcfacere pcccatum e ft , à quo fe fapiens
abftiner.Videri tarnen & ipfèconfiteor, per hominu
errorem.ignotantium euiusquereiproprietatem. Itaque
omnis hæc quâîftio non tarn argumentis, quam defiuitio-
ne difloluitur.Stulticiaigitur eft in fa&is didlisq-, perigno-
rantiam redfci ac boni, errätiq» Ergo ftuitus non eft, qui n t
fibi qüidem parcit,dum ne noceatalteri,quodeft,malum.
Q u o d quidem n obis& ra tio & veritas ipfapræfcribic j In
omnibus enim videmusanimalib. quia fapientia carent,
conciliatricemfuieffenaturam. N o cent igitur alijs,vtfi«>
biproflnt. nefeiuntenim, quia malum eft,nocere. Homo
v e r à ,t quia fcientkm boni acmali habet, abftinetfeàno-
cendo, eciam cum mcommodo fuo, quod animal irrationale
facere non poteft, & ideo inter fummas hominis vir-
tutes innocentià numeratur Q u ibus rebus apparet.fapié-
tifnmumeffè,qui mauulc perire.ne noceat,vtidofficium,
quo à mutis difcernitur,fèruet. Nam qui videntis errorem
non redarguit j v t aurum paruo emat, âüt qui non profite-
tur,fiigitiuûleruum, vel peftilentem fê domû vènaere,lù-
cro & comtrtôdo fuo confulens , non eftille fapiens j vt
Canleadesvideri volebatjfcd callidus 6c aftittus. Callidi-
tas ÔCaftutia in mutis quoq^ animalibus fune; vel cùm infi-
diantur, & d olo capiunt, v t deuorent, vel cùm infidias a-
liorumvariogenere deludunt. Sapicntia verà in hominem
fblum çadic. Sapientiaeft enim intelligentia v el ad
bonumre<ftumquefaciendum,.vclabftinentia didtorum
fadorumque improborum. Lucro antem riuhquam fapi-
ensfludet,quiabonahæcterrcna contemnit : necquem-
quamfallipatitur; quiaboriiviri officium eft, errores ho-
minum cörrigere,eosque in viam reducere. Si quidem fo-
cialis eft liôminis, ac benefica natura, quo fo lo cognatio-
nem cum D e o habet.
De virtute &Chrtfiianorum crumt;bus}& iu r e patrh,
&d o iîtïni.
C A P V T X V I I I.
SEd nimirum hæccaufà efficit, vtftultus efle videatur
qui egere aut mori malit,quàm n o c ea t, v el eripiatali-
quid alceri, quod hominem morte deleri parant. Ex qua
perfuafione omnes tu v u lg i, tumetiam philofophorû na-
feuntur errores» S iénim poft mortem nihil fumus, profe-
£to ftultiffimi eft hominis, nonhuicvitæconfulere i v tfit
quàm diutina,& commodis omnibu sp lena .Qu od qu ifa-
ciet,à iuftitiæ régula difeedat neceflc eft. Si autem fùper-
eft homini v itamelior & longior,quod &philofophorum
màgnorû argumentis,& varum relponfis,&ptopherarum
diuinis vocib . diicimus, hancpræfenté eu fuis bonis côte-
mnere,fapientis eft,cuius omnis ia<5hira im morralitate pé-
fàtur» A p u d Ciceronem idem ille iuftitiæ defenfor ,Læli9,
vult i inquit, plané virtus honorem, nec eft virtutis vlla a-
liamerces. Eftplanè,& quidem virtute digniflim», quam
tu Lachf nequaquam potera#füfpicari,]nihil enim diuina-
rum noueras literarum Quam tarnen ilia, in qu it, accipit
facile,exigit non acerbè.Erras vehementer,fi putaS,àb h o mine
præmium fo luipo liev irtu ti, cumipfè a lio lo c o v e -
riffimè dixeris: Hu ictu v iroqu asd iu itiasob ijcies ? quæ
imperiaîquærégna? qui iftapurathumana, fuaboinadi-
uinaiudicat. Q u is ergo te fàpientem, Læ li,pute t, cùmi-
pfetibi loquare contraria i & paulo póft virtuti àdimas,
quæ dedifti ? Sed videlicet ignorantia veri facit in certain,
labantemque fêntentia. D einde quid adiungis î Sedfi aut
ingrat! vniuerfi,aut inuidi m ulti aut inimici po tentes, fuis
vittutem præmijs fpoliant. O quàm fragilem, quàm inanem
virtutem induxiftfifi fpoliari præmio fuo potéft. quæ
fib onafu ad iuinaiud ica t,v ca iebas , qui poflunc exiftere
tam ingrati, tam in uidi, tam potences, qui virtutem fpo-
liare valeant iis bonis , quæfuerincin éam collata diuini-
tùs î Næ fila fè , in qu it, multis folatiis o b l e â a t , maxi-
meque fuo décoré fè ipfà fuftentat. Quibus folatijs ?
quo decore ? d im in crimen fæpè v eniat, & in posnäm
decor ille vertatur. Q u id en im ,fi ( vtFurius diceb acjra -
piaturi vexetur,exterroinetur, egeat,aufcrantut ei manus,
effodiantur e io c u li, damnecur,vinciatur,vratur, mife-
risetiam modis necetur: perdetne præmium fuum virtus?
A n potius peribit ipfa î Minime. Sed&merçedem
fuam Deb fudice accipiet,& viuet, & fèmper Vigèbit.Quæ
fi collas , nihil poteft in vita hominum tam in utile , cam
ftultum videri e fle, quàm v irtu s , cuius naturalis bonitas,
ÔC honeftas docere non p o te ft, animam. lion eflè morta-
lem,diuinutnqueillià Deo præmium conftitutum.Sed ic-
circo virtutem ip^m Deus, fub perfbna ftultitiæ voluit ef-
fecelatam , vtmyfterium veri&tis ac religionis fuæ eflèc
arcanum,vt has religiones fapientiamque tcrreUam extol-
lentem fe ^ ltiùs,fibiquemultùmplaccfltem,vanitatis,er-|
rorisque damnaret,vtpropofitadenique difficultate, an-
guftiifimus trames ad immortalitatis præmium fubli-1
me perduceret. D o cu i, v t opinor, curpopulus nofter a-
pud ftultos ftuitus habeatur. Namcruciari atqueincerfi-
• ci m»lle,quàm thura tribus digitis comprehenfà,in focum
ln ß i t t it i o n u m d iu in .tr um L i b e r W .
iadàrcjtam ineptum videtur, quàm in periculo vitæ,alte-
rius animam magis curate, quam fuam.Nefciunt .n. qua-
rum fit nefas adorare aliud præterquâ Deum, qui codidic
coelum atque terram, qu i humanum genus finxit,itifpira-
uit.luce donauit. Q u od fi feruorum ncquiffimus habetur,
qui Dominum fummum fuga deferit^isque verberib.
Sc vinculis, & ergaftulo, & crü ce ,& omni malo dign^fim9
iudicatur,& fifilius eodem modo perditus, atque impius
exiftimatur,quipatremliium d erelinquit,neilli obfequa-
tur j ob eamque caulam dignus putatur,qui fit exhæres,&
& cuius nomen in perpetuumdefamilia deleatur; qüan-
to magis,q u iDeum d de rit,in quem duo vocabula , D o mini
Sc Patris,æquc veneranda conueniunt ? nam ille, qui
feruum: precio comparas, quid.in eum beneficij confert,
præterquam alimenta; quæ illi v tilicatis fuæ gratia fubmi-
niftrat ? Et qu i filium gén érât, non habet pQteftatem,vt
concipiatur,vtnafcatur,vtviuat> Vnde apparec, non efle
ilium patrem,fèd tantummodogenerandi m iniftrü.Quibus
ergo fupplicijs dignus eft defèrtor eius, qui Sc Domin9
vcrusj&pacer eft,nifi quæ Deusipfe conftituic ? qui fpiri-
tib.ini uftis æternum paraui t ignem, quo d ipfè per vates fu-
os impijs ac rebellibus comminatur.
Deyanitatibus & fceleribus impiarum reitgionutn> & C b r i-
ßtanorum cruciatibus. Y ,
_______________________________ ' i t j i
ftites religiqnum. Conùocenc nos ad con®onem,cohor -
teneur ad fufeipiendos cuitüsdeoruiri, peifuadeant.mfil,-
fo's eflè, quorum Quminc aeor^uidqntiàfj^an^ur omnia,
often dant origines Ss initia facrorum ac deorutfi, quqmo-
do finemortalibus Fradita ,jq u i fons, quæ râtio f i t , expli-
cent. proférant,quæ merccsin cultq,quæfpçena in côtem-
•ptu maneiat.-quàreab hômînibqs'éoli fe velint., qqid illis,
fi beati funtjhuràana pietas çonferat.quæ omnianonafle^'
ueratione propria cnirp valet quicquammortali&lio-:
minis âu(ftpritàs,fèd diuinis aliquibus ,|eftiMonijs.èonfir-,
meiufficurinosffiéimus^ Noneftppu s v i& in iu riâ , quia
religip cogi non poteft.verbis potius quàm verberibus res I
agèndaelt,vtfit voluntas, djftunganta'ciemingeniorum
fuofum ;.f i ra,tioÆprum verà’e f t , a&eratur* jpârati fu-
ipus audfie fi dodeant. tacentibus/eertè, nihil- credi-
raust * ■ ^ fie fæuientibus quidem cedimus. •ImiteiÎT
tu rn p s , * autrationèm rei tptius exponant. .Nos enim
non illicimUs ^vtipfiobiedànt.-feddocemus, pj.obamn’s,
oftendimus. Itaque nemoà.nôbis retinetur.-inuitus. inu-
tdis eft enim Deo,quideuotione ac fidc caret. : Ecrtamén
nemo difcedit,ipfa veritate retinente.'. Doceant iftj hnr.
modyo,fi.qua îllis fiducia vericâtis e ft, loquan tur, l i s a n t î
audëant, inquam,difputare npbiicumValiqûid eiusmodi :>
ïam profedcôab aniculis, quas ço'ntcmnunt, Ôc àpueris
ï nofttatibus error illorum acftultifia^irride b i tur. Çùme-r
^fimfint pericilïïmi,deorumqueprogeni,em,&res geftas,:
& ifiip.çria,& interims, & fepulphra, de libjis nouetific :-i-
pfosque.rititó,quibïis fûnt iniati, yehex rébus geftis Iiomi-
num,yelex éafib.,yel etiâèx mortib. nàtpsjfciant, incredi-
bilisdementia eftjde.os putare,quos fuifle mortales negate
nou audeaut. vel-fi tami-mpuaènt.gSifucrint, v t negent,
fuæillos.ac fuürum literæ cparguant,ipla denique illps fk-
erorum initiaconuincant^ Sciantigitar v elex hoc ipfo,
quantum-interet inter yerum & fallu m‘i quandoipfi quu
fint éloquentes,perfluade-re non,poflunc,imperiti ac rudes
ppflù|ijt, quia res ipfà & r veritas loquitur. Q u id ergo iæ-
. C A P V T X I X . .
D lfpant igitur &fu arum & alienaruminterfeftores a-
'n imarum,quaro inexpiabile facnius admittant: Pri-,
mum , q u ó d leipfosiugulant, perdiuffimis damombus
feruiendo, quos D eus in a: tern a f upplicia d amnau it: Dein
de , qu^d nee ab alijs Deum coli patiuntur,fèd auertere
homines admortifer^ faeracótendunr,pitunturq-,fumma
diligccia, nequa fit anima incolumis in terra,quxlaiuo ftatu
fuofpedietin ccelumv Q u id aliud d icam, quam mife- | uiunt ? y t ltulciciam fuam .dun» iQinuer^rofuot, a|i^ apt ?
ros,qüi prsedonum fliorum inftigationibus p a ren t, quos longe diueffa funr,carnificina,& pietas , nec poteft aut ve-
d eo sefleop inan tur? Q u orum nèque conditionem, neq; j ritas cum v i , aut iufticiacum crudelitafe cpniungfi SeäV
originem,neque homind,neq;rationem fc iun t,fedin h x - [ meriró non audent deyebusquicquam docere diuinis,Oe
rentesperfualionivulgari,libenter e rrant,&ftultitia:fu,£e ■ anoftrisderideantifi,&'kfuis deferantur. Nam ferè vui-
feuent. A quibus fi perfuafionis eius rationemrequiras, gus,cuifimplex incorruptumque iudicium eft; fi myftéria
nullampoflim?reddere, fèd a d maiorumiudicia confugi- illacognpfcäE,mraempriam mortuoruQv conftituta , da-
anr, qu od illi fapientes fu e rint, illi ptpbauerint, illi feie- mnabit »aliudque verius,quod coläc ,-quèret, Hinc fida I
r in t, quid eflèt optimum, fèq;ipfoslènfibus fpoliant, ra- filentiafacrisinftitutafuntab honiinibus callidis, vtnefei-
tioncabelicantjdumalieniserroribuscrednnt.Sicimplici- | at populus; quid colät.
ti rer um omnium ignorantia,n<:c fe, nec deos fuos noruntqp;, - C um autem nos in eorum do&rinis verfem ur, cur no-
Atq u e vuam foli errare,fo^idcfipercvcUent. Alios etiam \ bis aut non credunt , quiytru'mqucnouifiins i aut iniji--
in confortium mali fui rapiunt, quafi habituri fölatiiim dent,qüiafalfis verapr«etulimus ? Seddefendenda fu n t,
de pcrdicione m ultorum. Sed h x c ipfäignoratio efticit, Vt | inquiüflt,fufceptapublicefacra. O quamhonefta volpn-
in perfequendis fapien tibus tam m ^ ifint,fingantque fe il- j täte miferi errantiSeiitiunt en im, nihil eflè in reb. huroa-
lis confulere, illos a d bónammentèm veile reuocare. N ü 1 nis religione pixftantftis, eamque fumma vi pportere de-
igitur h o c fèrmone, aut aliqua ratione reddica facere n i - , fendi. led Vt inipfa religione, fic in defenfipnisJgenere fal-
Umtur ? Minime, fèd vi atque törmentis. 0 mira,& cazca j, luntur. Defendenda enim religio eft,non occidèndo,fed
dementia! iö ijspucatur mala mens eflè, quifidem feruare i moriendo,non fieuitia,fedpatientia,npn fcelere, fed fide
conantur,in carnificibusautem bona, in ijSne m d a mens ilia enim malorumfilnc^hiec bonorum, fit neceflè éft,fiö-
e ft,qu i contra ius humanitatis contra fas omiie laceran- > num ver&ri in religione, non malum. Nam fi fänguine,
tur ? an potius in ijs,quiea faciuntin corporibus in nocen. | fi törmentis, lyn a lo religionem defendere veils , iam non
tum,qu£enecfsuiffimilatroncs,neciratiflimihoftcs,nec dcfendeturilla,Fedpoilu'etu?atqueviol.afeitür, Nih il eft
immaniflimibarbarialiquandofecerunt? A d eo ne etiam enim tam vpluntaiium,quam religio: in quafi animus fa-;
fibimentiuntur, v t viciflim boni ac mali nomina trahsfe- crificantis auerfus eft,^iam fublata,iam nuliaeft. Recka'
rant & immutent ? Q u id ergo,non diem no&em v o - igicuc ratio eft., v t religio nein parientia v el jnorte defencant
?folem tenebras ? Alipquiti eademimpudentia eft,-
bonis malorum nomen imponere, fapientibus ftultorum,
iùftisimpiprum. qui'nimmo, fiqu aillisfid uciaeft vel in
phil ofophia,vel in eloquentia; arment fe acrefellant hæc
noftra, f ip o f lù n t , congrediantur cominus, & firigula
quæquedifcutiant.
Decet eos fufeiperejdefenfid n e m dcorum fuorum,ne,fi
noftra inualuèrint { Vtquotidieinualefcunt) cumdelu-
brisaciudibrijs fuis defèrantur. E tquoniam vi nihilpof-
funt ( augetür enimreligio D e i, quanto magis preiuitur j,
rationcpotius ôc hortamentis agant. Procédant in'me;
duwn pontifices, feu minores,feu maximi, flamines,augu -
res,item reges,facrihculi,quiquefuntfacerdotes, ôcanti-.
das. in qua fides cpnleruata, ÔC ipfi Deo grata eft, ôcreli-
gioni addic auâotitate.m, Nam fi Ü5,quÜQiha<cerrcftri ni i-
litia régi fuo fidemjeruat in aliquo egregio -fiieinore fi
poftea vixerit,acceptior fit & charionfi perieritjfummsim:
gloriam conicquicur, quod pro duce.fuô mortem pcCn-
buerit: quanto magis im^eracori omnium D eo fides fer-
uanda eft ,' qui non tantum viuentibus, fèd etiam mgrtuis
præmiumf poteftyirtutis eXpluerc-,
Igitur.Dei cultus,q u o n iam f militiæcoeleftis eft, deuo-
tioncm maximam fidemquedcfîdeiîi?. i Q u om od o enim
Deus aut amabitcoientem , liipfè'nonameturabeo.aut
quomodo præftabitprecanti, quicquid orauerit, cùm
adpreacudura neq; ex an imo , nëqi qbfèruantei açcedat ?
4 ian>
fupplica-
tio nulla
eft.
Lmorcis
exoluec.
al. militia.'