aLq uajcx'
’nesfuas
C A P. X X I V . H Ivdeft'non'h^b.ereronfdaitiihajbenci'coii^iehtiaiT!^No!i'inf-*
Depccnitentia | vent*: & praceptisDtb
nusnurabilicerdeconfcientia, & D eo TidliusiMemineiir,
inqiiic, Deum fediabere teftcrn.idefi^vtegoarbirro^rrteri-
T h e tameti detieiat anquis,auc ae ic ipie cicipercc, n a u i| tem 1 ii am.qj.rnnhil ho m i n i d c d itD e ii sip led i u in i us| Item
cupiditare vi&us aut libidine j m p ulfufs au t err ore |b um d eb b n b ,& iuftovirb: Ibqueremr:' Itaque calis V ir , ihr
^ecepcOs, autvi coa&us,adiniuftiiix viam lapfuseft. Po- 1 quit,nontnodofacerejfednecdgitaretiujdeiriquicquam
teft’fcnimrelluci,achberari,liedm pGeniteata£lorum,& ad au lebit,quod nonaudeacprxdicare. Purgemus jgitnr «*-
melioraconuefcfus^fatisfaciatDeo.quod fieri pofle Cicero I feient!am,qux-t>euhs Dei petuia eft, Sc vt ait idem ,'lempet
non purauit, cuius, h x c in Âcademico tertio v eiba lunt: [
Quodfiliceretytij$,quiinitineredeerraùiflènt ,'fic vitam
dcdiam lecutos corrigere.errorem pcenitendo ifd ic jo r effet
emCndäcio temeritatis.‘ i.icéc plané. Nam ft liberos nö*
ftros^cum deliilorum fiiorum cernimus pce.nitere, eorre-
<âosèirearbitramur,&abdicatos,abie&ofque,rurfustamé
;fufcipimus>fouemus,àmpledlrnür: cur delperemiis i clë-
mentiamDei patrispcenitendopolTeplacariîErgoidéDo-
minüs,ac parensindulgentiffimusremiflururn Te poeoiten-
tibuspeccarapromittit, &obliteraturüm omnes iniquité*;
teseius, quiiullitiam dénuo coeperit opërari. Sicut enitn
nihil prodeft male viuenti antêa&æ vitæprobjtas, quia fii-
perueniens nequitia, iufticiæ opera deleüit; ita nihil offici-
unt pcçcata vetera correéto, quia lûpetùeniens iuftitia, labern
v it* ptioris*aboleuit.Iisenimqùem fa& i fui pcenitet,
errorem luum priftinum intelligit» ideoque Græci melius*
&fignificantius/^W<^dicùnt, quamnoSpolîïir.ùSrefipi-
fcènc:atódieeréaefipflcitenim,acrnenremfoam qua fi ab.
infaniarecipit, que erratîpiget, caftigatq-, feiplümdemëciæ
&confirmataniniüluüâare£tiusv]uendü:tumilludipfiim
maximecauet,nètur(tis in eoidem laqueosinducatur. De-
nique muta quoq; animalia, cum fraude càpïuntur, fi ali-v
quo fe modqiri fugarn extricaueririt >fiunt poftmodû cau-
tiora, vitantq; fempereabhmia, inquib us dolos,infidiafqi
fenferubt.Sic hominem pcenitenria cautum, âc diligentem
facit ad ëüitanda peccatà, in quæ femel fraude deciderit^;
Nem o enim poteft eflè ta m p rùHens, tameir cun fpe&us, v t
nôn àliqu^ndo làbatur. Ëtidcirco Deus imbeciliitaté no-
/ftrarh.fciens,profuapietareaperuithomini pbrtumfàlum,
vthuicneceflîtâti, cui fragilitas noftra fubicâta eft, m edid-
hapoenirenti« fiibuenirét.Ergo qtiicunq* aberrauerit, referai
pjedém, {eqUetjuamprim'imrecipiat, acreformet.
Sed reuocafegradum, fuperaftfc euadere ad auras,
Hocopas. hic labor eft, '
Degulb tis eni m malè iuçand/s völuptätibus,vix diiielh
ab his polTuht. facilius.reélâ fiquëfenrur ,fiearum luauita-
ftésnon attigtfient. Sed fi eripiantfe malçferuituti, condo-
nabitur his omnis error, fi errorem fil um vira mèîiore cor-
xexerint,Ne,c lücrarilè quilquam pùtet,'fi deliiâi conlcium
non habebit. fcit enim illeomnia,in cuius conlpe.âu viui-
mùs.nec fi vniuerfias homines ce|arë pofiümüs, Deiim pofi- N
lumus, çui nihil ablcondiiu, nihil poteft eflè lècrem^quod
exhortktionibusfüisSeneçamirabjlilèntentiate^minauit:
Mîgnum^inquit,helcip quid, mainlq; »quam cogitari pote
ftÿ nu men eft,cui viuendo Operadimus.Huic nos appro-
bemus. Narti nihil prbdeft inclulà confcientia : paremus .
Déd. Q u id veriusdici poteft ab eó qui Dcum nçftèt jquam
diétumeft ab hömine veræreligiôn isigóaro? nani.& maie-
ftatem P e i expifeffît, maiorem. elle dicendo»quafti vt earn
cogita tiomeâtishumanæca^erepoftèt,’ &'ipfumveritatis
attigit fontem, iéntiendo, vitam-homiunih fijperuacuara
non eftè, vt Epieurei yolunt, lèd D è o ab hisopéram viiien-
do aâri, fiquidem ml^i acpiè vixerint. Potuit eflè vécus
Deiculrôt, fi quis i!li rnonftraller. aç contempfilîét profd-
<äd Zenobémv& màgiftrum fuum Socionem.fi ver* lâpic-
tiae ducem nadtus efièt. Huicnos,inquit,approbemus.Cæ-
leftis protius oratio nifî antecedent ignorantix Confelfio,
nihilprodeftinclulàmbabereconlcientiamtpatemusDeo.
nullus ergó me ndacio, n ul lus dilfimulationi locus eft,quia
patietibus ocùli hominôfiibmoetentur: Dei atitem diuini-
täs neiq vUè'eribiis lubmoueri poteft, qûo minustotum ho-
mmempetrpiciât.&norit.Idemineiufdémoperis primo:
C^idagisinquit?qy!idmachinarisJquidabfcondis?Cuftos
tè tüusleqnitur.âlitim^çiBi peregrinatio fubduxit,alm mors,
aliiimyia'etudo.hæret hic quo carere nfiquampotes. Q g id
locumabditütnlegis,& arbitros remoues?Putastibi conti^
gitfe, ytoculosbmniùmefFugiasdemens ? Q u id ribi | p |
itaviuamus, vrrationémreddehdàmhobisatbitreniur.pu-
remufque'nosmoméntisbmnibusnon;rnaliqüö,vcilledi-
xic, o ibis terræ thcacroab hominibus, lèd déluper ipeâari
ab eO, qui & index & teftis idem fu.ruruséft, cui rationem
viræ repofçénti, . d us fuosinfiGtari nqh licébit. Ergo làtis
çftaUtéffiigere cbrifcientiam?autnosjplbsvltröaperire a-
nimum,& permcTém reïcilfis vülneribusefFundere?quibus
nemoalias mederi poreft, nifi (blus ilîe , qui grefiüm ç!àu->
dis, vifum cæcis reddidir.rtiaçulata metnbra purgàuit,mor-
tiio's.exciraùir; Ille ardore cùpidicatisexringuet, extirpâbitfi
libidineijiriuidiam^diftraher, iram^mifigabit.- Ille reddet
veram, & perpetuam fanitarem. Appecendâeft hx ç omnibus
medicina y qùoniam maiori periculo vexatur anima,
quamcorpus.Sc quamprimumlatentibus morbis adhiben-
da cùratib eft. Neque ënim fi vratur aliquis oculorum acte
clara, membfis omnibusintegris, firmiflîma rotius corpo-
ris valetudine, tameneu m di ’oerim lan um, fîefferatur ira ,*
fiip'etbia*cumidusinfietür,nbidinifirùiat{èüpiditatibus
inardëfcar; fed eum potius,quiàd âlienam felicïtaçem non
atrollat ocu]qs,opesnou àdmirëtur,alipnam mulierém làn-
d è videat,nihil omnino apperar, nihil coikupifèatalienû,
nonitiôideatvlli, non faftidiat quemquam, fithiimilis,mi-
(èrieorsi behëficus,, mitis, humanus, pàx in animo eius
perpétua yerlctür. illé Kómo lahùs, ille iuftusjille perfedus^
eft.Quilquis igitur his .omnibus prxeeptis coeleftibus ol>-
téperaueritjhic cultöreftvèri Dei,cuius làcrifieia la ht m'a-
fiietudo animi,& vitainnbcens,& adus boni. Ç^uæomnia
qui exhibéti tories fiçfifieat, quotiesbonümàTiquid,aé pi-
uro fecerit.Deus enitn nondëfiderat vidimam fieque mut*'
animalis,- neque mortis, àc lànguinis i fed hominis & v i t»
Ad quod fâcrificiumnèque verbenis opuseft,neque fibris*
neque Cefpitibus quæ funt vtique vaniffîma, fédijs, quæ de
in um b f corde profèruntur.r Itaque in sfram Dei» q u x verè
maxima e f t , q uæ in corde hominis çollocàtà , 'coinqui-
nari non poteft fenguine,iuftitiaimpbàïtùr,patientia fides,
•innocentia, caftitas, abftinèntia. Hic e ft veriffimus ritus^
hæciltàlèxDei, vt àCicerone d id um eft, præclara,&diui-
na, femper quæréda & honefta iuber, vetat ptaua, & tür-
pia: cui parenrem'fendiffim^accertilfimtéiëgi, iuftç,ac légitimé
nécefleeft viuére.' Cuius légis pauea equidem ctpi-
ta pofiii, qüod fumpôHtcitus eame aantummodo eflè di^
durum, quæ fiimmum fiiftigium virtuti ,& iuftitiæ impor'
Aerent. Si qüis volet cætera omnià çothprehendére, ex fonte
iplo petat, vnde ad nosriurfs ifte manâuit. v
al. Iqper-'
biïc:
.»Atunicit
âl.peâof
I g '
:g„ h; _o l I a .
a Q u o d in exhottationibus CüisScneca^babentlibriï
qua exhortationes lùas Seneca, tegendum efiex’antïquis codici-
bus. e ß dutemfenfiù, vt vêtit dicere.eafententia, quant ante a retti-
lit,Senecam exhortationesfuai conclufijfe,quod adduftis etiam Se-
necaverbis ofiendit *
Non fatis cordate di fputat hpc capire t-adantius (fc cxrcrno Dei cui- -
tu,Té|^is^prüm!q;\qrüacu;vdonppjs, lacrifKip,7ldeturenim omneni;'
Euch’atiftj* cxccrnum quocj; magiia è *;p iftë%(&-ex'tórnö?r®li'ó>^té -
turi'Infiipcr ecficultusintcrrius mentis & fpiritus (it pra;cip‘.iusj& oucin:
magisab vnoquoql npftrfi rcpuiric pèus.nam iliccrternus fineJiBrèrno'"
.bouu^&Dcógracüs eft.*tcniag;ornanieQtaEccleiiaru^y^a: p^ina
'infabn.cis,p^nim in vafis aürpis,yefilbus lèricis y.ccoritiftuhi,^ ipfo^
luo genere faciuni adpipm, & landóin Dei cultum, ^ contrfhutój
fcntireharreliseft^ctróbrufianocum, & VVidefiftatüm.&Nquajoru'tri
noftri tcmpons.^VideBellarm.liS.yflecultu Sa»8. cap. 6. & töm. i.
Anrtal. amo sj: Quod yero'actinetadjnentcm Laéiantij boe capite,-
eam mb,Qnum lenlum r^rereduettThpmslius^n Notts du* hcc ad
’ finem capitis affixic', tamctlï Laftantiüs norf! ila'tis cucurntpc&è fp-"'
quaturv
al. a Iele-
piadÿ^p
al. cuius
c a p. x x y ,
■ V n cd e lacrificio ipfo paucadicemus. Èbur»ihquit,‘
Plató.non caftum donum Deo. Q u id ergo ? P tdafei-
licet & textaipretiola; imbnön caftum donum D e o , quic-
quidiurn'pi, qüicquid corrümpi poteft.Sedficuthócviditj"
non opörtere viuehtroffcrti aliqnid , quod fit ex mottuo
co rpore.-cur ill ud nöp-vi <fit,n ón debere incorpörali corporale
munus ófterri? Q uanto meliusSenèca, & verius ? Vul-
tisn evos, inquic, Deum cogitare magnum,& placidum,&
maiertaceleni veréndum amicurh, & femper in proximo?
N o n immolatiönibus, & fenguine mulco coiendum, ( q u x
enim extrucidatione immerentiutn völuptas e ft^ fed mé-
te pura, b o n o , höneftoque propofito. - N o n templa illi
congéftisiri altitudinem ï'axis extruenda fimt, iq luo cuiqüë
*cohlècrandusëftpedore. Veftêsigitur,gemuias&castéra,
quas habentur in pfetiö, fi quis purer Dsö cara, is planê,
tq tn d fit Deus, ncrctc, cui putat voluptati efleëas rès, quas
etiam homo fiquis contemplèrit, iure laudabitur.Quider--
g o caftum, quid Deo.dignum rtifi*quod iplè in illa diüina
legefiia popofeit? Duo (unt, qua: offerri debeatit, donum,
& lactificium, donum in perpetuum lacrificium ad templis.
Verü'm apud iftos, qui nullo m odo ratiqiiem diuinita-
tisintclligunty donuth eft , qnicquid;aurb, argentoque
fabrtcaturi'item quiequid purpuraj & lericQ texitur. Sacri-
ficium eftviélima, & quaecunque rn ara cremantür. Sèd y f'
trqquënbh vtitur Dcus,qüia & iplè incorrupms eft,& illud
tot urn corrupcibile.IcaqueD eo vtruiiqne m corpbrale pfFe-
rendum eft, quo vtiiur. Donum eftihtegritas animi, (acri-
fieiiirn^laus, & hyihnüs. Siènim Deus non videtur, ergo
his rebus coli d e b e t^ u x non videntur. .Nullargitur alia
religio eft vefa, nifi qu£eyirtutc,aciuftitia conftät.Quomo-
do autem Deus iuftitia homiriisvtatur, intellëiftd facile eft.
Si enim iuftus merit homo, acceptaimmosralitate, in a:ter-
nura Deo feruiet. Homines autem, non rfifi ad iuftitiam
n a lei, cum philolophi veteres,tum etiam C ic . ‘fulpicaturr
diflèrës eniha d e legibus:5»edomnium,inquit, q u x in ho-
minum doéëörum difputatione vetlantur, nihil eft profe-
6to prasftabilius, quam plane intelliginósad iuftitiam eflè
natos. Id ergo lolumDeo exhibere ,a tq ; offerre debemus,
ad quod capiénddm nós iplè genërahir.Hoc auteni duplex
iäcrifieij gcn us, quäm fit veriffim U m, Trifmegiftus Hermes
idoneus teftis ëft. qui hobi feu m ,id eft,curti prophetis,quos
feqitimur ,tam verbis*quam re congruit»ficque de iuftitia,
ldcurus eft; H o c verbum o fili-adora, & cole. C u ltu sauterh
De i vrius eft, malum non efle. Itefn' in illb fetmone perfè-
Ä 0 : Gum exaudiflet Alclepium q uerehtem a filio Kuo, vt-
tum placeret patri eius,offerri thus.bc alios odores ad lacrificium
De i, ëxclamauit <i3 ene bene if ó mi nate f Afcelpi.
Eft enim maxima impietas, tale quid de vno illo , ac fingu-
laiib ono in animurn inducere. H x c& h is fim ilia huic non
conueniunt. .Omniuni enim quzcunqiie lunt, plenus eft,
& omnium minimè indigens. N o n verb^gratias agentes,
adorëmus.Ii f Huius lacrificium fbla b enediélio, reéfcèeft.
c Verbo ergo-lactificari oportet Deo,quidemDeus verbum
;eft, yt iplè eonfellus eft. Summus igicur colendi D e i ritus
eft, ex ore iufti hominis ad Deum direéla laudatio: qu x tarnen
ipla vc Deo fit accepta, humilitate;& timbre,1 & d eu o -
tiope maxima opus eft, nequis forteihtegritatis,&inno-
centix fiduciam gerens, turn Oris ,$£ artogantix crimen in-
currat,ebq;laél:ó,gratiavirtücis anïittat.lèdvtfitDeo charus
omniq; niacula careat, milericbrdiahi D ei femper imploret
nihilq^aliud prccétuf,nifipeccatisfiiis vedianl, licetnulla
lint. S iq u i aliud defideraUcrit i.non eft opus di<£to, feienti,
quidvelimus.Si quid ei boni euenerit,grätiasäg3t,fi'quid
ma 1 i, latisfaciat, & i l l ud fibi ob. p e cca t a lua ven iflè iateatur:.
& h in ilb minus etiam in malis giatiasagat,&‘in bonis fatis-1
faciat:vtidern fitlemper&ftabilis, & im mutabi|is,&in -
ebneuflus. Ne c tantu,m hocin ten?plo putet fibi eflè faci-.
endum,fed& domi,&iniploctiarncubiliruo.Secumde-
iiiq; Habest Deumlëmpérineórde lbo conficratum, quo^.
diam ipfé eft Dei terdplumi Q u o d fiD e ó patri, ac Domino •
hacafl:dpitate,hqcobreqiii%ihacdcuót1oheferuierit3c o a -:
fummara,&per fc^iä iufti da e ft,quam,buiienuerit,hic( vt
antè teftaü fiimus.) Deo paruit, hie xéligiöni,itquè fuo off£
cio latisfeciti
S 6 h p i I a . •
d Bene bede b mi hatejb ^ fclepi] ^^«/“ libri imp'refii be-
ne bene ominare o Aftlépiadesj%ftw^f^flfli,wd i^ « ^ au-1 ■
tem, bempene ominare, perinde ejl,4cftdixijjet, dbfit iioc^Ajilepia- I
dcs:quod e^exclamatio pracedens, &fequens oratio dec Ur at ;:vbi
ddeet imp iet atem ejjhputdre Deum thure & odoribuspldcare. quo A
tu inteüige,fïl)u tantum, non etiam corde atqueanmo Deo facrtfi-
cemiu: yam ificu t ilia fmeboc cordis & inter no.fairificio Deo non
placentyjic huic adiuncta, vaide placent, quia Deo non mente tand
m .f e d ê o ^ r ^ ^ f o u m e n tU ,r é i^ c o r p ^ teumét'êmmstne:*
te, corporéfc conftemtu, i Oportètfeiïficare:de quo tarnen lat'm- hie
nohdijferit La£tantius,quia contra,tos agebat, qt6 nullam cur am \p
facrificiis mentisbabebahi,omnia thuri, at^oioribus tribuèbant.
b Hiiius enim facrificium fola benedidio] civtf in libris im-
prefits* cuius lacrificium eft lola b en edi& io ,lege ex antiquo to- 1
dice.benedtttionemyerb bio appellatgratiarum dttionem. Sic enim
nosbtnedeDeodicimusycummmlaudamm.ei^gr'atiasagmiis;fic-.
utfepèinPfal.Dauidislegitur.hacverofunt verbaTrifmegiflt,qui
Vlam beneAtÜionemprofilóJacf^iop^it,m quo nihil diet potejl
contra Lattantium, qui aliafacrtftidChriftianorum^&htfcnoftm
mijfe facrificium quod olim apud Chrjftianof fu it vfitatifimum,
p u clare nouit,nam bocipfum Mijfevocabulum antiquitatemqua^
dam latinitatis redolet,cum mijfa idem, qüod mifiiófignificet' tnam \
apud Cyprianum faperejniffampro rémifiióne legimus . mijfa verd
dicebatur eb, quodperatto eofacrificio, mifiio populifiebat , idemquê
nunc apydms valet: Item ifa eft,ac illud, llicet,quod per act ü facri-
fiiiisgeniilium.abeorumfacerdotibusvfurpabatur.
X R e& è vèrbo ëniih facrificari jhabentlibrïmprefii. reélè eft
verböergo facrificari oportecDeo.legenduèfi éxantiqiio codicè
b ic autemfunt verba La£lantij, ft t t x 'A ^ ls i: r ^ n ie ^ c t^ ^ - ,p ^ .
pterea re£tè yerbo,nempe benedicendo,vt fuprd expöfuimus, facrfi-
carïDeo.quia Deus verbum eft, v t ipfé Trifmègiftus confttetur,& f i -
pe ineo dialogo, qu i Afclepiadesnominatur repetiuit. omnia qua in
boe vltimo capite aït Laüantius dedonisprectofis, deque facnficiisi
jic intèlligendafunt,vt referantur ad enoregentium,quxtotam ffiem
in illis rebus coUocabant,nullo adhibito inter no facrificio,innocentiai
: & bonefta vita.a tiobis vero,cüm aliqua ad templa , é r altaria or-
nandaadbibenturi nonficfimt, quodputemus illa ejfepracipua, &
fine illis nullum pofte oftèr%ïfacrfticiüm:fed adhibentur S B v H fö
neftius resfairafiat, & populus jplendore illo commotus /jludiofius
diüinacöniempletur.eftctetiam genus quoddam impietatisfft cum
domusmfiramultisornamentis abundent ,iemplumDei nudum,
& omnibus ornamentis Jpoltatunï effe pateremur . itaque qua bic
debaccbaturBetuleM,quafiLattantmomritnocumipfiseonfenti-
atyriihilifacitndafint , quiajpeftandum tfi contra quösagat La-
ftantius, & fcire deler ent homines ijli, quo in loco buiufmodi e x - .
ter na ornament» a nobis habeantur. : ita enimcontranosde illis a-
gunt, quafi nos illa , tanquam pracipua quadam. noftra religionii
fa ct amenta babeanius. Verum :,fi quainparte nimius vidcatur
Laiïantiüs in rebus buiufmodi externis dam n an dis , egomllius
erroreivolo tuer 't , fed matris mea eedefia Catholïca ac Romana
praceptisfemperfum paratas obedire.poffemhmijfa,&aliarmm,ac
teffiplofum ornamentis multaexantiquis referred fed. cum Rvjfenfis
Epijcopus, & martyr, loanny fabri^Depiochares dtque alijdo{tiff-
ini viri .proptiisltbris multa praclare contra iftos nouosrituum
; / ; udeftafticorum corruptoresdixertnt,mepte faceremfiil-
orum longas, ac praclaras difputationes inbanc
breuètn noram redigeré
vellem. ;
mm