:
2 9 2
iL I Coelij LaBantij, di^vero ciütu
t A non lic e t, cum orani liia pulchritudine ramfubitopr*-
I l. cx aki- cidicur,ytnonantèquis fraudem prolpjcere po(lic,gi.iatn b
wJïn prscipitatusf in alcicndinem A profundam.cadat,Quifquis
fondo^r°* Cni^P**fentium bonorum ipecie captus, <k i% his;cogfe-
B
al.Cu a
«/.corporalis
quendis, ac fruendis'occupatus, nop prasuiderit ea,.qu*
p.oft mortem fecutpra funt, ieque a Deo auerterit: is verb
adinferosdeieëtus, in *tcrnam damnabicur posaam. Via'
veróilla coelcftis, difficilisy5c clijolaprogofica eft, yelfpi-
pishorrenrjbuiarperajyeliaxise^cantib.iaipedit^vy,tcum
fummo iabore, ac pedum tritu, cumqW magna ^detidi
folicicudmc-fitcuiquegradiendum.Inhacpoluiciuftitiam,
tcmperantiam'jpacientiaaijfidémjcaftitatemjabftinenti-
amjCpncprdiamjfciemiam^eritatemj'fapientiamjgietcraP
queyircutes,fedfirnul cumius paupertacem,ignominiam,
laboren), dolorem, amaritudines omnes. Quifquis enim
Ipera (ham porrexerit lóngius^&meliora.raaluerir, catebit
his cerrasbonis, vt expeditus | ac leuis difficultatera viae fuperet.
Necenimpoteft,quireappäratüregiocircundedent,
aut diujnis oneraueric, anguftias ilias vei ingredi,vel te-
nere. Vnde intelligicur, idcirco malis, Sc iniu ftis facilius
prouenire qu * cupiant, quia prona, 5c decliuis eft eorum
viarbon^autemjqaaipp^nr.difficileproeederejquiadifß-
cijh, Sc arduo nineregradi u n t ur. 1 u ft us ergo, q u on ia m durum,
afptrumqi itcringreffusell:, contemptuijderjfui, odio
lit, necellc eik. Omnes enim quos cupiditas, au.rvolup.tas
pr*cipitesuahit,inuidentci, qui virtutfm ..capet&gqgftt,
Öciniquefehuic, id habere abquem, quod.ipfi.non ba-
benc .^4 Erit ttaque pauper, hutnil|s, ignofculis, fubieëtus
imUM vde ^raen omnia qua: amara funt ,perferens. Et
li patientiamiugei^,adi'uo3mumillumgradum,finemque
perdüxeut, dabirure"i Qorónavictutis. & aD cp prolaboripropteriaftit.
i4mE e.“ ^ft^ i®m9^alitate.
donabicunH^K.fqnt yi*,qqaspeus human« vitasaffigna-
uit,i$i q^ibus'fipgulis 5c bpna oftendic, Scmak.fed or dine
prkpbl^ero.arq^cqguè^.In? yjia enim mqnft^auic tem-
poralia gripstn^ia cum «term’s boniSj.qui eft ordo melior:
in alceraftempbta]iapdu^bona,guma:cernis'malis, qui eft
.ordbdeter^rvj^qui^unqipraelèntia malasumiuftitiadc-
|egqnt,.maiqraj& certigra confequatur bona,quam fuerüt
ute?fdu* lp rm it;q u jf i^
crifi.óftiti*, mjnaiora, -Sc longioramc|datnjala,quam^e-
runt illa qua: fugit.rHarc enim.yita* temporalis, quia brelUaverpt
lpinta]^
niaiji fempicema eft , . idcircoöc bona ciiis , , Sc mala
fempitcmafunt. Itaftt,vt&bpnisbreuilmSmaïateterna,
&mali§breuibusbottósternafuccedant.Ttaq. cumfimul
prp.pofitaGnc:bomiidjbona^^^iala, cóftdprMeynumquc-
qpefecpm d,ecet|quanro fauuriit^ perpetuis; fipnis mala
b icpiapcn l|re,q u am,p ro^
gerpetuafufti n ere.N^m^euti$.hoefecidg., cumeftpro -
mofitum cum hotte cerumen,grius iaborandumeftv vt fi#
poftmodumin o tio, ßigora
|Perfec*ada, humi quieftendj?,ra>yigilandum , periclitandu
eit, vt,i(?ujs^^o£ibq%|fd§^g, & rej|miljan ,^ pmnib.
I pacis, ac v ió lo risbonjs .p erftmpo^ prabfens odum
mal ueris,quam labqrem,malnm tibi maximum facias,
necelfè eft;pra:occnpauKentm aduerrariulsnonreGften-
temjV^abuncür agrijdipp^etur domus, in pi®(dam'vxor,
aeliberiyenient, ëc:-^pjj^inter^^re,aut papiere.: q u * J
mnian.eacc^dan t,p^q:lemcqm modpmdifferendum eft.yt
|mams, longinlq-, patiatur:Sic in .pmni hacVita,.qpia nobis
ad ue^lariu mDeus reterüaqit.vtpoBèmuscapere’ytrtutetn,
__J^h téd ae ftp rsrenlyo lq pta sm iho iy spp^
grauia e^^’dl^op^%epfldh4 aé,
S 'I f^ndendusad vltimujm ctuor, omnia dcnTqueamara, & -j-
I gtsuipra,,patietiter^rgndaico quidcippmmpcnis, quo
nobiilmperamrnofter|)eus premia prp laboribus aternacobftitujt..
Etcümjn.h5a,c.terrena^rhilKia^iQmmhomi“
I nes laboris exhauri^n|^ytcap)i panant^quapdflunte
demmodppeti|e,qu9 p i g ^ n t , f
e ftr e cu rp d u S jq u^ id ,a c^ r itu r ,q iio ïn u ilom o d d
ficarnitti. VóluitenimDeus^qpihomines,ad hanc rniliti-
amgenuit,e*peditos in
I ad vnius hoftis infidigs , vel^apertos impettisfyigilare, qui
nos, ficucgedti, & exercitatiddÇes lplbnc,v4dis aÉdbtis ca-
prar.proiCiiitlfqae’natura & qiodb'us lapiens* Aliisenim
cup^dirafcm mtaci^bilem immitdtjVt opïbusirdisranqpanii
cômpedibusilligatoSjàyia veritatisexcutiat.Alios inflam-
macira: ftimulis , vc ad. noqendum potius intentós, a U ci
concemplatipiiqdecorqueat.Aliös.immoderatislibidini-
busimmergitjVtvpluptati, & corporbierui.cntéSi.ad vitcu-
t<5iai.celp.;cere n o n am, vt
'ftïisipjG|ormSdso.cçu^aç^mhilçdgi^
q io s oder i .7 r ,fel i cita tem. AI ibs •fi.inllamm atjan^itio n i b .
cucam que con uertunt-, v,t fïftos fignen r , & annis nomen
imponant.. Quorundam cupidi t^s tendi t aldusi n 6 vtpro-
ui n e ig te m porali glâdip regant, lèd vt,inftnita,& perpétua
pateftate.Dominosi'ediciyelintvniuerGgenerishumani.
Quos autem 5pios videtit , vanis implicac religionibus,
vt impios faciat. Iis verô , qui (âpieiitiani quærunt, phi-
rpcciejueis excæcet, ne
quis,eomprehendat^ic tenieat vedtatem* Sic hominibns
obftruxitaditus omnes, Sc oblèptit vias, publiais lætus èr-
roribus;quosvt difeutere poflemus, ipfumque audorem
malorum yincere,illu.minauit nos D.ëus , & armauit vera,
coeleftique virtute, de qua nunc mibi diflèrendum eft.
5 C H O I ;
a In eavènim p o fu itD e ü s J fMbentlibri impreß, in ea enim
pofita luncomnia, lego explerißjueantiquis codicibm. nam illa>
IquamalafuntiVelJpeciemiquandatfi malt habent, non referenda
\funt ad Deunt, fed ad nos, qmpeccatisnoftns malanobit cteamus,
I tcbufquebonis inperniciem nofiram male vtimur.
\b Præcipitatusin altitudinem profundam cad at} legitur
inlibris'typtiexcufis. p tx ciçiu tü S ', cx altitudine in pcofunda
cadat»habet codex antiquus,quod mibi valde probatur.nam c adere
in altititdinë, nullo modo dicipoteßicum iUudßjrigi>non c adere,
c Hæc e n im.yka çqcp oralisj Itgendum eft explerifque codici-
bus antiquis.nam inferiusfUam, quani huicoppomty nom inatßm -
talemxuiuspropriecontrar.ia, &.repugùans ejlcorporaluynon tem*
poralis, qua cum atertiaxßpugnat.
JDefalfa virtute, , & deeadem verafenrentia,
. ç a „p < y . ' "V." . ' z * 1'
^ * 9 ßngulas virtutes exponerc in ß p j* apvdetcrm inandaedipla.vftt^Sjvquam nqnrcéièphi-
l9 ^9 phi d,efinierunt,quid.elifet,autin.quibus,rebus,quido-
.qtfid Ijabeat o ftic ij.^ om en itaque lolum rctinue-
^.îidyj^^erQj&ratipncmj&^ffeiftumpeijdiderunr.Quij^
cun^ueautem in definitionem virtutis tblent dicere, paft-
6 enarratLueifius; quos tqaloequi-
dempûnere,ne,d9mmu,ltommlentenuasrefeliblfimloh-
gior>quam n fçeflèçû:^ ^
Virtus AlbineeßipretiUmperfoluereverutn,
Q u e* mùerfamür>qtieis viumus rebusadeffex •.
Virtus efthomtnitfctre id, quodqiuque habeat res.
VirtùSjfcireyhomtni reftuni,vtile,quidfitbonefiam,
Quabùna, quamala itemiqUidïtiuttle, turpe, ihboneßum.
Vtrtus^quarendafinemreifeirejnodumque.
.Vïrtus, diuitiis pretium perfotuerepoffe.
Virtus, id dore, quodreipfadebetur hènorii ( lorum,
tioftem e ß , qtque iniWtcum bominum , morumque ma-
Contra, defenforem bominum, morumque bonorum, ;
tios magnifacèiéfbii benevelle, huvitiirc amicum.
GommodapratereapatrïafibïprthïapUiare,
DtindepareMum,ttrtiaiâm,püfiremaquenofira.
\ t póeta breuiter éôprehendit,
^ ^ y ^ ^ ^ S g ^ iu e ndi, P apitium Stoicum fecu-
“ ÂPS?. voluminibus inclùfîr. H x c autem quam
apèruit veritatem. Vir-
• oneftlW2J ‘l'dd.vrile, qujdmmus. breuius ticere
potuit, ti tantum bpnum,acmalü diceret,quia nihil poteft
I---- - r- ■ . , ef(è
. foppe
_ ____ I n s t i t u t 107mm d iu m a r u m ,L ib .V l .
eflèytilc, vel honeftum, quoduon idem bonum fit, nihil
inutile, ac turpe, quod non idem malum. Q u o d & philo-
lophis videtur, & idem Cicero in tertio tupradibti opeds
libro oftendit. Verumlcientianon poteft eile virtus, quia
non eft intus in nobis, fed ad nosextrinfecus venit. Q u od
aurem tranfire ab altero ad altetum poteft»virtus non eft,
quia virtus lua cuique eft. Scienda igitur alieni benefi-
cijeft, quia pofita eft in audiendo. Virtus tota noftra eft^
quia pofita eft in voluntate faciendi bona. Sicut ergo in innere
celerando nihil prodeft, viam nolle, nifi conatus, ac
vires *luppeditent ambulandizitaverofcientia nihil pro-
deft, fi virtus propna deficiat. Nam fere etiam i j , qui peccant,
etfi non perfekte,tarnen quid fit bonum, & malum
fennunt, & quoties aliquid improbe faciunt,peccare fe fei-
unt, 3c ideo celare niruntur. Sed cumeos boni, & mail natura
non fallaticupiditace mala vincuntur, vt peccent,quia
deeft illis virtus,id eft, cupiditas rebta, & honefta faciendi:
Exhoc igitur apparet,aliud elfe feiendam boni maljq^äliud
virtutem^quod poteft effe feietia fine virtute,ficut in plu-
rimis philotbphorum fuit.In quo,quoniam reifte ad culpa
perdnet, non fecifte, q u * feieris, reifte voluntas präua, 3c
vitiolus animus, quern exculäre ignoratio non poteft j pii-
nietur. Ergo ficut virtus non eft bonum,ac malum feire,ita
virtuseft,bonum facere,malumnonfacere. Et tarnen fci-
enria fic cum virtute coniumfta eft,vt feienda prxeedat vir-
tucem, virtus fequatur feiendam,quia nihil prodeft cogni-
tio ,n ifi & adfcio lubfequatur. Horatius igitur paulo melius:
Virtus eft, vitiumfugere: & fapientiaprima.
Sed inepce, quod earn contrario terminauit,vt fi dice-^
fet:Bonum eft,quod malum non eft. Cum enim quid lit
virtus, nefeib, ne vidum quidem quidfit,lcio. V trumq; igitur
indiget definitione, quia natura rei talis eft , vt vtrumq;
aut intelligi, aut non intelligi fit necelle. Verum nos facia-
mus,quodilledebuit. Virtuseft,iram cohibere, cupidita-
temcompefeere,libidincmrefrenare. id eft enim, viduni
fugere.Nam fere omnia, q u * fiunt iniufte,atque improbe,
ab his oriuntur affeilibus. Si enim cbmmotionis huius,
quai iradicitur, impetus retilndatur, omnes hominumco-
tendones m a l* fopientur, nemo infidiabitur, nemo profilier
ad nocendum. Item fi cupiditas temperetur, nemo tec-
räj märiq-, gralfibitur.nemo exeicitüm d u c e t, vtrapiat, &
vaftetaliena.Item fi^rb or libidinutn comprimatur.omnis
* t a s& fexus rednebiefuam (aniftitatem, nemoquicquam
pudendum aut patietur, aut faciet. Ergd vniuerla Icelera,
& fl igicia,his comm orionibus virtute fedatis,ex hominum
vita, moribulq; tollentur. Q u *fedatiöcommdtionum,5c
affeiftiium hanc habet rationem, vt omnia reifta faciamus.
* O mnis igitur virtudsoffieiünaeft, non peccafe;quopro-
feiftb fungi hori poteft, qin Deum.nefeit: quoniam ignoratio
eius, a quo bona oriuntur, imprudenteni impingat in
vida, necefle eft. Itaqjvtbreuius1 &figriilicantius vcriufq j
reifunimaofficiadecerminemus, feienda e ft,D eu n in o f-
fe ; virtus j colere. in illd fapientia, in hociuftida conti-
netur.
De fummo bond: & virtute feientia, iuftitidi
C A P. v i
D Ixi, quod erat primitm, feieritiarh boni non efle vir-
tutem: dtfindfci quid fit virtus, & in quo fit.Sequiturj
vtidcjuoq', ipfum,quidfitboniim,& malum,riefeifli: phi-
lolbphosjbreuiteroftendam ,q tiod penc declarattjm eft
libro torrid,cum de lumtno bdno dilputarem. Q u i äurenij
quid d ie t fiimmutfi,nefeierunt, 3c in cafeteiis bonis , malis-
ve, q n * fuinma non funt, errauednt, necelle eft: qu*nort
p’oteft verd iudicio exami nare,qui fonteni ipfum n o tenet,
vnde ilia delcendiint. Fons atlteni bonorum Deiis i ft, mai-
lorutxi verd ille, feilicct ditiini nom inis femper inimiicus,de
quo fiepe diximus. A b his duobuspdhcipiis bona'j, mala-
qü eoriuntur.QuaeveniuritdDeo,hanCHabent rationem,
vt imm'ortalitar^ parent,quod eft fdmtnurri bonurii: quae
autem ab'rllö ahcro,id haberic officium,> vt coeleftibrisauocatùm,
terrenilqüedemetlum, ^poénani interficiant^fem-
pitetnamj qiidd eft fummiim malum:Num igitur diibiuhi
eft,quin illi omnes,quid eflfet bonum,& rnâlum,igrioraue-
rint,<t qui necDeum.necàdüeifiuiumhumanigeberis*
feierintî Itaque finem bonofum, ad corpus ad hanc brè-
uem Vitàni retuleriiht, quam fcilicet lollii, & occidere, né-
celfeeft: non luncprogfefli vlterius.fed omriia eotumpr*-
cep ta,& omnia quæinducunt, bona^ terr*inherent ,5c
humi iacennquoniam fimul cum corpore, quodëlt rerraj
inoriiintur.perdnent enim non ad vitam homini compa-
randam, fed ad quæcendas,vel augendas opes, honores,
gloriam, potentiam, qua: fiint vniuetfa mortalia, tam fcili-
cer, quam illei quij v t éa fibi condngerent, labiprauit.Hiric
eftillud:
Virtus, qumndafinem reifeire, modumque.
Pr*cipiuntenim quibusmodis,&quibusartibus,resfa-
miliaris quærcnda fit, quia videt male quæri lolcre. fed hu-
iufmodi virtus non eft propofita fepiénd. Nêcehiin virtus
eft, opes qu*rere,quarum neque iniiehdo, nequepoflcliid
in noftra poteftate eft. Itaque 5c qu*ftu,5c obtentu facilio-
res funt malis, quam bonis. N o n poteft ergo virtus efte in
ijs rebus qu*rendis, in quaruni contemptu, vis »-àcràdo
virtutis apparet,hec ad caip(atransfugier,qu*maghb, ac
excello animo calcare, ac proterere geftit : neqj fais eft, ani-
ittam coeleftibus in ten tam bonis, v t h * c fragilia fibi comparer,
ab immorraiibus fuis operibus auocari. Sed potiffi-
tbuni in ijs rebus comparandis,virtutis ratio confiftir, quas
nobis nec.homovllus,nec morsipfepollitauferre. Cum
h * c ita fe habeanc,illud,quod fequi tur,verum eft:
Virtue, diuitiis pretium perfoluere poffe.
Qui verlus idem ferè fignificat, quod pritei duo. fed neque
ipfe, neque quifquam philofophorum Icire potuit,pretium
iplum vel quale, vel quod fit. Id enim poeta, 8c illi
omnes,quos fecutus eft, piuauerunr, reifte opibus v ti, hoc
eft, frugi elle; non inftrudre conuiuia lumptuofe, neclargi-
ri temere,noneffùndere inres fuperuacuas, aiittürpesré
familiarem.Di’cet aliquis fortafle: Q u id tuînëgafnc hanc
elfe virtutem ? non eqiiidem nego. contraria enihi videar
probare, luiegem. Sed vCram nego, quia non fit ilia coelé-
ftis, fed tota terténa, quandoquidem nihil efficit,hifi quod
femaneat iii terra* Q u id fit autem rede opibus vrii 5c quis
fit ex diuitiisfeuduspetendus, declaraboapertius, cum de
pietatis officio loqui coepero. lam estera, q u * feqiiuritur;
nullo m odo vera furït.Nam improbis inimicitias iridicere,
aut bo^orUm defénfioiiem fufeipere,poteft cum màlis elle
commune. Quidarri enim probitare fi&a j viam fibi ad po-
tentiam muniunt, faciuntque multa, quæboni folent, eo
quidem promptius,quod rallendi gratia faciürit. vtiriàmq;
tard facileélîtt præftare,- qua facile eft fimularè Bohitàrém;
Sedij, cum elle coepèrint propofîtiàc voti lui eoüipbtesi 5c
Idmnium poteriti* gradiim cep'eririt, turn verb firtiuiatid-
he depofica, mores fiiosdetégurit,- rapiunt omnia, Sc yio-
kn t, 5c^exarit,eofqUeipfosbonds, quorum caufâmfùfee-
perant, infequuntuf, 5c gtadus , per quos,âfeàriderufiri
amputant, neijuis illos contra iplospdlfit imitari. Verum-
tdtiién pu tern us, hoc dfficitim ndri nifi bdni e fle , v t bonos
defendat: A t id fufeipere, fa.cile eft, iniplere, difficile : qulia
curd te cërtàmirii, congfeflidniqjue conimiferii, ini arbitvio
Dei, non tud, pofita vidfcoria èft. Èt plerümquëimprdbi 5c
riumeroiôccdnlpiràtidhèfuntpotëntioresquârri b o n i, vt
àdeosfuperan<loS,non tâm virtusfit, quam félicita^ rie-
ceflària. A n aliquis ignorât * aliqiioties mélior , iuftîof(jué'
pars v id a fit? Hinc femper dominatidnes acerb* in ciues
extiterunt. Plena eft exe^iplis onihis hiftoria, fed nos contend
érimüsvtid.Gri. Pom’peiusbonorum vùlüit efle de-
fenfor, fiquidem pio fepublica ,■ prdfendtu, pro hbercatc
ârmalùfcëpif. Is tamèn viâtus,Cumipla libèrtatè occidit,5c
d fpàdonibusÆgyptijs detruncatus*i?ifepultus.abie6luseft.
Non eft igitur virttisi, àut hdftem tpaloruméflè;aut defen-
Ibreni bonorum, quia virtus inceitis Cafibiis non pdteft ef-
fefub'irtia: .... . . . . - . ___ -
I E_
al. p e en a .
«/. fern pi-
t^rria
at. icier ur
•
§
G
a
' «/.quoties