al. hom i-
. ncm. .
al. ipirita-
jle/nï'
L .C c e lij L a t fa n t ij » B e v e r a S ap i e n t i a f f r r e ïig io n e ,
pofliimproiuftitia née dolorem ferre, neçmorteW, quia
fragilis fum. E cce & in me dolor,ac mors habèt potefta-
tem ,& ea ipla,quæ rimes,vineo,vrvi&oremtefaciamdp-
loris.ac mortis.Pribr yado per ea,quæ fuftirieri non pdfle,
prætendis,fîpræçipientemfequinon p o te s , fequerè ante-
cedentem .Su blata eft hoc mod o omhis excufatio,& fate-
fihdmlnem ncpeflè èftjluà cûlpa iniùftuin efle?quIdoâ:0“
rem virtutis,,&éundëm dùcem non foqüatur. Videsergb
quanto perfë&iot fit m o r ta lisd o â o r , quia dux eflè mor-
tali potëft,quamimmortalis, quia patieritiatp docerenon
p Ote fi ,q u i fiibieétus paflïonibüsnon e ft?Nec hoc tatnen
eo peçtiner,vc hominem D e o præforam, fed y t often dam,
nequè hominem p e r fe â a do £trina elfe po flè , nifi fit iderri
D e u s , yt authoritatè cælefti neçeflitatem paçendi, hoirii-
nibus itnporiat,neque Deutri, nifi mor tali corppré indua-
tu r , vtpræceptafua fâétis adimplendo , cæterosparendi
neccflitate Conftringat.Liquidoergo apparet,eura,quivi-
tæ d ux , &iuftitiæ fit magifter, corporalem eflèoportere,
nec aliter fieri polfe,yt fit illiüs plena & pérfe&a do&rina,
habeacq;radicem,& fundamentum, ftabiliique apüd ho*
mines, ac fixa permaneat; ipfum autem fubire carnis , ac
corporis imbécilîitatenvvircuternque info recipere»cuius
-d o â o r ë fti vteam f im u l& verbis doceat, &fa éris. ' Item,
fubie&um eflè morti, & paflionibus cun&is; quoniam &
inpaifione toleranda, & in morte fubeunda ,. virt utis officia
verlantur,quæ omnia ,v t d ix i, confiimmatus doélor
perform d ebet, vt doceatpoflè perferri.
D e le ft A d u en tu ,& carne, & S p iritu .
C A P V T X X V .
DIfoarit igitur homines , & io tellig an t, quare Deus
firm mus,, cumlegatum,ac nuntium fuum mitteret,
ad erudiendam præceptisiuftitiæ fa x mortalitatem,mor-
tàli v o jü é r ite iim ca rn é in d u i8c cruciatuaffici, & morte
I multari. Nam cum iuftitia nulla eflèt in terra, d o â o c em
; m ifit ,quafi Viuam legem,’ y t nomeit, âc te m plum nouum >
conderet, v t verum, ac pium cultum per omnem terram
:verbis,&exemplo fominaretéSed tamen,v.t çertumeflèt,a
D e o miflum, nonita illum nafci oportu it, ficut homo na-
feitur, ex mortali ytroquê con cretus,fed v t appareret,* et-
iam fin homineilium eflè caslefiem b creams eft fine opera
gènitoris. h. H abebat enim * fpecialetn patrem Deum. &
iicut pater (piritus eius Deus fine matre,itamater,corporis
èiùs yirgo fine pâtre. Fuit igitur & D eu s , & h om o , inter
Deum;atqûe hominem m édius cohftitutus, Vnd eilliim
G ræci ftitivn vocant,vt hominempecduçeread D çump o£
fet,idcftad immortalitatem ; quia fi Deus tantum foiiflèt
(vtfupra di(fiumeft)exemplavirtutish.omini præbereriô
poflèt ; fi homo tantum , hoir poflgt homines ad iufiitiam
cogéré, nifi àuéèoritas, a^virtus homine maioraccederet.
Etenimcum confier homo ex çarne,& irpiritu,& oporceat
ipiritum iuftitiæ operibus emereri, v t fiat æternus : caro,
quoniam tçrrenà efi, ideoquemortalis , copulatum fibi
fpiritum trahit fecum,&ab immortalitate ducit ail m orte.
Êrgoipiritus;cai nisexpers,dux eflè homini adimmortalitatem
nullo pa<fio poterat, qtiomam caro impedit fpiritü,
quo minusDeü fequatur.Eft ériim foagiljs^& fobiedfo pec-'
caro: peccatum au tem pabul û mortis efifltaq; iccirco mer
diator aduenit,idèftDcus in carne,vt caro eum fequipof-
fetj & v t eripéret morti hominém, çuiùs e fi dominàrio in
carne.Ideo carncfe ind u it, v t defiderijScarnis edomitis,
docerc t,n on n e ceflî cat is eflè peccare, fod propofiti,ac v o - :
luntâtis. V na enim nobis,& magna,SCprsecipua cupi carne
luclat.io e ft, cuius infinite cupiditates premiint animarn, |
nec (Jominîum rérinerepatiünqir, fed eamvoluptatibusy J
& iliecebrisfiiauibns itiancipat^m, morteafficiunc fompi- I
terna. Quibus vt repugriare poflemus, Deus riôbisviàmr
fuperandarcarnis &aperuit, & oftendit^ Quæ virtus perfo
r a , & omnibus ém e r i s abfoluta | coronam vincenti-
bu s ,& <? meteedem npbisimmorcalitatisimpertit.
* . | - c h o i -a .• ■ i | ■
a Etiarh h ominém ilium ] lego ex antique codice, in qua U-*
ütonefenfuseflapertits, & optïnm , illudautem m homine , quod
efiin imprests codicibus>&in aliquibus manuferiptis ,fattumejlfie:
j y tlitera,tn, quavltima eratfieritprapofita , & fa t ta in , minima
I mutatione&cforequiuUpoteftmteiligaes
•b Habebat enim fpiritalem ] legendumejlexantiquis codici-
; bm.quodveroloco,Jpiritalem,in multiscodicibtislegatur jpecialem, j
! eau fa fu it , quiaeratferiptum Ipâlerfi < 0 per quod poteil inteÜigi
1 Jpecialeph&jpiritdlem.indottiverofcriptorespofucrunt illud 9Jpe-
j cialem3quod boc in loco nilpotejbjignificàre. '
' c Mercedèm nobis ifenmortalitatis \| habenrpleriquecodices
manufcripti,&deeji vox ilia e x p e t é d x 3qua fane inducenda efi,
qùià quando hobis im mortalitas , v t merces dabitur, nonamplm
èxpetétur.qtiia nemo expetit id quod babet.
De crtue lefu, & cateris tomentu*
C A P V T X X V I .
Hlx i de humilitate, &fo agilita te, depaflione, cù rh«c
Deus fubire maluerit:nunc ipfius crucis ratio reddé-
d a e fi,& vis enarrada. Q u id fiimmus patér àprincipiodii-
pofuerit,& quemadmodum cunéla, quæ gefia funt,ordi-
narit,bon tantum diuinàtio prophetarum, quæin Ghriftü
Vera præcéflit,lèd etiamratio ipn us pa lîionis do cet. Quæ-
cunque enim pafliis efi, non fuerunt inania, fod habuerut
figuram,& fignificantiam m agnam,ficut etiam d iuinailla
opera, quæ fe ci t: qu or u m vis, & po tèn tia valeb at quidem
in præfens.fed declarabat aliquid in futurum. Aperuit cæ-
corum lumina cæleftis v irtus,& lucem non vidétibus reddidit.
Et hoc faéto fignificabat fo r e , v t conüerfus ad g en
tes,quæ Deum nefeiebant, infipientium p e r d r a illumi-
narec luce iapientiæ, & ad veritacem contemplandamo-
cul®s cordis aperiret. Vere enim cæci fo n t , qui cælefiia nô
videntes,&tenebrisignoranriæcircunfufi,terrena,&fra-
giliavenerantur. Pàtefocit aures furdorum. N o n ytique
haâer/u^Vis ilia cælefiis operata efi : .fod deeforabat breui
fo r t , v t qui eranc veritatis expertes, & audirenc, & intelli-,
gerent diuinasDeivoceS.Vere enim furdos dixeris,qui cç-
lc ftia ,& v e ra ,& facienda non audiunt. Mutorum linguas
ineloquiumfoluit.'admnabilis,,ctiam cum fieret, poten-
tia.'fedinerathuicviftuci àliafignificatio ,q ùæ ôftenderet,
mox fù fü rum, v tfe rum cæleftiumnuper ignari ,pèrcepta
fapientiædifciplina,deDeo,&vericatediflererent.|Nam
qui râriqnem diuinirarisignoratds vête elinguis, & mutus
efidieet omniumdifertiflimuis.Linguaenimcumverum
loq iii coeperi^id èft virtutem,n)aiéftatémqueDei fingula-
ris interpretari, turn démuni dfficjo naturæfuæ fuhgitur.
quandiu autem fa llaloquiturV in y fu fiion on c ft: & ideb
in fa n s fit,neceflè efi,qui diuinapro loquinon potëft. Pedes
quoque claudorum ad ofHdufn gradiédi reformauit.
Laudabilis d iuini operis fortitudo : fed figura id çonrine-
bat:quod conibitis erroribus viræ focularis, ac detiiæ, iter
yeritatis aperiretür, .per qu od graderétùr hominesad De i
gratiam confoqüendam. Is enim vere claudus exiftiman-
dus efi,qui caligine, ac tcnebris infipientiæ impi i cams, 6c
quo tendat ignarus , offenfihbus & caducis greflîbus per
viam mortis incedit.ïtemlabes,&maculasinquinatoiiHn
corporumrepurgauit.nonexigua immortalispotentiæo-
pera. verum id portendebat hæç vis, quod peccatorum la>
bibus,ac vi ti or um maeulis inquin atos j dodtrina eius pu*
rificatura eflèt,eruditione iuftitiæ.Leprofienim vere, atq;
* e lep h an tic id eb en th a b e r iq u o sv é l infinicae cupiditates
ad (cèlera , ye l irïfatiahilës voîuptatés âd fiagitià compel-
lu n t ,& dedecorü maculisinuftôs, Iabé afficiunf fompi tér-
na.lacentiamortuorü corpora çrtXiÇjeofq^noininib. fiiis
inclaniatos à mortertuocauit. C ^ d c o n g ru e n tiu s Deor
Q u id miraculo dignius omniü feculoru, quâ decurfonSvi-
tamrefignafle,côpletifq; hominü remponb. tepora adie-
cifle,arcana mortis reuelaflc ? Sed hæc inenarrabilis pote-
fta^imago virtutis maigris fuit, quædemon(|rabat, tanta
yim hitbiturâ elle do&rmâ fuâ, v t gerïtesiiï o rb e to to, quæ
alienæà Deo,fubie£fæ'mortifu'éfutjCognitione veri luriii-
nisanimaræad immortalicatis præmia peruenn ét.Eos. n.
re&e mortuoyexiftrmaueris,qui datorenivitç Deûnefeic^
tes,atq; animas liras à coelo in terrâ deprimetes, in laqueos
æternæmortis in currunt. Quæigiturtum faciebacin præal;
elepb*'
tiaci-
H
Tnjlitutionunt èUuinArutot,Lib. 1 P.
foris,imagines erant futurorum.quæ illæfis, afie'âifq; cor- '
poribüs^adhibebâbeà foiritalium figuram gerebattt,vt &
in præfon ci-, virtutis nobis non terrena opera monftraret,
& in futurum,poteftatem cçleftis fuæmaieftatis oftéderet.
Ergoficut opera erns fignificantiam quoq; maiorispote-
fiàcis habuerunt i ità etiam palEo non fi triplex, neemper-
uacua,nec fôr/uitapræceffir^Sed v t ilia , qüæ fe c it, magria
virtutem,âc po.tcfiatem doctrinæ eius figriificabant,fic ea,
qi'.æ paffus e fi , odiofutùrameflè làpientiam nuritiabant:
acetienim potus,ae fellis cibus ,acerbitates,& amaritudi-
tie s in hacvita,fe<âatofibusyeritatispollicebatur.Etquâ-
quam palîio iplaperfe ac è rba , amar^i »Ipecimen nobis
futurôrum tôrm'éntorüru'dabat, quæ morantibusin hoc
foculo^Virtus ipfo proponit^tamen illiufmodi potus, & cibus,
in os d o (fioris, n o fi f i v.eriie ns}pre flù rarum nobis ac la-
borum,&miforiarumpr*bebatexemplum.Qu£eQmriia.
M *
la gens tam inhumanaeft, nullà regio tam remota, cüi aut
palfio eius', aut fublimitâs maiefiatis ignqta fit. Ex rendit
ergoinpafliorte nïànusfuas, orbemque dimenfiis e fi, v t
iàra tünc ofténderetiab ortu-ïblisi vfque ad occàfum-, magnum
populum ex omnibus liriguis, & tribubuscongre-i ]
gatum,fub alas fuas eflè veriturum: fignumque illud maxi- i
mum, atquëfublime, frontibus fuis fiifoepturam. Cu iu s
rêi figuram lufiæi etiamnilnc exhibent, cumliminâïùa de
cruorèàgni notant.; Deusenim percuflurusÆgyptios, v t
ab ëa plagaimmunesfacerct Hebræos, præceperat his, v t
àgnum candidum,fine macula immolarent; ac fignum lb
minibusfiiisdelànguineeiusimponerenr. Iraque cum
Ægyptiorum primogeniti vna noéle in ter iflèn t, Hebræi
foli,figno lànguinis,tu ti fu e run t, non.quia brùor pecudis
tantam in fev im gertb àt,y thominib. laluti eflèt, fod ima-
gofuerat rerùm futurarufo.Nânl àgrius candi dus,fi ne matoferarè.
ac përpetinecefle e fieôs,qui veritatem lcquütur, cuIa.CÜriftus fu it,ideftrn nocens,&iufius,& fandtüs, qui
[quoniam veritas acerbaeft,&inuifa omnibus,quivirtutis ab ijfdèm Iudæis immolatus ,foluti efi omnibus, qui fîghÜ
' expertes,vitamfuammortifo'risvoluptatibüsdedünt.Na i fanguinis,id eficru cis)qu afanguinemfu dit,inlu a fronte j corona fpinèa,capiti eius impqfiïà,id fieclarabat; fo re , v t j confcripforint.Frons enim fummum limen e fi hominis,&
* diuinairifibi plebem de nocentibusçôngregaret. Göröna
1 enim dicitùr,circunftaris m orbem populùs. N o s autem,
qui anre côgnicionem De i fuimus,iriiufii,fpinæ,id efima-
li^&nocenteserairius,ignorantes, quid eflèt.borium, & a
iufiitiæ norione.a tqueoperibusa lieni,omnia fe e le rt, ac
lignum (anguine deliburum,crucis fignificatio eft. Deni-
que immqlatio pecudisabijsipfis,qui faciunt,pafchano-
minatur,quia paflSdriis figura eft, quam D eusprafoius fu-
tufqrum,tradidjtperMoTenpqpulpfu6 celebradam. Sed
tri m figura valuit in prasfon ti ad depellendum pericu 1 ura,
1 ib idiné poiluebamu5.EIedi ergo ex dumis,& feritib.fan- vt appareret, quantura vg:itas ipla valitura f i t , ad plebem
ettun Der caput cingimüsjquiacqnuocatiabipfp.&scircu- Dei protëgédam,iq^extrema to tins orbis neceflitate.Qlio-
fufi v.ridtqueadeüm,riiagiftro,acdo,(^oriDeó aflifiimus, modoautem^v e l in quaplagatuciomnes fintfu tu r i, qui
1 regemque ilium mu pd i, & omniuiti viuentium Dominu i figrium h o c v e r i , & diuini languinisin fiimmo corporis
coronamus. Q r io d y e ro ad crucem fpefla t x riiageairiea | fuinotauerint,innouillimolibrosdocebo.
'V is,acrario.efi,quamriunccqinab;oroftendere.Deus nam-
que (licü t fuper;uyexpolui) cumftatuiflet hominemlii
berare.magifirum virturislegauiciri terrain; qui&pra?ce-.
ptis falutaribus foririaret homines adinnoeenriam , & o-
peribuSjfadrisprajfenribus^uftitijevimpanderet^quagra*
diens homo , & do&qrem futim fequens,ad vitam sterna
perueriit.Isigitur cprpOratus eftjdc vefte carpis inducus,vt
homini,ad qriem docendum venera t,virtutis & exempla,
& ineitamentapraeberet, Sed Cum in omnib.yitse oiHcijs,
iuftiti^fpecimen praebuiflet,vt doloris quoq-, patientiam,
mortilque contemptum,quibus perfecta,& confummata
fit virrusjtraderet homini, veriit inmanusimpiaïnationis,
c um & vitare pocuiflèt, fcièntia futuri, quam gerebat,. &
repellerceadem v irtdte,quarnirabiliafaciebat. Suftinuit
e rgo cruciacus,& verbera,&lpin«s.Poftremoetiammor-
tenrfuïeipere nonrecufauir,Vchornóillqducefuba(3:am,
8c catenatam mortem cum fuis terroribus triumpharet.
Gur autem lummus pater id potilfimum genus mortis e-
leg e rit, quo afiteieum fiperec, haecratid efi: •Dicatenim
fortaflè aliquiSjCurfi D e u s fu it,& inori vo lu it,non fiiltem
hofiefto aliquo rnortisgepereaiFcsfius eft?cur potilfimrim
cruceïcur infami genere fupplicij? qiiod etiam homine lib
e ro,qiiauis nocente videatu»indignum. Pritnum quod
is,qui humilis aduenerat,^vchumifib usinf i t ri i s opem
¥forret,& omnibus Ipem falutis^ oftendcret,eogenere'af-
ficien du sfu it,'qu o numfies& infim i ldlent,ne quis eflèc
omnino,qui euninon poflèt imitari. Deinde, v t integrum
corpus eius conforuarecur,quern d ictettio fefiugerc abin-
feris oportebat. N e cenim hoc cuiqüam ignorandum eft,
quod ipfo antede fuapaflióneprsdicans,etiam id notum
fo ceric, habere fo poteftate m ,cumvellet,deponeridi fpiri*
turn,Sirefumendi. rffixusitaque | currilpiritumf depo-
fu ilfo t, neceflarium carnificei non putauerunt, dflaeius
fuffringere,ficut m oseorumfoiebat) fod tantummodola-
tus eiusperfotaUerunt. Sic in tegrum corpus patibulo dè-
traft urn efti& fopulehro diligéntef inclulutm Quje omnia
iccirco fotfia funt , ne l«fu tri, ac d iminu turn corpus ad re-,
furgenduminhabileredderetur. Ilia quoque praecipua
fuit caula , c/ 0 Deus crucem m aluéric, quodillaexalcari
eura fuit neceflèj& orririfbus genribiis paflionem Dei note
(cere.Na(n quoniam’is'iqtii patibulolulpéditur, & con-
Ipicuus efibmnibuSj&c^teris altior,crux potiusele&a eft,
qua:fignificaretillutam conlpic'uUjCamque fiiblimem futurum
, vt ad eum cognqlecndum pariter& colendum,
cumfias natidnes ex omniorbeeoneurrèreht. Deniqfnul-
S c h o t i A.
a Suffixusitaquecumipiritumfpofitedepófiiiflèt ] ba-
bent librimprefii. fixps itaque quia fpiritum depoiuerat , legen
du tn efi cxanttquo codïce, v t défit iüa diftio,Jponte. nam verbum
ipfum vim in feaduerbij illm habet,cum ea diedmus deponere, qua
jponte nofirarelinqumus, & qua facile per nos ipfospoffumue acci-
pere.
DeCrucis virtute:&ib i ded&monibus.
C A P V T X X V I I .
■ Vnciatis eft,huius figni potentiam, quantum valear,
exponcre.Quanto terrorifit dæmonibus hoçfignû,
foiet,qui viderit,quatenus adiurati per C h r ifium , de cor-
poribus,quæ obfederin t,fugiât. N am ficut ipfo, cum int£r
hominés agerét,Vniuerlos dçmones verbo fugabatjhomi-
numq; mentes emotas,&malis inçurfib. furiatas,in fen fus
priftinosreponebat;itanuncfo<ftatoreseius,eofdefpiritus
i n q u i n a t os,d e h o m i ni b us, & no mine m agifiy (ui, & figno
paflionis èxel udtinr. Cuius rei nön difficiliseft probario.
Nam cüdijs fuis immolant, fi alfiftat ali quis fignatâfron-
temgerenSifocranullorriodolitant. Necrefponfopoteft
conlultus reddere vates. E t hæc læpe caufo præcipua iufti\
tiam perfoquéndi,malis regibus fu it.Ç û enim quidam mi-1-
niftroruip noftrorü focrificaritib.domipis aflifterent,im- ‘
poli to frontib. figno,Deos iMorü fugauerut jne poflènt in
vifceribus hoftiarum futura depingere. Q u o d cumintel-
1 igere nt arülpi ces',i n ue ftigâti bus ij (de m dæmonibus, qui-
bus profecrantjConquefétes, profànos homineÿlàcrisin-
terelfo,egerunt principes ludsiufurorem, v t f a expurga- al. cipa-
ren tD c i téplûjfoque vero focrilegio contaminarent,quod gnarent*
grauifllmisperfequentiumpoenis expiaretur. Nectamen
ex hoc ipfo cæçi homines in telligere poflun r,aut h an c eflè
yeratp réligionem jeui ad vincëndum tanta vis inèft,aut il-
lam falfarn, quæfub fific^, aut congredi non potëft. Sèd
aiunt,hoc Deos norinutu.vetiim odio faccre. quafiquil-
quapoflit odifle nifi eü j qui^ut no eè at, au t pdffit npçere.
immo vèro congrueris maieftati fuit-,vt eos}quos oderanc
præfentibuspccnisafficerentpptiusNliàm fugerent. Sed
quoniam neque accedere ad eos pofîùnt in quibys cæle-
ftemriotam viderintriéeijs nocerei qu o s lignum immór-
taie muiTierit,tahqûainexpùgnabilisriium's,laçeirunteos
per homines^&irianib.perfoquunturalienis,quos^pfoiSlo;
i l l