i o 6 _____ . I
ix fiic o tu . ' t
autcm alicuius caufa lunt,eo funt détériora, homo eft o -
ptimus,qui ijs quæ ipfius caufa fa<ftafunt,præftat & excel-
lit. Q u b d f i ipiume.ciâ improbum fieri aliquid ad mclio-
rcm faciendum homincm parcinet, optimus etiam hac e x
parte homb eft,qui diuina prouidentia ijs malis quç ilium
opprimunt»ab eo yicip 6c m alo,qubd voluntatis eft,cura-
tur. Q u i autcm vult prob,umhominem intelligere, is fi-
nem qui hominipoft mortem propoficqs eft > conftderare
débet, llle enim yitæ huiusfrubfcus eft, id e ft , béatitude
fcidpiternajpro exiguæ vitæ vfura, quæmalis opprimitifr.
Qtußto 1 24»
SiDeu svniufcuiu% v ita inprxnofcit,cu r.fiono rum pio-
rumq,ahimbsinfi^mis robüftifque corporibus non cbl-
locauit?Quodfi h o cip fo quó^congcrerct eis prsmia fu-
turis temporibus,hic eos mall? opprimi fiuit, cur nó fimib
modo omnesboni ac pij in malis cxercitati iu n t , eaqj ex*
perti,vt perfpicuum eilet ex e o , bohitatem 8c lpoleltiam
declarari?ß i veto vtrunque apud vtrofque inpenitur* qui
fitj'ytnohilicertumlit>quifniihidquodmelius ,ëft*fit ie-
quutus ? Q u id autem caufa;eft, quin cum eaomnia qua:
in m undo Hunt,line prouidentia,ïq ftè Jtemcre 8c cafu fé-
runtur, bonos 8c malosrf>ftendant, non extante vllo^dif-
crirainc ?
- Explicatie»
N o lü it Deus Donilqujé hie (Urft pro yiralte eos qui in i-
pio oinnem jfpe repondnt fufiquafi pngmijs afticere. Qiiac
enim m ^ io r t e b o n ^ ^ p r u n t , in ijs n b q # vktumprae-
mium, Atque v t boni ex hoc mundb non efle dicuntur.fic
terreriano fu^teorumöc gloria & d iu it ia . G fcm e ïg ö b o -:
nisa ccid efe& èuenirc cérnimus qUae etiantfimpiohis e-
ueniunt, cogitemtiséx ëobona qu sh ic fuU t n o n eflè di-
gnavirtutislaboribus. Q u d d f iDeus videtujrhominibus
interdum nonnullos cx ijs qui in, ipfius amorc acquie-
fcuntjveluti Iofeph & Dauidem extuliflè»non tarnen ho,c
fe citjq uöd eö rum vitcütibu sha xtäq u ampremia tribue-
ret,fed q u b d & p e r Iofeph Ifraelitici generis amplificatio-
ncm fore prouidiiTet,a< per Dauidém fpiritus regnum có-
ftituiflèt.Boni ahtem a malis ijs boms 6c malis quae ad cor -
pus pertinent & materia cpnftant,nondifferunt.ytrifque
enim eueniunt omniVöcqua;fettfiisfiiauitatc mouent,ßc
quie afperitate offèndunc.Séd differunt ptimfim' fpe.futd-.
rorum bo n o rum, ijfquc malis qua: religionis yirtutifque
caiifa perfèrunturi dciridé diuihis auxilijs,in quibus faepe
D eu s fuosiHuftres*admirationcque djgu?S reddidit!,in*
terdum yEgyptiorum potentiam cuertcns, interdfi C ha -
nanaeosiuiftaelitaruni ditidnem redigens> alias'Aflyrio*
rum audaciam, reprimeh^ iftws BabylOniorum regntim
delens, nonnUnquam fo li8 c curfum & inftitionemim-
perans. A tq u e in hiij quidém D e ie lucct prouidentia, illis
j autem eó pra:parat b ono s , vt aliatn vitam intuean^ur 8C
fpcdtcntjin qUji bonorUW ac maldrum ex gloria & igno-
mintia fit diftimftio. . « ,
t% '; : Quitftw v
I Si par pari referrc,id éft,malum promalq rcddere,auCma-
lediiftum & conuicium proconuicio Paulusvctqit;cur i-
pfe contra qudm dixit,fecit, cum alias pontifici, alias A le xandra
fabroserario male pi'ecatujreft?
quae in hac vita Veriatur , v t Abrahaimiim, lfaa cum,& la
cobum,eomm<^iieliberbsacpofteros,diuitijs,multitudine
liber or um ,fr inftuu mque'-6c frugiim vbertate, vndc etiam
fimilia Gentibusfiip^etebantjtum cum id o la ,(id eft,
fimulachra vbique colebant ? Q u id autqm cauix eft, quin
Gentium ftipcrftitio oftendatUrdeclarctufqj faniftior, efi
qu&mdiu ciuicates §t R e ip. o ccq pau it, & v rbcs fecund is
pro (peri% rebus omnibus vfiefunt, & agri vberesfru&us
exfe culctu hti atque id belli temporifiuS f^pius? E x quo
iu te ra Chriftjana prs?dicatione imbtttaefunt, & 'aedfam
xuinaW lenferUnt, & incolarum c x d em , 8c reliquis vitae
commoditacibuscatueruntlvixqucreliquiasadinciorum
quae quondam fa£ta funt, retinbntes, || aliquando vtbes
fuifle declarant,vetei;ifque abundantite,& noua: lolitudi-
nis vtramque religioncm cau^ni p roferuut. *
Explicatif), i
Si Paulus viciifim pqlfabat pontificem, qui fçpulfauérït
aut ÀiéXandrum qui ipiumnialè habuerat, vexabat, cum
contikpraeceptafuafeciiTeliccbat Aicere. Dicere autem
eà quae.cuiqué à Deo euehtura funt , pontifici his verbis,
Feriet te Deus paries deMbate: Alexandra autem his yReddet ei
Dominus in itto dic- QCc maledi&um çft?nee conuicium,fed
Apöftolo qu i iè « o n vlcifcitur, lèd datirælocutn,dignae
praediiftio.ncs. , ^ ~ ‘ .
„i Expluatio. p I i j *
A Domino D e o , qui facit v t fol bonis & malis collu ceat,
pluitqi in bonos 6c m âlos, v trifque claritas q u x vitä corporis
attingit,co n cedjtqri ' G u iu s en im y i m undusortus
cftjeius ctiam adminiftratur prouidcnciàr E rgo y t iufti ,a.c
boni cum fe animaduèrtunt laboribus qui pro rel'igione
perferuntur, v incère,àquariauteraimpijs rebus,ad mundum
per,tinencibus,yitani altcram.expeâient, in qua quse-
damerit & gloria; & fupplicij, & bonorum ac m alorum,
quemadmodum iamdixi,diÛinétio& differentia. O b ti-
nente autem Gentium iupe.rftitiohe extitifle & vrbium 8c
agrorum depopulationes,Babyloniorum,ÔcÀfiÿ4 oi:urn,
atqu éNin iuæ, multarumaliarum nationum déclarait in-
terpretatio .* vtra verè vrbs cum càm Chriftiahorum .religio
v tram que ten erc t ,de fer ta fit,d o c en n pn p o te ft. N e c
v crdexfoelicita te 8c copiadomiciUorum,&vrbium a g io - ,
rumque vaftitatevac foiitudine intelligi plané poteft me-
iiorum|an^itas, quod Dominus D eus h * c talia ad vfuin
omnibus norainibifs præbeat,& detrahat : Sedmeliorvim
ihnditas e i ijs bonis quæ confultd 8c vpluntatc ipfi gerüt,
iudfcatur.Homines autem dæmonijs.immolabâtur ,
molaqerunt}inf{uitïfiliosfuos&filias[uat d&tnonijs) De oq , di-
gnus cu ltu s& h o n o s rc bus inani mis trib ucb a tu t , turn cü
Gentium error fuperior fuit*: Expfofae v.erô iu n t& e k û »
lhuiufmomivtitàdicam,impietàtes-fuperÛitionefqvGenÂium
Chrîftianis dominaptibüs* Ex Ghriftianis èrgo hu-
ius generis, cognofeenda cft fancVitas & r e lig io , noii cx
fcrcilitaté 8c frequentià & Vrbium 8c agrorum ponderan-
da. Tamdiu verà Ghiiftiänoriim religio h isv ic it, quam-
diu ea dominante minùsacrariùs mundusbelloVexatus
eft,qudui vexarétift turn cùmGentiiim e n o r fupèrior fuit*
Si id q u o d deletur,ab eo qu od delet,interimitur & pe rîf,
8c qu od delçt malitià eàquæfüni interitus ëfficit,pluriiha
autem infunt.eiufrnpdi in ijs quæ anitnata fin it, ex omni
generccorum quæ ra tjon eho av tun tu r : ab eifque vipere
l i c e t infidias n o n fp lùm nuituas inter ipfâ vitro cirroque
parari 8c fietijlcd etiam hominibq ç; quomodp Verus eft,
qu i aitjDeum b onafecillé omnia,8c valde bonaî Si verus
eft, bonà autem ôc mala in creàta natura fttnt, qu id caulæ
eft,quin b ona boni, mala midi opificiscflé cognofcantur.
duoque principia contrariàyratione M anichæorum, dé-
clarenturî Si yerèinceritus eorum quæ deientur,boniali-
^cujuscaula exiftit,fleuri qu ib u fiam placuit, quid eft qiiS-
% brem non melius füèrir^principio^ex nihilo in id quod
eft^orum tranlitum prohibai?
Explicatif).
Q u ie£ opificioeoruin qùæ animate funt , 8c eorum quæ
ratlohe v tuntu r,& eorum quæeiusfiint expertia, de bpî-
fice quæftionem eorum natutæ confentancam p o n it , is
cohfidferare deb et naturarn quæ opificis lege mortalia 0-
mnia v t adO‘rtum,fic ad interitum rapir. Q u o d fi ita eft,
ex his.qmdeha animalis à rationc fumpta no n eft diftere.n-
^ u ^ k ß . à t ie n t . O
^ fedindifferentium, quibus etiam idem datas eft ôpi-
fe x.Qu emv ero inté ficumà mutuisinûdijshabent,|s di-
uinapL'ouidéciaeiséiienic. Si en'im cum ôbnoxia & opqr-
tiinafiut/inreritui tariieiquicft fecun^iimhaturam,qi4rn
ciqneminfidiæaftcritnc, tarnen iion dubitarunt nötinul-
n'kiiiSumeKumdéqrum referre, qïianto magis id faéturi
fuilfent, fi bec ôocercjïis quicquâm potuiflet vnquam,aec
iplaintérire potuiiléncîvtigttur exijs quæperfèfuiit, quid
fiut inrelligeretûr,id^^eft,indignaéflé D ëi & honorepe n q y
inine,i.dcicco ô çnatuia infidijs * Animantium àutium
fa<ftâ fuiu- hominum, partim ad alimenta, partim ad
corie<ftionem,quemadmodum illud déclarât y Dentes* be?
ftiarum immittam in. eos,cum furore in terra trahentium. Quöd
fiin boms eft,hominem ali 8c vefci beftijs, & e x e is çom-
moditaïéih feruicnAi càpejce,dç ab iis corrigi, bona eftea-
rum ih lucem pro'latio,nec culpandaeft qu od mala fit eo-
rViin natura, malulque vfus 8c commoditas quæcx eis pet-
cipitur. Quod fi e lt , pcrfpicuum eft vpius opificisiqui fit
bonus,eflè opificium omnia animantia quæ funt ,expertia
ratiönis.
Qiteftio ii8.
Si cam malitiam quae expofita e ft, holftis homincm falutis
inuidiaimpulfus in hominjbus operatur, 8c cfficit, qubd
his coneciir eos futuris fupplieijs tradere: beftis autem
futiirp in feculo neC ialutcm adeptur« funt, necpcenas
daturx,ob eamque caufam haberit * quid caula; eft,
quin (ola natUra: m alitia ea q u * m ala funt,excrceant ?
■ Explicatif).
N o n eft cônfentaneum ob prauitatem adiionis beftiàrum
naturascuminarhEorum enim ahimantium quæ ratione
vtuncur,eft beneaut maleageré;hon cpçum quæ funt ra-
tioiiis expertia. Qqpnia.mqv ob eos vfusnecëfiàrids quos
expofui, beftiàrum natüra condita eft , perfpicuum eft,
cùmfit bonus vfuSjbonam etiaiu elfe naturam. .
b t ift . po/ttarum. JOf
ex eo fft diiftfione & diftindtionc. Differentia verb 8c di^
ftindtio eft in iàndta Tlinicate ex modis qu ibu sperfoni
cxiftuntyin pi autem èx modo fitus lineæ 8c delineation is.1
Quaftio 130.
Sicailum^uod Gentium ratione 8c fententia fphäta eft,
fiue glob o fum ,& rotundum,in lo co etiam m o^tipt’ , cur
quod vtcamerä fixum eft^utinftarpellisdXtentun^ qlie-
admodum literarum diuinarum monumentis p'röditum
eft,cxlum in loco non.dft ? V t ehim id quoft ihpeü cietur,
fic etiam quodfixurn eft in lo co eile necefie eft intelligi 8c
putari. Si hoc eft, quid afterre poüumus, quin iuie alij ab
alijs'bb.c^h circu:mfcripcion'Bn-&dclineatiouan condc -
mnemur rSin vtl'Qiunique ienteritia cselunveft in lo6p,&
ytrifque lo c i qualjit^s 8c quantitasignotaeftr eur potifis
alteri alterosaccularcpoflumus ignbrationis eorum qu x
antcdidtalunt,cum®qubinvtrilquefitignoratio?
Explicatio. ,;
Si Chriftiani cadumin lo c o efte riegarent, quemadmodü
Gentes neg4nt,päri ratione interle abcufandi'ellentjqubd
caelum in lo cp negent elle/K*tamen verbis cxluin iii loco
eile dcclarantil>iisi(nter fe vtantuf*. ,Nanc verb^t'dm fieri
non po flit/ vt caeliliri fpharrafic, & fphxräe ritll m oueatur,;
& iriltabcamcra;,’ acfo in icis compad^uinblle doceriipol-
fit: Chriftiani igriorationis criitiinc eohdemnari iqre non
poilunt. Quodautciqa ad,eiuslocum attinptjae illb ex ijs
quae hicoblferuamüs eönicdturam eapitnusi V t enim hie
cumeftcorpus aliquodrotundum, quod fit &aequabile,
8c concauum,& vndiquöpari menfura teneatu^ficubi in
aqua collocetur,ab atpia luftinef ur; fic etiam caelum ab a-
quis fuftiiietur. '^ e x tm d ü c t ft tm ,in i$ k fV t earner am : ca*
tnerae nomine rotünddm c * li corpus dcclarauit. Sufti-
nent igitur caelum aqu«, aquas terra, terram diuinus nu-f
ms.Q uiterram, inquir,i« renuUafuJpendit.
Q u a ß tf^ t .
u h ,H S ü fßw l z 9 *
Si fimplex eft id quod per fe ac folura e ft,v tin literarum e-
lémentis veluti iota,conccctum autem id quod eft cum a-
liOjVt p i ,& q u o d eiuldem eftëlïéntiæ Vtrümquç ôçiptaôe
quod ex tribus iota con cre tum eft,n o n au fe r tq r id qu o d
ebneretumeftex v troque concreto : cur Deus hon con-
cretus 8c compofitus d icitiir,cùm e x duabus perfonis qüç
ciufdem feftchtiæintelliguntur, Pätris dico 8c F ilij, vnaqy
perfbna,fecretæ elfentiæ e x eö quod facile fiilpiciohem
affert, id eft Spiritus fan6li, concrecds fit ? eür etiam ynus
vocätur,& incircunfcriptus, cum tanta talifque fit hypo -
ftafeoli, idèft,perfpnarum diftindtip & diùiiio? - /
' ; Explicatio.
I & pi çffèneia inter fe non d ifferufit, litera enimvtrunqi
e ft,& linea ilin c a q u îte n fis linca eft,h'ón diffère ;,fed iota
àp ie o iitu diffe rt,qu odillu d iota,hoc-pi eft : & pi quidem
quatenus linea eft, vnum e,ft, quatenus AUtein pi eft,ëft
ttia,& concrctuni e ft*& prtu iç. ex parteenim„& temporis
p rodüétionepicxtitic, prd|acum eft ab eo
qui ipfum eftëcit. Debet}ergb is qui ex tiaturali aliqua ra-
cionè caquæ naturamiupëfah'ëyîpeâaÿeinftiçuit, ea (ola
fumérè, quæ ex rationeëi Co n u e nia n t ,q u p d e x ra t i o n e
Ipeblatut: v ehui ynufilöc tres ipfi p i& D eo conupniunt,
fedipiï pij«»«»»» cüm origine 8c concrete, Deo aptem fihei,
origine & incpmpofitc;id âl^n g e« ^ 5?m ^o id fibfithn o -
do. Q u i enim efFeéiorem & coagmëncatprém non habet,
neqive ortusèft,neque concrecus. ltaqüe iti D ep æternam^
dicimùs id eftfvt ita dicam,cbexiftènciam ; nom
etiam compolitiohémi In pi autem comi^pfitioncm c'bny
cièEtonemqiie^dlcbnus propter eius originem, quæ païf^
rim & viciïum extitit. Vnüséft i^itïir.Dëus Trinicas«cnén-
riæ vnitacévfimrvil^ ea cx paite diuifione ôc' dilcretionc,
qùëuiadmodum v.nuinëft pi ynitace. |jfieæ fine vlla quae
Si euarigeliftæ Matthæus 8c Lucas Chnrn ex carne ortum
exponentes, illé eum qui natur^, hic eum qui càriii coh'^ÿ H
fentaneuseft fcripfit,quod ica Iudæorum mosfeiebapqiu
quid afferri poteft qu in àM a tthçoL u ca sd iifid a edo c c'à -
tu r:pluresChriftiparentesèleg e ,.quàmex * in ep^nge-
lio fu o commémorée, cum eonadiefibi ab eo debèrentj
proptereàquàdpauciprès patres qui le , * ÿijs qui ëxiegô
finr,ncceflé fitintelligiî fieri enim poteft,^vtex lege na,icâ-
tur, * cùm naturalis patér filium proçreaucrit. Q u o -
| modo igitur, v t dixi,apud éuangefiftas ôc Lucâs qui
pares, atq; aideb p auçipr'e s C h riftip are n tés cos.qübs na*
cura conftitu.it,ijs qui lege confticuti feint,nominale debe-
b a f , pluréS' nominare inuenitur ? Si verb in ortiis defcri^|
ptibne ôcfecum & im cr fep u gn an tia dicünt » quojnodq
in cæteris_quæ dé Çhrlftp tradunr, idbnei eflè,potefunr,
quibus fidés habeatur,cùm iam à principio librorum fuo-
rum ad contfadicendum impellant eum qui cum racipnè
religioni npftrædare nomen yelit ■: ^
Explicatio.
In expofitioneprtusquamLucastradir.HelifolusIpfcph
ex lege eft päter: ab, Heli aüfe'm vlque ad Nathan qui fùb *,
ië fiiifuntntij, funt naturâ auorum eorum qui fubijciun» ,
tur, ea racioné qiiàm ad lbfeph habet Heli , qui Iofeph
quidem' ^ , . exlege,cæcerofûmautemoipniüm natura,
eflè ducuntur.Hoc autem itaintçllçbto, omnis euangeli-, i.
ftarum bbdifCrepantiam tollicurreprehenfio & cri mina-
tio ,q u x e x falfaillprurn vërbprumihcelligentia ab ijsqui
falsb in tellex cruiiyudicata eft.
Si lege M ofaica frater eius qui fine liberis mprtuus er
ràt,vxp{ein cius quid vira migraùeraraccipiens, ex ea libéras
fibi quidem natura , fratri autem ex leg e pro