. dcre D eo à quo tot fidci arraboncs acccpifti ? Prim urn qui-
I dem cam non fores, te creauit. Nil! enim parentes tui fu-
I ifIcnt,multo minus tu extitiflès. C um non eflcs, te forma-
I uitex humida & minimafobftantia, & e x minurilliniagut-
! tula, quxdfecipfa aliquando erat. Et eo m odo in hancvi-
* tara te pcoduxit Deus. Itane tandem quæfo credis idola
. . quae Humana parauit manus , deos e flè, & virtu tes operari |
• Deoautem conditori two, qui operàripoceft, diffidis ? N o mina
quidem eorum deorum ,q u o s te c o le r e a is ,nomina
flintmottuorumhominum. A t qu i& qualesfuerehomines?
Sacutnumperhibent proprios deuoraflè natos. Sin
hums Hlitim, Iouem dixeris, obfccro & huius vide opera :
eiufque vitam Sc conuerlationcm perpende. Primum quidem
in Ida monte à capra enucrituseft. Hanc deinde mad
ia s (vt fibula: docent)ex pelle fibiveftem fecit. Reliqua
eius opera, quod cum furore concumbir, adulteria com-
mirtic, pueris infidiatur, melius de ipfb Homerus alijque
poet* commémorant. Q u id filips eius enumerate atti-
nct ? Herculem, qui fejpfom concremaüit: Bacchum.cbri-
etau, obnoxium, & furore percitum : Apollinem qui A-
chillem metuit, & fu git, Daphncm amat & Hyacinthum
morinefdum: Veneremvumcratam: Martenvftominum
occiiorem, 8c U nie fèmper manantem. Hos omnes in deorum
numerum référant. Hæc quidem quae ha&enusdc-
dimus,mediocria funt, cumreperiatutDeus inprimisde-
cantacusOfyiisnomine. In huiushonoremquotannisini-
ciacioftesfiunc, v tqu i petietit, Sc iccrum inueniatur dum
cantu quæritur, nec, an interierit, intclflgirar: n e c , fi in-
ueniatur,oflenditur. Q u id dicam Attim caftratum? Ado-
nim in fyluis errantem & venantem & àb apro vulnera-
tum ? Æfl'ulapium fulmine ittum i Scrapis S-nopa pro-
fogi in Alexandriam aduentum ? Diapam Scychicam &
ipfim profugam homicidam, veftatricera, & Èndymio-
nis amorçifurentem? H x c non à nobis Iirerarum monument
is produntur, veftri fcriptores c a commémorant,&
veftri peecx ea dçprædicant. Quidrefèrtrecenfèrenume- j
tmaanimàüum reptilium, iumemorum, beftiarum,vola- ,
rilrain,aqüatilium,&nacatiiium,quibusdminumcultum !
præftantÆgypt.j? Præterea quid commemorem pelues&
cliques turpi radiais fonos? Si dixeris Grxcos&reliqüas
gentes, certe Ôc h * colunt lapides, ligna,& reliquam ma-
;eriam , quemadmodum pr*diximus;& imagines defun-
&orum hominum. Phidias Pifis Elienfibus Olympium
conftruxit Iouem: idem Athenienfibus Mincruam, quoein
arce locataeft, élabqrauic. T e interrogate luber, & quot
tandem inueniantur loues î'Iupiter primum quidem no-
rhinatur 0 !ympius, deinde Latialis, C aflius, Eliminator,
préparer, peruigil * vrbium defènfôr, Càpirolinus. Et qui-
dem Iupiter Sacurni films ,Cretenfium rex ,in Creta fèpul-
tuseft. Reliqui loues , vt arbitrer, ne quidem fèpultura
digni habiriiunt. Sin autem in medium produxeris e àm,
quxdeorumMaterceiebratur,refpondeo.* Dijmeliora ,vt
mftineam v clo rë eloqui opera eius . Nam ea fàltem no-
minare nobis haiïd fàseft. N e c eius miniftrorum, à quibus
colirar, opera recitabo, n e c etiam v e& galia & oblationes
quas inférant régi. Præterea nëcipfam nccfilios eius deos
eflè iudicandum e ft, fed idola fu n t, quemadmodum fupra
dp cuimus. Opera fo n t, qux confecit manus humana, &
dxraonia impuriilîma. His fimiles reddantur quicunque
ea A b r itan t, ■ & in eis fpem collocanr. Q u * cumita fin t,
magishonofabo regemfiue Cæfârêm, non tamen eumad-
orabo , verum pro eoorabo. D eum, qui vere verus Deus
eft,adorabo»feiensGæfàrem abipf© eflè ordinatum. Di-
cas ergo : Quare regem fiue Cxfârem adorare récUfasïQuià
non ad id irütmitus eft vt adorerar^fèd vrlegitimo, qui iplï
Orandam^011^ ^ ^ honorerur honore. R e x enim fiue Cæfar ,D eu s
[pro Rcgib. non e ft, fèd memineritfè eflè hominem àD e o in hancdijgnibùèmpromoram^
ionvtadoretur,fèd vtiitfte , quem-
i adraodum iilftiria exigic, iudicet. Nam régnum fineim-
iperium, rerumque adminiftratio ipfi à De© cofnmiflà &
de mandata cfl. | iin c Cæfâr fiue rex , neminem fubiedfco-
, rum-,aut regem autCalàremappellarivulr. Regiumenim
(fine Cæfàreum nomen ipfi fbli competit, nec alius id ven-
jdicarèaudec. Itaadorandi cuiras nemini nifi D eo fbli de- -
i ferendus eft. lea gu e , à h om o , in omnibus errore duceris.
B
Hercules
Bacchus.
Apollo ;
Venus.
Mais.
piyris.
Attis,
■ Adonis.
Ælcula-
Diaiial^
Eniimi.on
Phidiarlu-
pirer.&M
n6tU3.
loues quâ ;
multi.
Deoruni'
Matris
Imperator!
quomodo '
honoran
dus.
P :
Chriftiaa
Regem quidem.fiue Cæfàrem honora: honora , in quam,
magna cum bcneuolenrïa, fubiedus ei exiflens i ôc orans
proeo. Hx cfacicn s, D ei voluntaterriexequeris. Namdi-*
uinælégis hic ténor eft : Honora filimiDeuni & regem,
nec vnquam eorum inobedièns fis. Subito enim hoftes
fuos vlcifci polTuht.' Q u b d tibi ludibrium deb eo, dum me
Ghriftianum nuncupas, non maghi^facio , immo refpon-
deo re nefeire q u id dicàs. Nam vndlionis hoc nomen , in-
priinis bonum fuaueqlieeft,necrifummeretun Q u * et-
enim nauis b o n a& vfuîefîè poteft, nifi prius vngatur ?Q ù *
turtis aut dormis elegans & veilis eflè po te ft, nifi prius vngatur
? Q u is mortalium, qui prógreditur in hanc vitam
q u * certaminiim arena e ft,& non oleo inungatur î Q u o d -
nam opus ornatum haben poteft, nifi perungatur, & quafi
Iplendore illuftretur ? Præterea aè'r, & omnis q u * fub coelo
eft crearura quodammodo lumine & fpiritu inungitùr, &
tu reeufas macerari De i oleo ? Certe nulla alia ex re Chri-
ftianorum norticn traximus,quam quoddiuino oleo per- n® * '
fundimur. Præterea negas morruorum refurreâionem : men vud*
Ai? namqtië : O ftende mihi fàltem vnum ex mortuls reuo- duftum.
catüm,quemfi videro, verbis tuis fidem hàbebo. Sed quid
memorabile fùcis, fi videas & credis î Si credis Herculèm , 0IUS (*0,
quem ftamma abfumpfîr, viuere, Æfculapium fulmine ta-
•tfturh v it* reftitutum .* q u * dementia eft nolle dare fidem
illis, qu *Deus loquitur ? Dubitatio me tenet, & fi tibipræ-
fèntarem aliquem è mortüis euocarum, anapudtefidem
inuenire poliena? Cæterum Défis plurima return argumenta
fuppedicat, quibus incredulitatém nofttam, quantum
ad refurretâionis negotium àftinet, propellat. Obferua,
nifi moleftum fit , temporum, dierum ôc n o â ium interi-
tum. An non animaduertis ve ifta & moriàntur ôc refurgant
? Q u id præterea referam? refurredionem frutStuum& ......
le min am , q u * omnia noftr* vtilitati fèruiunt ? Si enim onisqu*-
granum, exempli'gratia,, tr itic i, autreliquorum frudtuum j<kmoun
in terram fparlèris,primum quidem mön'tur,&difibluitur& P*8,
tum demum nafeit ur,& inculmumirudlificanfém aflurgit:
Arborum & quercuum natura fecudum Domini imperium
occulta quadam vi nobifque inuifibili ftatis temporibus
fiu â u s proférant. Interdum paflerculus aut alia auicula
deuorans fernen mali, aut ficus aut alterius rei, auolat in locum
aliquem editum,{axofiim,&idirifoueamaliquam per
diuerûm corporis partem emittit. Q u id fit ï^Semen ilfud
fiibcrefcic, & in arborem magnam euadit, quamuis deuo-
ratumper tantum calorem cranfierit. A th x c omnia ope-
ratur Dei fàpientia, quibus confirmare aggredic nr, fibi non
eflè impoffibile præftare ea, q u * de vnifierfalirefiirrëâione
ferunruc. S;nautem volueris mirabilius fpeöaculijäicer-
ncre,quod ad id comparatum eft v t maiore euidentia mor-
tuorum refiirreôtio comprobetur,iubeo te èrigere vulram
Jnondolfim ad rerreftria, verum etiam ad' cceleftium rëftuv
redionem. Lunam v id e , q u * fingulis meniibus & périt &
renaftitur, nec non & alia confiderato àftra'/ Præterea ÔC
in temetipfb, quamuis id ignores , refiirreâfronis operatio-
neifi agnofee, o homo. N am non dubito,quin aliquando
aduerfà valetudine affliëtus amifèris carnes tuas & for-
>mam roburqué. Cæterum Deus mifferieordiam tibi im-
partiens, & medicinam tribuens effecit, yt carnes amiflàs,
formam roburqué recuperares. Ec quemadmoduth ignoras
quo te re liâ o carnes abierintifictcfugitvndetedîerinr,
& vn d e e a s receperis. Verumenimuero, inquis, quafi ne-
feiam, ex alimento&fàporibus pulchre in fanguinem çbn-
uerfis carnes repullalarunr. Cæterum & Dei ne erres , hoc
beneficifimeft, necaiterieft acceptum fcrendumlQnapro-
pter moras neâe rë ceflà ,q u in magisfideite mancipafd ,
Et ego quidem quondam parum credidi reiurrediionem
fucuram; a t ea cum animodiligenter voluens rcuolnenf-
que q u * tebdo diximus,nihil hæfitans libenter ijs fidem accommode.
Fidem meam plurimum adiutarunc l i t« * lâ-
cræquas legi,inprimis tarnen prophetarumoracula, qu*
Spiritufanâoafnàti prædixere, plurimum mihicontule-
re. Nampr*terita, nonlècusaceucncre,prxdixerunc,fi-
militer & pr*fcnna ,n e c non futùrorum quis rnodus qui-
ye ordo fuftuus fit præmonuere î Confiimatus igiriir ex
ijs qu*prædi^â funt à prophëtis & concigere, non amplius
hæbtOyfèdDeo fi jçm habco, lubenti animo ei obtempea
d A u to ty cum ,.
rans :cuiteadhortor quoque , obedtas: nc, lin u n c incre-
dulus es,aliquando credere cogatis, magnotu o m alo fub-
ditus fempiccrnis pocnis. Harum pcenaram mentioncm
fe cire& p rop hani veftri fcriptoresphilofbpni S f poec*: at
proprio Marte ne lomniarequicquam de illispotuere, ve-
rum eipilantes feripturam facram, pcenatum illatum men-
rionem in fiiis feriptis fecere, v t fuadogmata magis confta-
bilirent. Sed non abs re fa6burn eft quod etiam h i comme'“
moraruntjimmo prxnunciarunt pioefias, q u * impios Sc in-
credulos manent. Nam h * c quidem in teftimonium ver-
gent mortalibus, ne fe excufare pollint,dicentes: N o n au-
dinimusneccognouimus. V eruin tu iple,fi placet confule
litcras facras. H * erenim maiore euidentia te inftituere pof-
funt, quo pa6to poflis euitare femptternas pocnas, & nanci-
fei perpetua bona , q u * fuis cultoribfis pollicetur Dcus.
Nam is qui dedit os ad loquendum, qui formauit aurem ad
audiendum, qui finxit oculosad videndum »exquitec &
affidua indagine excuciet omnia: 8c lententiam fuam iu-
ftifiime pronuntiabit,tribuens caique fecundum opera fua.
His quidem > qui operibus bonis intenci quaetunc immor-
talicatem, donabit vitam perennem, gaudium ,pacem, requiem,
8c abun dantiam b o n o rum ,^ oculus non vidit,nec au-
risaudiuit fieqiu in cor bominitafeendtrunt. A t incredulis, com
temptoribus,non obtemperantibus veritati,parentibns veto
iniuftiti*,&quiinquinantur adultetijs, Icortatione, ma-
ftuia Venere,auaritia,& nephario fimulachcorum culm, ijs
inquam cedet i ra,furor,trib ulatio & anguftia. E t vt ad pau-
cärede am,ignis infernalis hos perperuo cruciabir. - Cum
igitur tu mihi imperaris vt tibi oftenderem, 6 am ice,quis fit
Deus meus, puto me meo ofticio perfum&um, cum tibi fi-
gnificarim quis meus ficDeus. Hunc vt timeas eique ctedas
tibi petäore toto coni ulo.
T H E O P H I L I A D
A V T O L V C VM .
L 1 B E R S E C V N D P S.
N te hb lce aliq u ot d ie s, optimeÂu to ly cèj
fèrmonem habuimus te audiente : & finis e- ■
uidenter declarauimu^, quis meus fit Deus.
Interim çu quidem, ne idbmilèrim, dures pr*
buiftiattentas,cum d eme a re lig io n e verba
facérem. Quibus peradis, mutua fâlutatione badbafinguh
digeeflî fumus domos (fias amici, quamuis àntea fæuiiîimæ
inter nos exarderenr inimici tiæ. Mem inifti enim dubio prb-
çul quod noftr* religionis fèrmonem, deliramen tu m & nihil
aliud nifi ftiilritiam iudicaris. Veruntamen cum me ad-
hortatusfisVtkriusdehoftra religione dillèram, quamuis
dicendi lim imperitus, vo lo ramen in præfènti lib elle maiore
luce demonftrare vanitàtem & inutilem religioncm,
quam tü tenes. H ic m e plurimum iuuabunt pauciffim*
friäffiindeargümcnrädemonftrationis petenturjquædam,
quas legis,hiftoriæ. Forfitan eriim ipfè nequis adhucad ve-
ritatemiplam penétrare. Veramenimüero mihi per quam
ridiculuta videtur lâpicidas j fid o re s , fbforefque, fingerè i
pingere, fculpere,fundere,dèolque parare 5 quos vbi folue-
tint j & laborarinc,ipfi vilipendant prirrii, ôc lie fiocci quidem
fàciunt. V b i autem dij illiopera humanarum manu-
iimfilerint ære red empti,&intemp limi aut indomuma-
liquam eolloeati,nohdub itantiri corumhonorem vi&i-
taas cjfederctmptores & a t t i r e s ,q u i e o i & fecerunt &v èn-
didëtünt ,& accedunt patiter magno ftüdio & éxqtiifitola-
trifîdorumappâratu,vtfeos adorent. Pürant éos eflè deos,
hefc cogitant, qualelcunque nünc fint & appareant i tamen
cuiti fabricarèntur fuiflè, a^ut faxiini, aut * s , autligniim,
alit eolorem * aut aliàm hiateriam; Ho c tjùidem voois $
qiiodmirüm e ft, actidit* qu i hiftbriaS-écgênèalogiàs êô-
tum lègitis qui dij dicüntUrj-Duirigenéalbgias■ eorum Cpn-
texitis, in hominum riumerum ebs pjbhitisi Hbs boftmq-
düm deos appèlJàris 4 ijlqiie diüinos cültus exhibetis i ôc
tanra veftrtffocqrdiä eft^Vt neqUe cogitatfeneg j intfelligçrë
Biblioth. V et.Patr.Tom.i.
veliciseos taies elfe,qaales.natos fiuçgènitôs legitis,;videlicet
hotnines. Ec quidem deorum, fî m odo nàti fuere, foe-
èunda&çopibfVrcperit^rgénëràtio. Acvblhuncdeos'£i’-
gnéré, o’ftcndi poteft? N^m fi tu m gc nùere & ge ni ti fuhr,
oportebat eorum gencrationcm hucnl^ueporrigi'. Sin fc-
cuslè res habet,certe,infirmum deorum genus reputâbitür.
Au t ènim fènio con fed i genërare dëficraht > faut mortui
funt) aut è viuendûm nu méro penîtüs fiin’t fublatij & i n ni-
hilumredadi. Si enim aliquando dij nati fu n t, eoru m ge-
nera'tioncm hucufque protendi necefiarium erat,quemad-
modum ôc hominü gc ne ratio ex quo coeptaeft, non eft in1
termiftà. Hinc tandem illud cohlcquium cblljge'rctur, plu-
res elle deos quam homines,ficuti ôc Sibylla perhibet. Nam
fi gënerationi dant operam ôc immorcales permanent^ prb*
fe d o maior nunc deorum quam hominum foret affluentia.
Siqui Jem q u * fan crude! it as ipfis immortalitatem adimerë
vàlërec ? A t hominum mortalium^ qui m odico tempore durant,
proles eflè huenfq; demonftratur j n ç c inter homines
quicquam àgcnètahdi orditie ceïîàtum eflè liquido coftah
Quapropter plurim* vrbes lubindë conduntur, vicicon-
ftruuntur,regioncs inhabitantur; Q u î fit igitur quöd non
eadem rationé deos,quos po et* immorcales canunc, opor-
tebat ôc gignere & g igni, cüm afleuerceis, eos etiam gene-
racioni incumbere, Ôc eorum genëalogiajs li terarum m öhu-
mëntis mande tis? Præterea monsille,quem Ö lympum nS-
minanc, iam plane bccu'patus & infèfluàà dijs foret. C z te -
rum is mons nunc defèrtus eft. A t qua de caula ? Ea irempe-
ftateiùppitérin Ida monte domicilium habebat, & ap u d
omnes conftabatex teftimonioHomed aliorumqyPoetà-
rum, eumibi morari. Nu n c vbi fit ignoratur. Q u i fit autem
quod hon vbiq-, erat, fèd fàltem in vno terr*angiilo re-
periebatur? Aut enim rehquos negligebar, aut non polecat
fimUl vbique eflè ,ÔC Omnium prouidentiam agerc. Nam
fi erat ( exempli gratia) in lo c o Orientalinnen inuenieba-
tur in oCcidentali. Sin verfàbaturin occidente,cius pr*-
fèntia defiderabatur in oriente. . Gkterum De i altimmi
qui omnia regie, reque vera e xiftit, hoc qüafi propritim
e ft, vc non folum vbique f i t , verum omnia præfens infpi-
cia c& audiàt. Præterea nec loco capiciir : alioqui locus
qui ipfum capit,eo maior inuënirecur. Nam id quod capic,
eo quod capicur maius eft; Deus lbco nequaqiiam circum-
feribitur,verum ipfè eft omnium locus, in duBio eft-,vtrum
Iupiter morte præuentuis, aut qiiia lo eus n on përihde place-
bat, I dam dereliqueritfAt quo abijt? in coelos? nequaquam:
Q u o igitur? in Cretara profeiftus eft,quod quidem eo com-
probàtur,quodfèpulchrü ëiiis ibidem àdhuc hodie vifitur;
Verum ais Piflàs çôncëffit,vbi hiituiqj l?hfdi* mànùm con-
Ceiëbrat. Veniàmus nunc,hisreliä:is,ädPhilöfi>phÖrüm&
jPoetaruhi feripta. Stoici quidem Deum ëflè ihvnïüèrfiirii
abnègant.-aut l i fic,aflèrunteum hdllius qüam fuicüràmge-
tere. Hæçqiiidëm Epicurus & C h rÿfippus deliranf. Q u idam
aftruunt omnia fbrtùitofiuè cafii îlibfiftere:pf*tçreà
hmndûmnoh eflè,genitum,verum eflènaiüram quân’dam
pecuiiacem:&(vt ad paiica redeam) dicere àiifi filetunt.Dei
prohidehtiàm hon eflèiverumÿniufcuiiifqiietônfcicnciahi
Öeum conftitUuht; (^hdahi aflèueràncfpiritumpër omnià
diffufiuh ôçcôhfèrtum Deum ëflè. Plato cum fois aflèeliS
Deum quidem confitecur idgehitum, Pattern præcerëa é t
conditorem Omnium : at deiiidé fobijcit figé fupponit Dëo
materiam quoque îngèhitara q u * fimul cum Deo prodieric
. fiue extiterit; Verum fi Deüscenfetür ingëriitüsj&mâteriâ
perhibetur ingenita,iam nec ampliuS Deüs cÔhditornBccfe-
atbr eft omnium etiam fèciindiim Platonicôs: : hëc qüod v-
nus & fblus fitab ijs vête demoùftrattir. Qjièmàdmôdum
Deüs ingénieur, itàètiam immucabilis èft. A t hac ratiohe fi
materi4,ihgëhita fo ret, hulli mutationi fiue altëraribni obf
no iia ftitet j h e t i^uicqu^hi differrëtâÉieô. Nam id qüod
gignitür i mutabioni èc alcerationi fliccümbit; Cæterum
illü d q ü o d ingehjtùm e ft, hullaro mutationem vël alcëta-
riohem agnolcit. Q ^ d in f i g n e & prjeclarumopus foret i
fi Deüs ex fübieûa materia mundum c^caflet ? E tç o im &
homo, qui artificium aliquod callet, fi rpaceriam ab aliqùô
àccipiat, q u * vùltjex ea cpnfifcere poteft.Üei potetia in hoc
bftenditur ,dum abfqüe materia fiippofita, q u * vnlt.opëra-
fùr. Anihiam infunderè & ihoturo affignare, millinS alce-
' P i ' ... .. ;iius
E
De generîi
tioae d co-
cam geh-
tiiun.
F
Olympus.
Iupiter.
Dei propB
â
Stoici hê^
gant Dei
Proaideo^
tiam: i ,
Coicicntii
H
Pjatënicô=
ru opiriiô
dcDed.
Matërià
an fit iDge-
Dei pôtêS
tia , fine
m a te ria ö-
peraii.