aJ. cjuia
al.iïeque
qüe'gentiqm inha c vna rcn on diffidentium. N e m 6;eft e-
nimram rudis,ram feris .{npcibu^mzin beiilos fiios in.Gos;
lum to lk n s , tamerfi nefciac enius De i pröuidentiarega-
Jtin'höc omne,qupd cefnitur,npn aliquam tameneflein-
* telligat eXipfarerum magnitiidine , motu, difpbfitipne,
M|qimu^itoe,tem,pera^
p^fl^e fieri,qdfn i^,quodmiraBiÜfätionc;ebnftaCjGOBfiIiö;
maiori aliqiio fit inftruäuijl.ptpobis^ira'qiiefecilliniufn
eft,exequi hanc partem quam Übet cppiofe.SedouiamuI-
t|itn,interpbilbfbphosagicat?;rescft , & prouidentiam
tollenribus fitiatefpoürum yiiietpr'ab.hprfl^Hbusargii-.
tisi&eloqueiiribus,&defölertjadiuinxproui4ennc'eper
totufn häcopusjquod fufcepimusj'fparfim nos cficeie ne--
cefle eft.’b k ittämu s in pyaifejil-ihanc qureftionem: qu$ eü-
cfcteris ficcbh airef /vcniHil ano bisdjfleripofle videat ui*
v,t lion firhül de prouidentia difleratur.
Demundifettipnc.'
, , C A P V * T I I L
jQltigiturnöftriQperisp
i-Z a cfe cu n d a : vfrumpö'teftate vnfiis De i mundusrega-'
tu r ,aU n e in ul to r u tn. Nemo eft quidem, qui lapiatjf’an o -j
nd'qupfeG^üputet, qui non Vnufnfefl4inteljigat,> qui &
condiderft omnia,&.eadem,quacondidit,yirtute niode-
recuri(^i'Hcjnim iriulds'öpus^ftad inünd^reginieri ruftirl
nendum’mli forreärbkremuiyh pliuesfinr,minushabe- i
re lmgulosnerivDrum, arque-yiriüm. Q u o d cp i dem fa-
ciuiicij.quicfle m ultos v olün t, quia neccile eftimbecilles
e(^;fiquid€m fi^igufifjoe auxiilo reliquGffdna iranfas.mo«
Üsgubernaculumluftinere nonpofterit. Deus autem qui
eftaternaniens^ex omniVtique paEteperfedtje', confuin-
matajqne yirtutis eft>| Q u ad fi verum eftjvnusfifiheGeliej
rumopàsmündi,nifi^luriT3.pptuifrè,quamlibetmüîtbs,
quamîibetmagno^faciatrquicquidinmultismagnitudiniS,
poteftatis, virtu ris, maieftàtilque pofuèrit ,.id totum
in vnumconfero , & in vnoïeftèdiço:yt tantum in eofit,
iftarum reruni,quantum néecb^itari,neG dici pofeft. Q u a
ib n^qupnianr& (en (u deficimu.s > & verbis-, ,quia neque
^iantæintelligentiælucem peétus humanumi neque ex-
plana^ionemtantatum rerum eapit lingua morralis id-
ip^umtelligere nos oportet, ac dicere. Video rurfus quid
Àfeontrarip d icipoflit.Tales eflè illq,s pîucesy qualëmno’ÿ
^-V plu mus v nu m. A t hoc fieri pullo paôtopoteft^quodfin-
g$Q|ùm ppteftas pïqgredilongius.non vaiebifc , pccuriÇntibus
fibipoteftatjbus cæteromm. N e e e fè !eftenim)
V-t fùo%quifque li mites aut tranfgredi nequeat,àur fi tranf
gtefius£ueribfiusalteruib:finibus.pellat,Nonvident,qui,
Déos m ^ ^sefiecreduq tr|ieri pofte, v taliquiddiuerfiim .
Vèlmr-pxqua re difceptatio in tereos,&certamèn oriàtur,
lient Homerus bellanteslî,riter feDeos finxit -^.cum aÜj
Trôiaraçapivellent,alij,repugnarét, vnlus igit.urarbitrio
mundum re^,necëftè eft. Nifi enîm fingularumpartiurp
p'o^efta^'ad vnam prouidentiam rereratur ; noo.ppterit
%m mai pfaeo nfta r e ,vn oqu o quen 1 hilcu r an ce arpplius,
quanv quod ad eum proprie pertineat ; \ficu,t- ne res1
quidem militàns , nifiVnum Üapeat ducem atque re<fto-'
rem. Q u o d ii in ypo exercitu tôt fiterint împeratote’s^
quo t legio ne§,qu;pt cohott^^quot cunèi^ubValæ V'ipri-
^mumnep in feu i Dbtèrit agies,y^oq’u’dque perienlum re-,
cuïante,aec régi qicilp, aurtemperari , qüod^fuis proprijs
e o nfilus v tant u r omnes,quoru m diue rfi tateplusiio ceâjt,
.quam,profinX:%iîib^creruin:jdàtui:^imperip>;niï^yniîS;
fuerit,à:a qupmcotius fuminæcurar,eferatur:vniüerf^fo
ue ritur, &f, corrü'e n t .Di cére âitte m ,m uïttjruîn^aïbitriS re^‘
gimundum: taie eft, qualé h quis aifirmer.in yno corpore
a.: .n- . B . | H , mbltasëfièméntfes,qubniammultâj&variafubtinînilleeit,
I oceltasemn?, veWntus ab lollitaretirietfuampro- ria membrorurojVtfinguloswrppçis'fenfaSjîingüle men-
ptiarnfirniitarerii.|?||aurem fo^dt^.-eiEiSmandnmtft^'J tesregereeredanturdteminultiaffe<^usvquibuse^nimpcui
nihildeeedere,idpeçfedum euinihd^offit accedere. uerifolemûs,ycl ad iratpi v el adcqpiditatem, veladléè
^ ^ d u b lte ^ o te i^ ifp ^ û ^ p efietegem Mflui totmsorbis j titkm,yel^admstürn/vel;ad m ifétationem^vrin hisofn '
habéatimpexium •t.jeq ç.e^tç^ato.,c^m.iîliçs fiùt,quæ | nibus totidëm méntespütentürpperarirq^ubd^fiquis prb
omjft,^yndiqae fe<ftoädica6.-nci|i[am quidem,^ujevnaeft,habere vidëa,-
tu r .Q q o d f iin v fiocbtpore tanrammrerumgubernatioeopiæeorigerantubAtfi plurêspartiannurorbenv: minus -
certe ppum , , minusyirium'finguli halebunc^pùm in tra:
^ræfçnptàm portionem fé quifque continéatt 'ÉöHetn et-
iam m o do dij ,f i pluresfint. minus v a leb un tiä fe täh tu h -
nem mens t humana po flidet, & Yiiiuerfis firrtul intepta
■ ëft:cur^iquisexiftimet,munduin nonpoffeab vnorëgi;â
a * • r I L I ' ïr- - . • S H B plüribus pofte ?Q fiod q u ia Iiniutwelliiivguumnt iimftia UafCleLrlOtpLrCeSs udeepo^r
pprettellémfimep ; m a lio totum aft A o a in ehiin mm 1 __ * iRHi - 1H SS R
pars extguä'dc to to eft. D eus vero fi perfe&us eft' ^ ^ nam
per^iftus eftj)'‘Srt eflè d eb et,pon poteft eflè nifi vhus,vt in
eo fint pmnialDeprumjgitUfVirtuces, ac pöteftateaiöfir-
miores,fintneééft.eeft:quiabntüm fibgulii&eeiüvqüariteri
nph Dij erunt , fed fatelljtès ac miniftd , quos
ille;vnus maximus ,,f8c porensomnium officüs bis pr^fécü,
t jp f t èius i mperib,ac nu tib ü sf feruiant.Si vniiierfi pares
non funt .-nonigitur Djj omnesTunt. Nee enim'ppt'eft
tummcaterisduent. itaquantpplures,tanto:minorese-;[ hocidemeflS,'quodfêruit,& qubddomihatuf. 'N am fr
runt.Qmd, quod fumnlaillarerum poteftas,acdiuina vis Deus eft nompn fummæ poteft’atis B ibcofmptibiliseftè
nefeme! quidem diuidipotpft ? Quidqmd enim c ap itd h \ débet,'perfeâus^nîpaflibiiiÿ, nullj rer.rubieàus.EreoDii
u ipnem,& mteritum capiat necefleeft. Si autem interi- | ‘non fiint, qubs parère vnimaiçimo D io neccflitas-coeit
tusproculeftaDeo , quiaincorruptibiliseft,&æternusV| Sedquianonfruftrafalluntur^quihocitapufanncaulam
dltiina.ftón poffit. Deus
ergo y nus e f t , fîn ih ii eue aliud pofeft quod tafttundem
<apiatppr.elHtis,^ij tarnen., .'qöfmultos-bfle arbitrantur,5
officiainterfèdicùnteflepartttoSjdëquibusbmhiBnsTub
loco ddputabnnus. Illifdintenm,quod ad præfentern lonapqrcftatótéftirnÓniiscpmprpbm
i f ) Méfishumana] eflinhbmimprefiièómnestarnen
ni.C^ic^fjanup rip tiêa bem ,rf enS vna xquti#mhi valde prfba-
,reùôlditur,resj|t
Petfeblusigi nir. no n ent,qui ceflantibüs cæjeris, non poteft
pmniàgu^ef n«ë,ïtafitÿÿt acl'fégendura miindu m;v--
niU|perfèda^£tu|c ipagis b ju s f i t j quarri imbecillifàte
multorutÜ. *> Quj%u t e m p u tât hanctantarri magnitudipoteftafquèdiuînç^
à'aieftatis, i^teUi0t?iiexiftimat^fin-;
gularero Deum , qüi&cercfmunduiripotuit, eiiriHemre-
A t ftçonelpÂc animo,quanta
menyirruteat^vcp^uiiö'Dei'ex^nihilo^efle eónflatam;q>,,
opus n ifi^yu p jnc^m^W ftcfq^u b n:po ttù »J amintél-
^^^'bbftbfacilifiscftèâ'bvnQ.regr^eftabvn^co^bftitu-'
tu. Diçat f orra lie ali c^uis,nefabrjcaTi 'quide tarn ‘immèn*"'
litttdimtillam-, qm quidem apttßima eiï,adducit,quodab l
■ ■ ynu m n t& om m s çwporu afttoiies :
iegantur.
« s ( p ) s e » f
Kl. fallacy
■si. poteft
quam diuinàcoôfcripfit.' pPtuit Hefipdus,qui D e q t q ^
nér4 tiottem vnius | | l opéré c om p le t s eft. Sed tarnen
nihil dédite fto'ndDeocofiâjtdrefumensexordiumlîreêtà
Çhao,quûd eftr'àdisdnotdiuâtæque m ateri* cbnfnfii cogferics
:ciüm explaçiaté antëdèbuefir j 0 Kaos ipfum ^ude,
quariâo.quombfto^eflejâut eonftare coepiftèt. Nimimm
ficutab abquo artifice dirpolita,otdinata,f èffetftafqntq
'^ ‘f^ ^ '^ ^ ^ ^ ^ ^ D A u s f f e c é r^ m ia s p o r ë f ta i t i fü b v '
jacept pmnia.Sédrefugit hoeiHe,dûm Ü,prret ih'ebgnftani
y 4erjtat,emî NppcnimMufàruminftinâ:ü,fi,cutvjderivb-
lebat in H elicoiie carmen iflud emudir, fëd^mèditat'^Ver
nerat,& paratuSiH.bftrorum primus Ma rononib n g èlu it
à yëritàte : criiüs defiimnip Deo, querif^>iritiim,äc mènr
■ tèm hominauit;%æc Verba fünf;.
Vmfywfalumiocttiyastfampojqtttliquentts '
Lucentemqüe.globtim ltin&,titaniaque aftra, l -r.
Spmtmintmulit^totumqueinfUfaperariue
A ç ne quis forte t ignoret , quisnam eftèt illefpifitus,qui
tantüm Ilabereïpoteftâtis.declarauic alipldco,dicens:
Deiwi tiämqueirepervnirieiß,rr:^d
• Terrafque,t^ttufquèmajïs£cixluMqùefrQfundum.
Hincpecudeüamenta,vim/>gcnuéjwmftraruml
Qmmquefibïtenues hafce.ntemarcejfëre vitas.
'^Ouidius'i|uoquelnprtucipibpræ^atüop«;is:fine;vlla''no^
qùemrerùmopificem vpéat|mubdumfatéfurinÂrudlü.
QuoAïfi vel.Ôfpheus , yel bifiôftriiquæ,natufaducenteii
fenlëruntjin perpetuum défehdiuètiueândemîquaiHaios
feqüimur,dp(ftciiiam'cqpre hënfâyer itacè.tenui flê n t. Sed
hacYeriusde poetis ad philofqphds veniam9,quor u autho
mas grau{or^ft,çertiufq iudi ciû.-qüia nôreb us comme n-
f-ttrusjed inueftigandæ ventati ituduifteprèduntuf. T ha-
le s^ d e lju s Vtq'ùivbusèfepteba^picntumVttumcfdTùirr
quique primus,omnium quoelîffè dc.caufis nâfurajibus
[ traditur:aquam eftp dtxir, tàq u a.na ca funtpmniarDéum
àüterii.èfte mentém,qUi ex aqu,a.cund:a formauerit,| Ira
r matéfiarà ommü pöfultin humoreîprincipium>caafiLmq j
I nàîceiyaifppfuitinDeoiPytbagorasitadefiniuif,quidef-
h'fèt DeusrAnimus qui petvniuerßis'mundi pafteSi-;pmne-
quenaturam commeans, atque diftufus} e x qubsomnia
quænafcuntür,aniiqaliâ'Vitam capiunt.Anaxagoras Deü
hefte, dixicihfinitammentero, quæperfeipfum mpueatur.
Antiftheries multos quidemeflepopulares Deo$v,;vnum
tarnen naturalem,id eft fummæ totius artifice in. Gteatt-
thes & ÂhaximeneS£ÉtheradicH.nteftè fummum Deum,
cui opinion! pbetanoftefaflenfit:''1 |
TumpaterbrnnipoteftsfecundKimbribusather ' '■ ïr'i&ï,
P;,:. ■ ConiugisiHgreuuum Uu defeendtt, & onifies , | rx
fp/;. Magnus alii ma$opermiftu$ corpore fetus. ...■ . ^
G h ryfifpu snaturalem vimdiumaratione präeditam, in-
tërdum diuinam neceflitatemDeum nuncu pitdtemZ e^
non dminam,naturalemquelegemiHorum.omumm fen^:
teptiM u,%muis fit incerta,eodem tampn fpetftat,v t proui-
dentiara ÿriâeflè confentiât.fiue enim natura, fijie æther^
due ratio,liue m in%4 ue fafa^s h ?c^ c^s>bÖe d,li ina^ex>
fiue quid aliud dixeris.-idé eft, qupd t pobis dicitut Deus,
necpbftatappellâtibi\um diuemtas vjcùm ipfafignifica4
done a.dVn'tim-ojnft&'regoluahtdi. Arfftoteles,quam(u|s,
feciim iplediftideat,ac cepngnandaftbi;& dieat & (entiat;
in funamum.tameu:Vnamîmentem mundo præeftè-tefta^
tmv P lato ,qui p m rfi u m^fa’pien tiftiip lis-judji^atur, m qn'ar-:
cluam plane, apercequè;defendit:ateærhcra'aut radpné,
aut naturam., ied vt eft Deum nominâttab eo mundum
huncperfe(äum,atque.mirabiilemeflefabricatum.Queim
Cicero f^cutus a'tque-itnit^isin plurimis,Deum ftequ&.
tê.Ecpnfirëtuivàe/uprelnùm vo'catin iislibri's, quos dp;l e i '
gibus fcripfit;abeoquërëgimundumargutnènfatur,ciim
difpùtatdenaturaDeprumjhpcmod^iJ^ihileffpræftan-
De teßimöniis Prophelarumje vno veto Deo..
C A 'P -V t W P "-; -
»R o p lie t* qui fuerunt admodum m ulti, vpurn Deufriv
prardicant vnum loquuntur : quippe quivnius Dei
Spiritu pleni,qu«futiifa eftent,pati& conlonS vpceprkff
dixerunt." Arenim veritatis expertes^ fion putanfhis^efte
ciedendum. Iftas cnim'nondiuinas,fed humanasvpcesj;
fUiffeaiurit. Videlicet,quia de vno 0 eo|»fa:dpbfum faCiut
autinfanhaut^mehdacesfu(*runf,Atqueimpletaeftein;
pk riiq uequ b tid k illo tum v a fic in ia videmus;&:iiivnam
ienteniiam congrdens diuinatio, docet hon fuifte fnrib-
fbs.. Q uis enimmentisemo tx, non m odo futura prteci-
nere,fed etiam ebhierentia Ioqui pofltt ? N um ergo fallä-
ces erant,qu i f alia loqiiebantur?quid ab his tarn longe a4
lienum,quam ratio fallendijcum effteros ab omnifraud'e
cohiberen t Jlceireo eni m a D eom i tfebäh f ur, v t & pr^cp^-
nes eftentmarcftatis’eius,& correftoresprauiratis humäT.
p£t. P rxrereavolunta sfingendi,aementkndieorumeftj
qui o p es ap p e tu nt,q u il uefäd e fi d efant.qii x re's proculab
iis fanötisViris .abfnic»;Ica enimdelegatofibi officio-funai
funr,vt d.ereliftisomnibus ad tutelam vita^neceftatiis^no
modo in futurum, fed n ein d icmquidemlab orarenf^ co-
tenti extemporaliprbo , quem Deus fubminiftraftp%-& hi
non modb.quffiftum pull um habueruim-, fed et-iam eru-
ciatus,atque mortem. Amara funt enim viciofi^ac lbaTe
viuentibus praeceptaiixllitiae. Itaqueij, quorum^eccafa &
arguebantur> &prohibebanalr,excrucxatos eos aeprb’ifli-
nienecauerunt.Ergbiqiiibus'abfiiitftudiumfucn,‘abfuit,
efiam vpluutasfSScaufa fal-le'ndii.Qui’d ? quod aiiquieo-
rum principes aut etiam reges fuei un.n |i in <mosxadere
non ^ poftetfufpiciprcupiditätiSiacfraudis, Sctamen pr«“ -
coiiiumDeifingulafis,eadem,quac£tteri,'diuin1itiqffefe4
'cefunt?
; De teßitnoniisVoetarum & ßhdofopbörum.
C A P V T .V .
SE Dom^tamusfane teftimpniaProphetarum: n'emi-'
nusidorieaptobatio videatür eflfeapiiis, quibusom-
ninp noncreditur. Veniamus adau6torbs:’nceos ip fo sad
veri probationemteftes citemus ., qbibus contra nbsvti
foient ; poetas dico; ä c philofophos.exhjsvhttmDeum
probemus n'ecefle eft ,p o n quod illi habuerintcQghitaiTi
veritatem : (edquod yeritatis ipuu^tantavis eft, v t nemo
poflit efle tadecus,qui non videatingerenfem fe feoculis
diuinam ciaricatem.PoetaigUfiri quamuis deoscarmifij?*,;
b'lisprnauerinti&eofuresgeftas.am’plificauerintfummisN
laudibusifiepiflime tarnen confitentur|fpjricus^el mente'
vna continerijfegiqupomnia. 'Orpbeusiqui&yptuftifli-
muspoetarum , &.xqualis ipforumdeorum |fiquidem
naditur interArgonautas cumTyndarid^s & Hetculena-
uigafle j Deum veciim & fmagnn'ifi,^‘&'ja>’,,v? primogenitu
appellac , tmod
fintcun<ftagcherafa:eundem e t i^ P ^ ^ ^ ’ bbminatiq
cum adhue nihil effet^primus exinfinibo apparueritfS^ex-
titerit. Cuius originem,atque naturam,quia conciperc a-
him o non ppteraf,ex, aere immehfo path m efte. dixit I§|||
f t p » ® * y 'w Aliud'enim.atjnplius,'
quod dicecetinpnhabeBat.Hunc ait ^fte omhium Deörü
parent^m,quorum caufaccelum codiderit.liberifquc pro
^ e x e r it,v t haberenthab|tacülamj{cdemquecömunem,'
t*&irtv «^4*^».Naturaigitur^rafioned.ucente,;
intellexiteftepriftantilfimampbtentiam
conditficem.Nbnpoceratenim dicere Iöüemencprinci-
pem rerum qui.erat Samcno.gehims',4^fqi^uSiaturiium
ipfiimjqui ccelo riatus ferg'btEafV'Ccelutfi au.teqi raquam'
Deum primum conftituerebofi^u®b|t y quod vide bat
efteelementitm mùndjjquêM m'f^eguetfta^tftbre.H^c-j tmsD eo ,abeo igitu r m undumrëgineceflèeft..Nulli igir
eùm ratio perduxit ad ilium Dcupvprimogçnitumicai afe tur eft natiifarobedlenii aut fubleäus Deus,omnem ergo
fignat-,& tribuitprincipatum. ^Homerus nihil nqbisd,are I régicipfenaçüra.quid autem^fit Peus^n confolatibue défi
pocuit,quod pertineat ad yeritàfem |quih ûmana paciiis; f •Pitjl'îec vero 4)eusip(è,q}ii intelligitur à nobis,alio m odo
Biblîoth.Vee.Patr. tom .3. ||||| I ’ S . | î ' P ï ' ^ ' > s ifttel-
al.eflct * 1
al.fada , afe faftim 1 1
^fept v
n s
111