<J\L<JWmuUj F c lu ù j
quàm iiphilofôphâdilibidoeft,Socratemfapiéntiîéprm- j fîc cu ih é e ftv c r ifta b ile iudiciü,proue infi d a fufpicio(parcipcm,
c]ui(qui$ véftrüm tantuseft,fi potuerir,imitetüf:c-
ius viri queues de ccrclcft ib.rogàbatur, nota refponfioeft:
O g o d fiiprà^hos,nfhil'ad nos : merit© êrgo de otaéülb té-
ftimbnium merdit priideiiticEfingalàtis, quodoràculuni
idé ipfc prælënfit,iccirco vriiuerfis fe præppfitfi n onqu èd
omnia cóperiflct, fed quod nihil fe fcircdidiciiler.ita con-
fêflæiiftperitiæ fiimmà prudentiaeft. Ho cfo fite dcfluxit
Arcefilæ,&: multo poft Cârneadis 8c Afcaderoicôrum plu-
rimorum in lu mm is quæftionibus cutadubitatio: quo généré
philofophari, &cauccindo(fti bô flùn t, & doôHgîo-
rio(ç$QuidSimonidisMelidnonne’admirandabmhiD;&
leiftanda cû<ftario?qiîi Simonidcs cùm de eo,quid,& quilles
afbitraretiir deosab Hieronë tyranno quæreretur, primo
deliberatiofli dîc petijt:poftridiè biduüjprogauitjmox
alcerü tantum admonitusadiunxir : poftremocùm caufas
rants moræ ty rannus inquirërér, refpondir ill e, quod fibi
quâro inquificio tard ior pergér'e t, taco veritas fie'ret ob feu-
riôr. Mea quoque opinione,quæ funt dubia,vt fiint relin-
quenda fimunec to tac tan ris viris deliberantib. temerè Si
audaciterin alteram partem ferenda (èntentia eft-, ne aut
anilisjndùcatur fùpërftitiojaut omnis religio deftruatnr.
Sic C sciliuSj&renidens ("nam indignationiseius tumo-
rem effufe orationis impetus relaxauerât) Et quid ad hæc
(ait) au d etO â au iu s homoPiâutinirprolapis, vtpiftorü
præcipuus ira poftremus philofqphqrumf
Parce, inquam,in eu ni plaudere : neq; ènim prius exulgitur,
icaeiüs dubiaöpinio dilIipacur. Nu llumitaq j mira-
culüm e ft^i Gaeciliiis'idencidem irt conrrarijs a c repugn
cibus ia&e tu r xftu Sc lUidhiecur; quod ne hat vlterius con-
uincam,& fedarguaquaroui$diuerla,quxdi&a funt: vna
veriratc confir|näta probataq; > nec dubi tan dum ei de cte-
tcro eftVnecvagandu-m. Et qnonijuncus frater crupit a?gre
jfeferifc,ftbmäehafi,indignari>dolerei»llitcratQS,paupeies;
imperitosde rebus ccelcftibus dilputare: «feiat omnes ho-
minesfinedelc&ü'statiSjfexuSjdigtHtatisjrationisj&fcn-
fus capaces Sc habiles procrearos: nec for tuna nabtos, led
natura ihfitos&ile fapienuäf quin ipfos c tiam philo! bph os,
vel li quialij artiumrepertoresin m emoriasexiemnt, pri-
ufqüam folertia hrtftis parerent nominis clarirate, habitös
e(leplebcios,indobtos,feminudos,adeo diuitesfacultati-
b us fiiis#lrgatosjmagis aurum fiifcipere- eonfiiefle, quam
ccelunimottrates pauperesj.de cömentosefleprudentiam,
Sc tradidifle castcris d ifciplinam.Vnde apparc t, ingenium
non darifacultatibus,nccftudio pararijfcd cum iplä mentis
fortnatione generari.Nihil itaq; indignandum,vetdo-
lendum ,li quicunq; de diuinis qu^iatjlentiatjproferatjCÜ
non difjratantis audtoritas, led difpu tationis iplius vericäs
requiraturiatq; jCtiam quo imperitioriermö,hocilluftrior
ratio eftiquoniam non fueattirpompafacundisdc grätig,
fed,vt cft,re<ftiregula fuftinetur. N e c reculo, quod Caeci-
liüs afferere intöf'prscipua cönixus eft,ho mine m nolle Ce,
&circunfpicere debere,quid iic,vnde fit,quace fit, verum
tare te digniim cft cóncinnitatefèrmonis, quàm vtrinque ; dementis concretus, an copcinnatus atomis, an potius à
plenius fueric peroratum£ maxime cum non läudi,led v e - ! D e o fadfcus,formatus'J anirnätus. Qu od ip fum explotare,
ntatidircèptatiqveftranitatur.Etquanquâthagnüinmo-1 &:eruerë>fînevniuerfitatisinquifitionenQpolIumusjcàm
dum m efubtili varietate tua deledlatit oratio, tarne altius ; ita cobærentia,connexa,concatenata fint,vc qifidiuinita-
nioueor,no de prælènti abtione,fed de toto gen ere difpu- ; tisrarionem diligenter cxcitfleris^efcias humanitatis;nec
tandi:quodplerumq; p rodilIerentiüviribuSi&eloqueh- ! pollispulchre gerererem ciuilem, nili cbgnpuerîs hàné
tiçpQteftatCjetiam perfpicnæ veritariscÓditio m uteturtld ^communem omnium m undiciuitatem : prscipuè cum à
accidere pernotumeftauditorum facilitate, qui dum ver- | feris,beluis,hoc differatnus, qu od dia prQna,'ih tetramq;
borum lenocinio à rerûintentionibus auocantur,(ine de- j vergetiajnihilnata fintprpij3icere,nifi pabulum,:nos.qui-
ledtu aftèntiuntur dibtis omnibus : nec drebtis fiilla lècer- bus vulcus ereótus, q in bus lulpebtus in coel um datus. eft,
nuntjnefeietes ineflè & in inrredibiii verü ,& in verifimili fermo,& ratio',per quæ Dominfim agnofamus,Ce,numus,
mendacium.Itaqj quo fçpiusaftèuerationibûs credunt,èo imitamur,ignorarenecfas,ueclicetingerentem feCeocu-
frequctiusdperitioribusarguuntUrïficafliductcmeritate lis,dcrenlibüsnoftrisca|leftemdaritatem,Sacrilegijèpim
dccepci , culpâ iudicis transferunt ad incerti querelam,:vt v el maximiinftar eft, humi q u s r e r e , quod in fublimi de-
damnatis omnib.malint vniuerlafufpendere,qua de falla- beas inuenire. Q u o magis mihi vidçntur qui hune mundr
cibusiudicare-Igiturnobisprouidedumeft,neodioiden-1 cociu&ornacu.mnondiuinarationeperfectum vollint:fed
tide m lennonum om niu m lab oremus: ira vt in execratio- ftuftis quibufdam temerè ébbæf en.tibus çpnglobacum :
nem & odium hominum pheriq; fimpliciöres efterantur. mentem,lehrum,oculos deniq; ipfbs non habere.Quid e-
Namincaurècredulicircumueniunturab his,quos bonos nim poteftéflè tam apertum,tam confeftum,càmq; peripi-
putaüeruntrmox errore cofimili iam fufpebtis omnibus v t cuum, cum oculos in cOslum fuftuleris, & quæ Cunt infra
impröbos metuunt,etia quosoprimbs {entire potuerunt. citraque luftraüeris,qudm e flpaliquod numenprsftantif-
N o s proinde folliciti^ quod vtrinqj orani negotio diflèra- lira s mentis,quo omnis n^urainlpirecur, moueatur, ala-
tur,&ex altera parte plærumq; obîcüra fit veritas,ex altero tur,gubernctur ? Goelum ipfum vide qudin latè tehditur,
k te rem ira fu btilitas,qu snonnunquam vbertaté dicedi, | quamrapideyoluitur, v elqu o din n o b téA ftn sd iftin gu itur,
vel qu qd in diem fblfe luftratur : finem confeflæ probacionisimitetur.-diligenter^quantum iam feies qüdnvfitin
poteft,lingulaponderemus,vt argutias quidé laudare,ea
veto quæ rebta (unt,çligere, probate, fufeipere polfimus,
Decedis finquit Gscilius) o fficioiudicis religioli,nam
eo fummi moderatoris mira & diuinalibrarioi V id e & gn-
num y tiolis ambitus fàciat S t menleijîivide y tfun a aublu,
ieniojlabore circumàgat.Qmd tehebrarum!& ïuminis.dip.
eriniuriü eft,vires te a d o n is meæintergreflù grâuiflîms cam recurlàiites v i c e s , nobis operis Sc quiëris aîtérni»
=dilputa tionis infringere, cùm O éfeuius integra Sc illibata ; çeparatio? Relinquenda verb aftrologis pjcolixiox de fi.de-.
habeatlingula.Si poteftrefurari id quod'crirainaris,inqua ïib u s oratio,vel quæ regâne curfum nauigandîjvel q u * a~
in cómuhe,nifi falloficopendium ^ptuli, vtexamine (cru- > f andi meitendiqj rempusinducahtjquç üogula nbn modo
pulofonoftramlèntentiamnoneloquentiæ tum o re à fed j ytcre9renturifierenf,difponèrérur,fumrmQpifieisSc petr
rerumiplàrumlbliditàtelibremus: necauocanda, q u o d l feâ^ratiônisegu eru htjjrerumctiaml^ tirijP érlpicijin -
queferis,diutiusintenti©, cura coto filèndo lieeatrefpon- | tefligi, fine fumm alôlerd a& ra çipnenonpo flun t, Q u id
fioncmlanuarijnoftri iam geftientis audite. j cùm o rdo temporum hac Frugam ftabiü variétate dlftm-
ErOdauius;Dicamequidem,vt potero,pro viribusj & guiturjnoniie aubtorem fuum paferitemque teftatur?Ver
adnltendum tibimecum-eft, vc côuiciorumamariflîmam i æque cumfuisfioribuS i & «ftasçum (uismeÆbus,,& au-
labê-yerborum veraçiumluminediluamusi Necdiffimu- tumnijnacuriras grata,Sc hiberqaôliuitasnecelTaria: qui
labo principio ira Natalis mei errantem* vagam,lubriça m ! o rdo facilè turbaretur,njfi maxima,rationë cohfteret. Iam
nutaüefententiîmi.-ytûrnpbisambigendumjVtrum fiiae- I prouidentis quanti,rfekyen^jfqlagîacic vreret, auc fpla
ruditio turbatafit,an vacillaueritpererroré :nam interim læftas ardore torreret, au tpm n i& yetis inferere medium
deosetedere,interim fe deliberate var(auit,yt propofitip-l.tpmperamèntum,yt p e t veftigiafiia anini reuertétis oecul-
ms mccrtmeeniprrefpôfiohis npftrçintentio fundàretur. t i& innoxi) crânfîtus laberç^curJdari intehde,iege litro'
Sed inNa talimeo verlütiam no lo ,nô eredoi^pjrocùl e ftab risftringitur --à-j : quicquid 1 arborum eft j,v id • < e -, . quàm > ° è .
terrs
çius lira plicitate fub tilis v rbanitas.Quid igi t ur ?vt qui re-
a b usani mat u r. AlpiceOceanHtm^relluitredpFoéis
â am vjantnefcitjvbijVt fir,in plures vna difHuditurJiçret
a g x iu s , pecungulas auder eligere, nec vniuerlaspcobire •
aeftibus,:yide fontes,manant y enisp^enn ibus i fl u mos in '
tuerç^ emit fempereyercicis lap fib us . Ç ^ d lp q uataptg
Q t ta u iM .
dïfpofita rc«fta montium, çolliüm flexa, porre&a eampo- fpftitus praediçatür ? Recenfeamus, fi placet, difeiplinam
rum î Q u id u e animanrium 1 oquaraduerfus felëtutclam phirofophorum,deprchendcs eos, e th fermonibus variis,
muUi/ormenUaUas armatascoinibus, aliàs de,n| ibus lé- ipfis tamen rebuis in-hanc vnam coire Sc confpiraréfen-
ptas,éc fundatas vngulis,& fpicatas aculeisiâur pedum ce- tenciam. Om itto illps rudes Sc veteres, q u i de luis dîétis
ieritate libéras,autel ationc pinnartun. Ipfa praecipuæfor-
nix noft.ræpulchtitudo D eumfateturartificem, llatusri-
gidus, yiilius creóhis, o cu li infummo velu« in (peçfila cp-
fticutij&omnes cæceri lènfiiis.yelnt inarce çpmppfiti. L 6-
qum eft i te per lingula ; nihil inhomine membre ruin eft,
quod non Sc neccfliratis caufafi.t,& deeoris quod magis
mirum eft.eadeutfigura omnibus,fed qua:dam vnicui-
que lineamenta deflexa : fic & fimiles vniuerfi v idemur,&
inter (êiingnli dilli miles inuenimur,Quid,nafcendfrado>
quid cupido gene randiîNonne à D eo data e ft,& v tvb era
partu matutelcentc ladlefcant j Sc y t tener feecus vberrate
laâ;ei rorisadolefcat?Necvniucrfitati folummodo Deus,
i led Sc parcibus confulit. Britannia (ole deficit ur j fedcic-
cumfluentis maris tempore recreatur : Ægypti ficcitatem
temperat N ilu samn is : colic Euphrates Mefopotarniam,
pro im bribuspenfar.-Indusflumen & fererc Orientemdi-
citur,& rigare. Q u o d fi ingreftus aliquam domum,omnia
exculta,dilpofica,ornata vidiHes :.vtique præeflè ei crede-
r e sD om in um ,& illisbonisrebus multpefte meliorem.
Ica in hac m undi d omo ,cum cçlum terramque perfpicias,
prouidenciam, ordinem, legem : cre.de efle vniuerfitatis
Dominum,parentemquc, ipfis fide ribu s& to tiu s mundi
parcibus pulchriorem. N i force quonian^de procidentia
nulla dubitatio eft,inquirendum putas, vtrumvniusim-
perio, anarbitrioplurimofum coelcfteregnum guberne-
cur : quod ipfum non^eft multi laboris aperire cogitanti
imperia cerrena,quibus exempta vtique de coelo ; quando
vnquam regni focieras aut cum fide coepit, aut fine cruore
difceflici Omitto P crfasd e equorum h innituaugurantes
principatum,& Thebanorum permortuam fabulam traf-
eo : o b paftorum & cafæ regnumide geminis hiftoria notif-
fima eft:generf&fpceri bella to to orbe diftufafunt:&tam
magniimperii duos fortqna non cepit. - V ide caetera : rex
vnus apibus,dux vnus ingregibus, in armétis reófcor vnus:
! tu in cçidfiimmam poteftatem diuidi credas,& feindi ve-
ri illjus ac diuini imperij totam poteftatem ? cuta palam
firparentumomnium Deum,nec principium habere,nec
cerminum,quinatiuitatem omnibus præftet, fibiperpe-
tuiratem: quiante mundum fueritfibi iple p rom u n ao :
qu i vniuérfa quaecunque funt y e rbo iubet,ratione difjpen-
fatjvirtute confummar. H ic née videri poteft, v ifiid a r io r
eft : nec comprehendi p o te ft, nec aeftimarL: fenfibus ma-
io r eft,in finitus, i mmenlus, & foli fibi ran ms quantus eft,
notus.Nobis v eto ad intelleârum peiftus anguftum eft : Sc
ideo ficeum digne aeftimamus, dum inæftimabilem dici-
mus. Eloquar quemadmodum fentio i magnitudinem
D e i qui fe putat noflè,minuit : qui non vult minuere,non
nouit. N c cn om én Deiquaeras : Deus nomen eftilli. Illic
vocabulis opus e ft, cùm perfihgulos proprijsappellatio-
numinfignibus m ultitudo dirimendaeft. D e o ,q u ifo lu s
eft,"Dei vocabulum torumeft,quem fi patrem dixero,ter-
renum öpiqéris if i regem, carnalem fufpiceris i fi Domi-
numjntel liges vcique mortalem. Auferadditamentano-
minum,& perlpicies eius claritatemi Q u id ; q u àd omnium
de ifto nabeó confenlum ? A udio vulgu s, cùm ad coe- •
lum manus ten d u n t, nihil aliud quàm D eüm dicunt : de,
Deus magnus eft : & , Dèus vef‘iTseft;&, S i Deus dederit :
Ÿulgi iftenaturalis fèrmoeft ÿ ah Ghriftiâni confitentis o-
ratio ? & qui Iouem pxincipem Volunt,falluncur in nôini-
n é ,fed devnapoteftateconftntiutlc. AudiopoêVas quo^
que vnum patrem diuûm atque hominum pfædicantes,
&talem efté m ortalium m entcm,qualem pareps omnium
Deus induxerirÿ Q u id M antuanus Maro ^Nonne aper-
tiiis,pfoximius,verius,Principio (àit^coelutt),&terras, &
cætera mundi membrà fpiritus inm s ç lit, & infufà mens
agitât ? Inde hominum pecudumcfuc gen us, & quicquid
(apientesç(lcmeruCEuht.ficThaïes Milelius omnium primus
, qui primo? omnium de cæleftibus dilputauir. idem
MilefiusXlialesreruminicium aquamdixic : Deum au-
temeam mentem.quæ ex aqua cjinclaforinauerit t & a l-
tipr & fublimiorâquæ,&fpiritus ratio, quam vc ab homi-
ne poruerir inueniri,àDco tradita.Vides philofophi principalis
nobifeum penicus opinionem eon fön are* Anaximenes
deinceps,&poft Apollpniatcs D iogenes, aëra Deü
ftatuunt,infinitum Sc immenfum. H orurnquoquefimilis
de diuinicatc conlenfio pft, Anaxagoræ vero deferiptio Sc
mpdu?, infinitae mentis Deus dieitur, & Py thagoræ Deus
eft animus, per vniuerfam rerum naturain commeans, &
int.encus: ex quo etiani animalium omnium vita capiatur,
Xenophanem np tum e ft j omne infinitum cum mente;
Deum tradere j 6c Antifthenem., populates deos multos,
fed naturalem vnum præcipuum. Speufippum,vim naturalem,
animalem,qua omnia regantur,Deum noffè. Q u id
Democritus, quamuis atomorum primus inuentor, non-
ne plcrumqj nacuram,quæ imaginesfundat,& intellfgcà-
tiam,Deum loquitur?Stracon quoque & iple naturanf,et-
iam Epicurus ille , qui deos aut ociofos fin g it, àuc hullos,
naturam tamepfuperponit. Ariftotelcs variât, & aflignat
tamen vnarù poteftatem,nam interim mentem, mundum
interim Deum dicic,interim mundo D eum præficit. Ari-
ftoteles Ponticus variac, alias mundo, alias menti diuinæ
tribuens principatum. HeraclidesPonticus quoque Deo
diuinam mentem (quamuis varie) afcribit.Theopnraftus,
& Z e n o n ,& C hryfipp u s,& Cleanches , funt Sc ipfrmulci-
formes',fed ad vnitatem prouidentiæ omnes reuoluuntUr*
Cleanthes eifim mentem, m odo animum, modoærhera,
plerumquerationemDeum difleruk.Zenon eiufdem ,ma-
gifter,naturalem legem atque diuinam,& ætliera interim,
interdumquerationem,vult omnium efle principium:ide
incerpretando lunonein aefa,louem ccclum, Neptunum
»a ree gn em elfe Vulcanum, & cæteros fimiliter vulgi de-
os elemencaefle monftrando,publicum arguicgrauicer &
reuincit errorem. Eadem fere Chryfippus,vim diuinam,
jrationalepa naturam, & mundum interim, & fatalem ne-
ceflitatcmDeurncredit:Zenonemq; interpretätione phy-
fiologiæ in Hefiod»,Homeri, Orpheiqi carminibus imira-
tu r.Babylonioetiam D iogeni d ifciplinaeftexponcndi,&
diflèrendijlouispartum & ortumMineruæ, Sc hoc genus
caetcrarum rerum vocabula efle non deorum.Nam Socra-
ticus X en ophon formam Dei veri negat videri p o flc ,& id-
eo quæri non oportere. Arifto C hius comprehendi omni-
no non poflè. Vrerqv maieftatem Dei, intelligendi defpe-
ratiöne fenferunt. Platoni apercior de Deo,rebus ipfis,&
nothinibus oratio eft:&quæ cota effet coe!eftis,nifi perlua-
fionis ciuilis nonnunquam admixcione fordelcecet. Platoni
itaqne in Timæo Deus eft ipfo nomine müdiparens,
artifex animæ,coeleftium terre norumq; fabricator; qüem
& inuenire difficile præ nimia& incredibiii poteftate, &
cum inueneris in publicum dicere impoflîbile præfatur.
Eadem ferè,& ifta quæ n oftra finit : nam Sc Deü nouimus,
&parentem omnium dicimus, Sc nunquaigi publicè nifi
interrogatiprædicamus. Expofui opihiones omnium ferme
ph ilofophorum, quibus'illufttiorgloria eft,Deum v-
num multis licet defignafle nominibus : v t quiuis arbitretur
aut nüc Ghriftianosphilofophoseflè.àut philofophos
fuifle iam tune Ghriftianos.Quod fi prouidenriamundüs
regitur,&vnius Dci nutu gubernatur,non nos debet anti-’
quicas f mperitorumfabcllis fuis dele<5tata vel capta ad er-
to rem mutui rapete conffenfus : cùm philofophorum fuo-
rum lenrentijs refellarur, quibus Sc rationis & vetuftaris
affiltitauétoricas. Maioribus enim noftris tam facilis in
^ 4 mendacijsfides fuic,vc temerè crediderinc etidm alia rnôaliudamhaalium.
idem aliô lo co men rem iftam & (piri- * ftrofà m iracula:S'cyUammulcipIicem,Ghimæram multi-
turn D eum nominat. Hæc-enim veraf fiint : Deum nam- formera,& hydram felicibtis viilneribus rénafeentem, &
que ire per omnés tèrfafqù'é tra6tu(que maVis, coelumque Gentaùros equôs fuis hominibus implexos ; & quicquid
ptofundum. Vnde homines, S^peçudes, vnde imber, '& famæ licetfingere,illiseratlibéteraudire. quid illasaniles
ignés. Q u id aliud à nobis D eu s , quàm mens, & ratio, Sc fabulas, de hominibusaues, Scferis homines,& de homi-
-Biblioth .Vet.Patr.Tom.z. . mibus