'L.Coeîif LaÛantij, De diuinopr&mio,
animalibus durimus ; Scvoluptatem expè tit,cuius fruófci- vo lu pta s,& premia eorum fequuntur : ita virtus cùm finï-
bus varr}s,ac fuaurbus deleârarur, ■ & dolorem fug itjcu ius . taeft,merces eiusinfequitur. Virtus autem htmquam ni fi
aiperitas nâturamviuenrium acerbis fenfibus lædit>’Scad i, morte finitur^quoniam & in morte fufcipienda lumm um
al.fedatur.
mortem'perducere nititur; quae diftbiuit animantem. Si
ergovirtus & prohib etijsbonish ominem, qusnäturali-
te rapp etuntu jj&ad fiiftinend ama la imp ellit, qu *natu -
raliterfugiuntur:ergo malum eft virtus, :&inimieanature;
'ftultumque itfdicare necefle e f t , qUieamfequitur ; quoniam
feipfc 1 aedic & fugiendo bona prefentia, &appeten-
do aequ^mala fine fpefrudtus amp'lioris. Nam cum liceat
nobis iucundiflimisfrui voluptatibus ; nonnefenfu careire
rvideamur,fi malimusin humilitate,in egeftate,in contem-
>ptu,ih ignomin'ia viuere,aut ne viuere quidem,fed dolere,
crucian, Scftiori ? ex quibus malis nihil amplius aflequa-
nmr;quo poffit vohijrtas omiflaspcfari.Si autem virtus ma-
4 um lion eft,facitq; hönefte,qubd voluptates vitiofas, tur-
pefque cötemnit,& fortiter,quod nec dolorem, nec mortem
timet, vt officium (eruet : ergo fnaius aliquod bonum
aflequatur necefle eft,quam funt ilia,qute fpetnit. A t verb
morte fufeepta, I quod vlterius bonum fperari poteft, nifi
*setefnitatis?
S C H o t I Av
a Conftat‘el!e aliquid coti^ans, & fentiensacviuens^
er at inplerifqueltbris impreßis. ;cottftat aliquid efle fentiens ac
yigens,legoexvtrö^codicefanäiSaluatoris,&diäioiakcohftans,
expungitur.nam oratio-ipja'niultoconcinnioreft; & dictio vigens,vt
referdturddvocem^odorem,de quibus anfea dixit,aptior eft,quam
viuens,qtuih plerisq, libris impreßis habetur-, quamuis in libris fa u lt
Manutij erat correct tint,vigens.
b Q u o d nec erit feeundum naturam]feg*f«r in libris impref-
fis. q u s non eritfecundum naturam , habet codex antiquus,
quod mihivaldeplacet. namloquens de virtute, ait Aidant , 'flratio
tantum corporis habendaijfet, non effe dicendam feeundum naturam.
namft anima in ter im , cum virtus corpus debilitet,)&Varijs
molefttp afficiat,magis dtcenda effet contra naturam , quamfecUn-
dum naturam.
De vitijs, & virtutibus: vita, & morte».
n p p
X V
Ranfeamusnunc vicifli*n ad ea,quçvirtuti répugnât;
vtetiam ex his immortalitasanftnae colligatur. Vitia
omnia temporaliafunt. ad prefens enim commouentur.
iræ impetus,reccpta vltione * fedantur,libidinis, volüp-
tas corporis,Unis eft. ciipiclitatemautem fatietas earum rC-
rum,qüàs e xpe tit, aut aliorum afteftpum commotiones
interimunt.ambitio, poftquam honores,quos volu it^d -
eptae ft, confenefcit. Item caetera vitiaconfiftere, ac per-
manere non pofTunr,fed ipfo fimShi, quern expetunt, fini-
untur. RecçduntergOj&rçdeunt. Virtus autem fine vîlâ
intermiffioneperpetua eft,nec difcedereab e o p o te ft, qui
cam femel cepjt.Nam fi habeat interuallum, fi aliqUando
•l.redibitt çacarerepoflumus -, * redéüntprqcinus vitia , ^uæ virtu-
tem fe m per i m pugn an t.,No ne ftigitu r c om p r e h e n d de-
leritjfialiquandofecedit. ®ùm yerofibidomicilium fta-
bile collocauitjin omn ia^ u verlaxieam^ necefl^lft. nec
po të ftfideliter depellerè,Vitia,& fugare ; nifi p e d u s^ u o d
infedit, perpétua ftatibne munierit. Ipfa ergo virtutisper-
petuitasindicat, humanum animum , fi virtutem ceperit
permanere:quia & virtus perpetua*eft, & folus animushu».
manus virtuten? capit. C^onijam igitur contraria funt vitia
virtuti: omnis racio diuer'ia^ & contraria fit,necefle eft:
quia vitia comqiotiones pertutbatioiies animiYunt;
virtus êcôntrario lenitu do ,& t^nquillitas animieft : quia
vitia temporalia, & breuia funt -, Virtus perpetha, & con- 1
ftans,&.parfibi fern per :quiavitiorum firuârus, id eft, voluptates,
æqu^vt ipfa breués, temporalerque funt. Virtuti» |
ergo fru^us, ac prænifum ièmpiternum eft^ quia vitiorum
commoduminprsfentie^ftivirtutisigittiririFuturo. Itafit,
v tin h a c v ita virtutisLpr^miutfi nullum f i t , quia yirtusad-
huc ip % i | f ^ am f i c û t vitia # cum in aélu Fuofiniuntur,
eius officium eft. Ergo premium virtutis poft inortéVn éift.
Denique C icero in T u fcu lan is , quamuis dubitantcr, tarnen
fen fir , fiimmum homini.bonum nonnifi poft mortem
contingere. Fidenti animo», inquit,fi ita res feret,gra-
dietur ad mortem. In quaaut fiimmum b o n um , aqtnul-
lum malum efle cognouimus. Mors igitur n on cxcinguit
hominem, fed ad premium virtutis ad mittit> Q u i autem
fe (vt ait idem) vitijs,ac fee leribus contaminauerir, volup-
tatique feruierit j isverodamnatus æternam luetpoenam.
quam diuinæliteræfecundam mortem nomin ant, quæ eft
& perpétua, &rgrauiffimiscruciatibus plena'. Nam fi cuti
duse vit*propofitæfunt homing quarum altera eft anira^
altera corporisdtaßc mortes duæpropofitæfiint;vnaperti-
nens ad corpus , qua cümftos fecundum naturam fungi
necefîè eft, altera penmens ad animara,quæ fcelereacqui-
ritur, virtute vitatur : & vt vita hæc temporalis eft,certöf-
que terminos h a b e t , quia corporis e f t , fie & mors æquè
temporaliseft, certumqueha b e tfinem > quiaeörpusat-
tingit.
De temporibus poftremis: deque anima, &
corpore.
G A t V T n XI»
Ï Mpletis igiturtetn^oribuSi quæ t)eus mord ftaruitjter-
1 m inabitur ipfe morS.Et quia temporalem vitam temporalis
mors fequitur,confequenseft, vtrefurgantanimæad
vitam perennem ; quia finem mors teinporali» accepit»
R u r lum , ficut vitaànimi ferapiternaeft,in quadinirtos,&
ineloquibilesimmortalitatis iuæfrutftus capit : ita & mors
eius perpétuafitjneceflè eft,in qua perennes poenas, & in-
finitatormentapro peccatisfuis pendet» Ergo in ea coh-:
didonerespofita e ft, v t qui bead funt in hac v ita corpora^-
li,atque terrena, fempermiferifintfuturi,quiaiam bonis,
quæ maluerunt, potiti Funt,quod ijs euenit, qui deos ado-
ranti ac Deum negligunt. Deinde quiiuftitiam fequeritesf
in haç vita miferi hierint ,& con temp d j& inöpes, & ob ip -
(amiuftitiam contumelijs, & iniurijs iæpevexati,quia nec
alitervirtusteneripoteft,femperbeatifuntfuturi ; v t quia
malaiam pertulerunt,ctiam bonis frUantunQijod his vti-
iflue eondngitjqui contemptis terreftribus D i js , &rfràgili-
bus bonis,ccèleftem religionemDeifequuntu r, cuius bo na,
fi eu tip (èj qui tribuit, lempiterna funt. Q u id opera cor-*
poris atque aniini > nonne indicant efle, animam mortis expertem?
Nam corpus, quiaipfum fragile eftiatque mortale*
quæcunque opera molitur,æquè cadiTca,(unt. N ih il e-
nim Tullius ait e lle , ’q u o d fit manîbus huroanis labora*
cum,quod non aliquando adinteritum redigatür, vel in-
iuriahominum,velipfa eonfetftrieererumomniufn v êtu- i
ftate. A t veroanimi opetàVidemüsæterna. N am qu icun- '
que Contemptlii praefentlïim ftudentesdn memoriam mo-
nimèntaingcniorum , fado rumque magnorum reliqüe-
runt;ij plane mentis,ac virtutis fuç nomen indelebile quç-
ficrunt. Ergo fi opera corporis ideomortalia funt,quia ipfum
mortale eft ,fequitur v t anima ex co immortalisappa-
reât, quia videmus opera eius no n eflè m ortalia. Eodcm
modo defideriaquoque corporis, animique declarant, al-
terum eflè mortale , alterumfempiternum. CorpUsenim
*n o n nifi temporalia defiderat,ideft cibum,potum, indumentum,
quietem,völuptatem: & tarnen hæc ipfe fine nu- '
t u , & àdminiculo animineccupere , necaflequipoteft.
Animus autem per fe multadefiderat,quæad officium Fru-
(äumve corporis non r ed u n d en t, ëaque non ftagilia,fed
æternafunt,vtfama v irtutis, v t memoria nomifiis. Nam
cultum Dei,qui conftat abftinentia cupiditatum, aclibidi-
niiïh, pâtientia d o lo r is , eontemptu mortis, edam contra
çorpusanima concupifcit. Vnd ecredibile eft,non inte ri-
re animam, fed diflociari à corporej quia corpus fine anima
nihil po te ft, animus verb potéft mu lta, & magna fine cor-
pore.Q uid, quod ea, quæ vifibilia funt oCülis,& tangibiiia
manu , quia ex térnamv impatipoflunt >. ætèrhaeflenon
p o ilnfiitutionum
diuinarum,Lïb. V I /.
rut
^>oflunt?Ea verb,quæ neque fub taôtum, neque fub vifum I mirum, fi labentis domicilij ruina premitur mens , &præ*
veniuntjfed tantummodo vis eorum,& ratio, & effeclus terita obliuifcitur,non aliterfuturadiuina, quàm fi carce“
apparet,æterna funt; quiahullamvirhpatiuntur extrinfe-
cus.Corpus autem fi ideo mortale eft, quia vifui pariter,6c
taeftui fubiacet,ergo & anima iccirco immortalis eft , quia
nec tangipoteft, nec videri.
Dtanimdïtidem>&corpore'.ieq3eorumconiunttione, & d if-
cejfu ,& reditu illitts.
C a p v t * X I I .
NVncargumentaeôrum,qui c6tra fd ix erunt, refella-
musjquæ Lucret. tertiolibroexeçutuseft.Quoniam
cum corpore, inquit, anima nafcitur,cum corpore intereat
neceflèeft. A t non eft par vtriufque ratio. Soîidumcnim,'
& comprehenfibile corpus eft, & oculis, & manu yidetur,
& tangitur:anima verb tenuis,& t'adlum, vifumque Fugies,
Corpusfexterrafiétum,atquefblida tùmeft : animam fe
nihil concreti,nihil terreniponderishabet, v t Plato diflè-
rebat. N e c enim tantam poflet habereïb lertiam, tantarn
vim,tâtam celeritatem,nifi originem traheretè coelo-Corr
pus igitur quoniam fidlum ex ponderolb , & corriiptibili
elemento,& tangib ilee ft,& vifibile,corrumpitur,atq; oç-
cidit,necvim repellere pôteft,quia iub a fp e âum , & fub i-
£fcumvenit. Anima autem, quia tenuitatefuaomnem taéfcîi
fu git , nullo idtu diflolui poteft. Ergo quamuis inter fefe
coniun<fta,& iociata nafi:antur,& alterum.quod eft de terrena
con cretioneforma tum, quafi vafeulum fit alterius,
quod eft à coelefti fubtilitate dëdmftum : cùm vis âliqua v-
trumq; d ifereuit,quædifcretio morsvocatur, turn vtrum-
qu e in naturam fuam f redit: quod ex terra fuit, in terram
foluitur:quod ex coelefti fpiritu,id conftat,ac viget femper,
quoniam diuinus Ipiritüs fèmpiternuseft. Denique idem
Lucret.oblitusquidaflèreret, & quod dogma defenderer,
hos verfiispofuit;
Cedititem retro,de terra quod fu it ante,
In terram, fed quod mijfum eft ex atheris oris,
idrurfus ccelifülgentia templareceptant.
Quod eius hqh erat d iacre , qui perire animas cumcotpo^
ribus differebat.fed yi<5tus eft veritate, & imprudenti ratio j
verafurrepfit. Prætereaidipfum.quo colligit,difloluianimam,
hoc eft fimul cum corpore interire, quoniam fimul
rem,quocohibetur,effugerit?Verùmeadem,inquit,dolo'
ri,&lu(ftuiobnoxiaeftJ&ebrietate d émentit, vnde fragil
i s é mortalisapparet. Iccirco igiturvirtus, & fapientia
neceflariacftjVt & moeror,qui contrahitur indigna patien-
d o,acvidendo > fortitudinerepellatur , &Voluptasnon
modo potandi, fedetiam renim cæterarum abftinentiafu-
peretur.nam fiçareat Virtute, fi voluptatibus dedita mol-
liaturimortifier obnoxia,quoniam & virtus,vtdoeUimus,
immortalitatis eft fabricatrix,ôc voluptas rtiortis.Mors autem,
ficut oftendi,honfunditusperimit,a'cdelet, fedæter-
nis afficit cruciatibus.Nam interire prorfiis anima non poteft;
quoniam ex De i fpiritu, quiæternüs eft, originem ce-
pit. Anima,inquit, etiam morbum corporis ientit,6c obli-
uionem fui patitur:& ficut ægrefeit, itaetiamfepe fenatur.
H oc eft ergOjCur maxime virtus adhibenda fit,ne v llo corporis
dolore frangatur , & ob liu ionem fiiinon anima,fed
menspatiatur. C^ræ quoniam certa corporistegione con-
liftit: cùm earn partem vis aliquamorbi vitiâueçit > inoiie-
tur loco ; & quafi conquaflàta, fede fua emigrat,reditura
fcilicetjcùm m edela,& fanitas domicilium fuum refotma-
uerit. N am qu ia iu n â a e ftan im a cum co rp ô re , fi virtute
careat;contagio eius ægrefeit, & imbëcillitas de focietate
fragilitatis redûdatad meinem, cùm autem diflociatafue-
rità corpore,vigebit ipfe per fe,nec v lla iam fragilitatis cô-
ditione tentabitur , quia indumentum fragile proiecit.
$icutoculus,inquit,euulfusàeorpore, aefeparatus nihil
poteftvidere,ita&animafeparatanihil fendre,quia& ipfe
pars eft corporis.Faifum h o c Sc diflimile eft. anima enim
non pars corporis,' fed in corpore eft. S icu t id , quod vafe
continetur,Vafis pars non e f t , n e cea , quæindomofunt,
partes domus eflé di cun turn" ta nec anima pars eft corporis;
quia corpus velvasanimæeft,velreCcptaculum.Iam illud
argumentum m ulto magis inane eft, quo ait animam,quia
noncitiusemittâturex<orpore,mprtalemvideri, fedpau-
latim fe ex omnibus membris e xplice t, à fummis pedibus
incipiens:tanquam, fi effet æterna, vno temporis momen-
to ermttperet.Qüpd fit in ijs, qui ferro intereuht. quos autem
morbus intenmit,fpiritum diudus exhalant,& paula-
tim firigefeentibus' membris anima eftlatuf. quæ cùm materia
fenguinis contineàtur, ficutlumen oleo , ea materia
febrium calote confiimpra > ncceflè eftmembrorum fiim-
mâquæque frigefeere; quoniam venæ exiliores m extrema
nafcantur,&falfum eft , &incpntrariumconuertipoteft* corporisporriguntur,&extremi,actenuioresriuidefîciéte
N o n enim fimul intent, fed anima difeedente , integrum venafohtisarefeunt. Nectamen,quiafenfus corporisde-
per dies multos manet.&plerumquemedicatumjdiutiffi- ] ficit,animæ fen fumex tingui, &oççidereputandumeft.
mè durât Nam fi vt fimul nafeuntur, fimul interirent,hon I N o n enim anima corpore déficiente , fed Çorpusanima
dilcederet repente anima , corpufque defereret ', fed vno |decedenteputrefcit, quia fenfiim omnem trahit fecum
temporis pû&o vtrunque pariter diffiparetur, & tarn cele- I Cùmautem præfens anima fenfum.fuum tribuat çorporf
riteretiamcorpus,adhucfpidtuineomanente , deÜque- & v iu ere id effic ia t,fierin on p ote ft,v tn o n ip feperfe& v i-
fcèret,ac periret, quàm celeriter anima fecedit ; imp verb u a t,& fen tia t ; quoniam ipfe eft & fenfus, & v ita . Nam
difloluto corpore animavanefeeret, velut humor fradlo ( q u o da it,
vafe diffufus. Nam fi terrenum , &fi;agile corpus poft fe-
ceflum an im*non ftätim diffluit,, in terramque tabefeit,
ex qua illio rig o eft:ci'g« an iraa, qiuefragilis non eft,in x -
ternum manet, quoniam origo eiusasternaeft* Quoniam
crefeit,inquit,fenfus in pueris , & in iuucmbus v ig et,& in
fenibus diminuitur;apparet effe mortalem. Primum'no eft
id emmens, & anima. aliud eft epim,quo viuimiis,aliud,,
quo cogitamus.nam dormientium mens, nohanima fopi*
tur:& in furiofis mensextinguitur, anima m an et, & id e o
non exanimes, fed dementes vocantur. Mens e rg o , ideft
intelligentia,vel augetur,vel minuitur pro s ta te . Animain
ftatu fuo femper e f t , & cx quo tempore fpirandi f accepit
facultatem,eadem vfque ad vltimum durat, donee emifla
corporis clauftro, ad fedem fuam repolet. Deindc quod a-
nima quamuis a Deo fit infpirata, tarnen quia renebrofo
domicilio terrenae carnis in clufeeft, feientiam non habet,
q u x eft diiiinitatis. Audit igitur,ac difeit omnia,& fepien-
tiam difcendo,&audiendo capit , & fenedius non^ninuit
fepientiam,fedauget,fltamen iuuenilis ?tas virtute decur-
fa eft. Sed fi nimia fene&us fregerit,membra, non eft anima:
vit;ium,fi vifus euanuit,fi lingua to rpuit, fi auditiis ob-
furduit,fed corporis. A t enim memoria j~ defecit. Q u id
Bibliotb.Vet.Patr. lom .y '■_____
Quod f t immortalis noftraforet mens,
. N on tarn fe moriens diffoliti conquereretur,
Sed magis ireforas,veftemcfc relinquere, v t unguis,
Gauderet.
Equide n?nun quam vidi,qui fe quereretur in morte diubî-
ui.fedillefortaflè Epicureutg aliquem viderar,etiam dum
moritur, philofbphantem,ac de fiii diflolutione in extre-
mo fpiritu differentem. Q u om od o feiri poteft,'Vtrum dif-
folui fe fentiar,an corpore liberari,c^m in exitu lingua rau-
te fcatîNam d um fen tit,&loquipoteft ; nondumdiffolu-
tus eft : vbi diflblutuseft;iam nec fentire,necloqui poteft.
itaqUieridediflolutibneautnondum po te ft, autiam non
poteft. A t enim non priüs quàm difloluatur, intclligitfe
diflolutum iri. Q u id , quod videmus plerofque morien-
tîum pon diflbluiconquerentés (ytait) fed e x i r e f e é pro-
ficifci,& ambülare teftanc»s, idq; autgeftu fignificantjaur,
fiadhucpoflun tj&vocepronuntiant? Vndeapparet,non I
diflolutionem fieri, fed feparationem -, quæ déclarât animam
permanere. Cætera Epicurei dogmatis argumenta
Pythagoræ repugnant,diflerenti, nîigrare animas de epr-
poribus vetuftate,acmorte confe£fcis,&infinuare fe nouis,
ac recens natis,&eafdem femper^enafei m odoinhomine,
D d 2 ' modo