A
B
C
D
Àrnobij dâuerfié g e n t e s Liber ï .
______________________________ r— r W / l
vobk:periculum,inquam,non paruulurn,fedin rebus ex-
imijs-, fed in præcipuisconftitutum. Siquidem res anima
pre cio fae ft, necipfo fèhoipiniquidquam poteftcharius.
irtueniri.Nihilfvt rëminijmagicum,nihil hümarlurri,prç-
ftigiofum, auc fubdolum-, nihil fraudis, deli&i in Chrifto
dendearis : licetex more atque in lafciuianidiftoluamini
cachinnorum. Deus ille fublimis fu it , D elis radice ab intima
, deusab incognitisregnis, & ab omnium principe
Deus fbfpicator eft mrtlusiquemnequefolipfè,neque Vila
( fi fen tiunc j fydera, non restores§ n on prin cipes mundi,
non denique dij magni,äut,qui fingen tes fedeos genus o-
mne mortalium territant, vnde,aut qui fuerit, potuerunt
nofeere Vel fufpicari : & merito exutus d corpore bu o din
éxiguâfui ci reu m ferebat parte, p oftquam videri fepaffus
e ft, cuius eilet aut magnitudinis, feiri, nouitate rer um ex-
territa vniuerfamundi funt,elementaturbata,tellusmota
cöntremuit, mare funditusrefufum eft,aerglobis inuolu-
tus e il reneb rar um, igneus orbis folis tepefa&o ardore de-
riguit.Quid enirri reftabat v t fieret.poftquara Deus eft cp-
gn itu s is , qui elfe iamdudum vnus iudicabaturà nobis ?
Sednon'creditisgeftahæc. Sed qu i ea corifpicati funt Her
r i,& iub oculis fiiis viderunt agi,tcftes optimi,certiffimiqj
aurores, & crediderunt hæcipfi, & credenda pofteris no-
| bishaudexilibuscumapprobationibustradidertmt.Qui-
; riamiftifintjfortaflèquæritisgenres,populi, n a tio n e s ,&
incredulum illud genus humanum : quodniliapertares
eilet,ôr luçè ipfa ( quemadmodum d icitur) clarior ,n u n -
quamtebus huiilfmodi credulitaris fuç cornmodärent af-
fènfum. A t nunquid dicemus illius temporis homines vfqi
adeofuiilè vanos,m,endaces»ftolidos^rufos,Yt,quç nun-
quamviderant, vidilïè fè fingerent ? & quæ fadfca omnino
nonerant,falfis pr oder en t teftimonijs,Vt pueril! aflerrione
firmarent?cumque poiïènt vobifeum & vnanimiter viue-
te,&inoffenfasducereconiun<ftiones,gratuirafufciperent
o d ia , & ëxëcrabili haberenthr in nomine ? Q u o d fifalfa
(vt dieitisj hiftoria ilfa rerum eft, vnde tarn breui tempore
totusmundus iftareligione completus eft?aut in vnä coire
qui potuerunt mentem gen tes regionib.difiun dbetvbntis,
ccelo, conuexionibufq} dimotae? Aflcucrationibus illedhe
sucnudis,indu&çinfpes caflas,&in pe ricu k capitis imnftt
, tere fè fpente temerariadefperatione voluerunr : cum nihil
taie vidiilèntyquod eas in hos culrus nouitatis fuæ poi-
fitexcitare miraculo. Imo qnia hate omnia 8c ab ip fo c e r -
nebantgeri, 8c ab eius p rx eonibus, qui per orbem totum
mifli|beneficiapatris& munera dis hominibufq; portabät:
veritatisipftus v iv i& æ & d ed e ro n tfèD e o : nec in magnis
pöfueredifpendijs membra vobis proijeere, & vifcérafua
laniandapræbere. Sedconftrî{)tofesnoftriméndaciteri^^
fta prbmiierunt,extülere in immenfum exigua gefta,& an*
guftasresfätisambitiofodilatauere præconio. A tq u iv ti-
nam cun&a referriin feripta p o tu iiïèn t, v el quæ ab ipfo
gefta funtivcl ab eius præconibus pari iu re&p b tentia ter*
minata. Magis vosincreduloskcerer vis tantayirtutum,
auc apprehendere locum fortaftè pofteris (quodv idere-
tureÉtefimillimum veti )^&:inçrementarebusappoiita, &
indkas feriptis & coramentarijs falfitàtes. Sed ne^iue omnia
confcribi iaut in àuresomnium pçruenirc potuerunt,
gefta gentibus in ignotis,& vfum nefcientib.lkerarUm:aut
( fi qua funt litetiSj Confcrrptiombuiqi mandata) m aleuo-
lentia daemormm,quorum cura & ftudium eft hanc inter-
cipere veritatem j& confimilium his hominum interpola-
ta qüaedam,& addita , partim m utata, atquc detraélâ ver-
- bis, fy llabis, literis, vt & prudentium tardarent fidem, &
geftorum corrumperentauiftoritatem. Sednunquam fuerit,
his bene vt,Chriftus qui fuerit, literarum teftimoniis
colligatur:cUius in idfolum dimiifafunt caufa.-vt fi efle co-
ftiteriteay era,qu xd icimu s , confefiione omnium Deus
fuifïè moflftre.tur.Nö crediris fetiptis noftriSj& nosveftris
nö credithus feriptis Falia de Chrifto c6finimus,& vos de
dijs veftrisinania&falfaiaäratismeqi.n.coeloDcusaliquis
lapluseft,aut fuisrqpveftrascommentatuseft,manib.aut
ratiorie confimili nofttjs rebus, & feligionibus derogauit.
A b homimb.haecfcriptä.^dilla funt ab hominibusferipta,
mortalibus ediflèrta lermonibus , & quicquid dieerede
Uoftris cOnfcriptoribusintenderitfs, & de.wftris hatediifta
paribus fumice ftq u e habetote momenris. Vultis vera
efiè, quæin veftris comprcherifâ funt feriptis : & quæ in
noftris confignata fun t literis jconfiteamini neceflè'éft efle
VeraVPalfitatis arguitis res noftras : & nosveftras arguimiis
falficatis. Scd anriquiorà finqùitis) noftra funt,ac pgr ho c
j'frdqi & Veritaris pleniflima. quafi veroetrorum non anti-
qui tas pleniiîîma mater f i t , & non ipfa peperefif res tas,
quæ rurpifiümas dij. notas igribminiofis coricinnauerünt
in fabulis. Ante millia cnim amiorum decern,non po tué- J
runtfa lfa& au d iri, dçcrediî au tnonfîmillimum ve ri eft,
ftdem vicinis & finltimis,^quam jfpatiorum incfïe longin-l
quirate diftantibus? Teftibus enim hæ c, illaopiniombus
afïèruntur,& procliuius multo eft, minus eflè in recen tib.
fi&io nis, quam i n anti qua obfeùritate fub m oris.Sfed ab in^
d o&is hominibus, & rudibus, feripta fu n t, dc icd rco non
funtfaciliauditione credenda. Vide ne piâgis hæc forriot
caufa fit,cur ilia finit hullis coittquinata mendacijs, mente
fimplici prqdita,&ignaralehocinijsànipliare.Triuialis 8c
fordidus fèrraoeft^ Nunquam cnim veritas fèiftataeft fu-
cum , nec^quod exploratum & çerturii è ft,circumdud te
patitur orationisper ambitum longiorem. C o lled io h é s ,
enthymemata, defini tiones,omniaq> illaornamenta,qüi-
busfidesquærituraflèrtionis , fufpicàntesadiuuant ,n o n
yefitàtislineamentademonftrant.Cæterum qui fèit, quid
fit illud quod dicitiir ,n e çd g fin it , nec colligit>neque alia
fedaturartificia verborum, quibus capi confuetifunt au -*
d ientes,&ad çpnfèhfiim rei circurofcriptiônis neceffitate.
traduei. Barbâîifmis, Soleecifmis obfitæ funt, ïn qü it, res
veftræ,&vitiorum defbrmitatepollutæ. Puerilisfane,at-
que angufti ped oris reprehenfio; quam fiadmitteremus,
y tv e ra lft | abijciamus exvfîbusnoftrisquoründamfru-
d u um genera,quod cum fpinisnafcuntur, 8c purgamen-
ris alijs,quæ neçalere n o spo flun t, nec tamen impediunt
perfruinos eo,.quodprincipalirerantecedit , & falùberri-
mum nobis volu it efle nàtura.Qipd enim officit ôquæfoî.
aüt quam præftatiïkelledui tàrditâtemîytrumnequidle-
.uc,anhirfutacumàfperitateprom"atur? itifledatur qu od
aeui,an acuatur qu od ôpOrtepar infte«5fci?aut qu i minus id,
qu od dicitur »verum e ft , fi ih numerbpcccerur, aut câfu,
præp6fitione',participio, con iund ion e ? Pompa iftaferi
monis& ora£io,mifTa péîr tegulasi,eoncionibus,lmbus,fo-
irqiiùdicijsq} feruetur, deturq; illis im m o , qu i voluptatû
dtliuimenta quærcntes, onincfuùm ftudium verborum
inlùminaconculerurit. C um de rébus agiturab ofteota*
tionè fubmotis: quiddicâtur ,lp ed an d um eft , ric>nquali.
cum amoenitatedicaturîpec quid au rescommu kca t, fed
quas afferar audientibus vtilitàtes ; maxime cum fciâmus
etiàm quqfdam fapieririæ dcditos\, non tantumabiecifïè
ferm on is‘ cultüm,verumetiam, eum poflènt ornatius atq*
vberius eloqui,triuialem ftddio humditâtem fecut^s : n é
corrumperentfcilicet grairicatis rigorem ' & fophiltlca fe
poriuSoftentatibneiadarent. Enimuerodiflolutieft pe-
doris,in rebus ferijs quærere volupeatem : & cum ribi fit
ratio cum m ^lefiinâoè^bus^tq.uë'stgns, fonos auribus
in fun a e red ulc io fe l, n o » m edianam vulneribusadmo-
uere.Quanquam ( fi verum fp ed es ) nqllus feritio natura
eftincèger, vitiofus fimiliter nullüs^C^aînârtîcftëhfm ratio
naturalis,autinmundi.co»ftittftibnibuslèx fd ip ta , v t
hic paries dicatu r,& hæc fella U cum neque fexus habeant
foemininisgenerib. mafculinifq>difjrretoS,neque quifquâ
doccre dod iffima s me poflitipfum hic , & hæc, qqid fine,
'aut cur ex his vn um, fèxü virilem defignac, fcèmininis ge-
rib. id quod fèquitur applicet. Humana iftafuntplacita,'
& ad vfum fcrmonis faeiendi n on fanre omnibus neccfla-
ria.-nam & hæc paries forfiran, & hicfella dici fine v l k re-i
ptehenfioiîe potuiflèt,fi ab initio ficdici p lacaifïer,& à fe-
quentib. feculis communieflçt in fermocinatione fé ru s* .
tum .Et tamen ô ifti,qu i poilu tas res noftras vitiorum cri-
minami.ni;ftribiligines& vosiftaslibris ftiisifimax’ifnisat-
que admirabilib.hon habetis?Nonnealiud h x c tria,almd
dicitis hos v treskc e lu s ,& coelumînonÿ em filus & filuml
non item crocus, & crocum?non kém fretus, & fretum \
nonitem apud vos eft pofitumhoc pan è,& hic partis ? hic
fanguinisyhoc fanguinçm?candclabrum & irignl«im4 ariô-r
ne eademiugulus & candelaber ? Namfijfingulanomina I
1 non poflimtgerterä plura habere quam fingula.-ncqüe ea- d a re deberettt. Guth bnirrt dcartiihatum periculis mültä,
dem poflunthuius efle generiSj&illiüs(genusehim tranf- , medekriün Cöftttä infinuator, ma gifferatqueattdor, ad
ire genus in alterum nön potgft ) tarn peccat qu i genera pfficiotüm cöhufenitntiüPa finesi lnaS leges & conftiturä
mafcülinafcemihinispronöciatlegibas;quamabeo:pec-: direxit.nottfuperbiaefaftümcomminuit? notilibidinum
I catur, quiarticulosmafcdlinösfoimininisgenerib. ante- extinxitflammas?non hiatücomprellitauidicatis? n o n te-
| ponjr.Atqui vosconfpicimu$‘&res m akülinasfcemjnine, i la e x to ffite manibüs^äfq; ottlniä feminaria tötills vitiofi.*
8c feemineäs mafculine,& quas efle dicitis n eurra s,& illö, ] tatis abfcidit;tpfe<leniq*, non lehfc,iipn p la cida s jn o ö ac*
8c ho c modo fine vlla-dilcrerione deptornere. aut igicur j ceffu facilis, non familiarisaffatu, non humanasmiferiaS
nulla eft culpa indifferenter his v t i , 8C fruftfra n as dicitis -"j indolefccns,omnes; omnind crucib;&:corporalib.äffedoS
folcecifmorum obfeoenitate deformes : aut fi certum eft
fingula quibus debeant rationibus explicari, in.fimilibus
v itijsvo squ oq u e verfamin i: quamuis Epicadösomnes,
C x fe llio s , Verrios,Scauros teneatis,& iSüfos.Sed fiDeusj
inquiunt,fuit Chriftus, cur forma eft in hominis vifus i 8c
curmoreeftinteremptushumano ? A n alite rp otu itinu i-
fibilis illa vis, 8c habens nullam fubftantiam cörporalcm,
inferre& commodare fe mü n d o , concilijs intereife mor-
| ta lium ,. quam v t a liqu od tegmen mareria; folidioris aflii-
me rctjquodoculömm fufeiperet in ied um ;& v b i fe figere:
ineptifllma: poflet contemplätionis obtutus ?^ Q u is e fte-
nim m ortalium,qui quxreret eum v idere, quis cernere,;fi
malis vnîca illa benignitare miferatus reddidit 8c reftitùit
fànitariîQuidergo Vos fiîbigit, quid horcatur maledicerê,
.cônuitiarijinexpiabilescumcoconfererefîmulratés, qué
rédafguere,quêrtïtenere,nemo.hominum pollît vlliusfa*
ci noris in reatuî^fyrànnos,àc reges veftros,qui poftpofito
deorum metu donaria fpoliant popuiâtuique templorü:
qui p fbfcriptionibus& luis cædib.nudant nobilitatib. ci-
uitates:qui matronarùm pudorem acvirginûvifùbruunt
atque eripiünt licentiofa,âppellatis indigetes, atq; diuos:
& quos odijs acriorib.conueriiebat à vobis carpi,puluina-
ribus,aris,tcmplis,atque alio maefatis cul tu ,ludorum 8c
celebritate natalium: nCcnon & illos omnes, qüiconfcri
talëm voluiflet inferre fe terris, qualis ei p rimigénia na tu^ ptiorievoluminum multiformi maledi&is mordâCibiCar*
raeft?& qualem fè ipfe in fua elle volu it vel qualitate, v el ,. punt publicos mores: qui luxurias, ac vifas véftras fecant,
numine 5 Afliimpfitigitur hominisformam/&fub noftri • v rü n t , dilaCerant : qui in temporis pofteri nocasfcriptO-
generis fîmilirudinepotentiam fuam c lau fît, v t& v ideti : rum pèrpétuitateprolatant : qui m atrimoniapètfiiadent
pofiet.&çonfpici.-verbamceretf,&.dôceret; atque ortines habendaeflè cômuniarqui cupueriscnbftançformoifis'ia*
exequeretuif res eas, propter quas in mundum veneràt fa - fciuientibus nudis: qui pecudes vos eflè,qui fugitiuos, qui
ciédas,fummi regis imperio & difpofitione feruatis. Q u id I exules, qui viliflîmæ fèrubs riOtæfuriofos prædicant & in*
enim?dicitis,re3cfurnmus e a , quæin m undo facienda elle fanbstadmirantes,plaudentes adcoelifuftollitis fyderaibi-
decreuerat, fine h omine fimulato non quibat efficerc t fi 1 bliot he car urn repo nicis in arcanis:quadrigis &ftatuis mu-
oporteretitafieri (quemadmodum d icitis) ifta fprtafïefe- neraniini:& quanturti'eftin vobis-velut quadam æternita-
Lcifletrqüianonoportuit,aliterfèçit. Q u a r e ifto v o lu it,& | tedonatisimmortafium teftificatione titulorum : folum
Chriftum conuellere,dilacerare,fipoffitis,vultis, immo
folum fi^liceatjbeluarum agreftiutn ritu cruentis oribus
mandère,comminuriscum bfîibustrâfuorare : quodnam
(quæfo jo b meritum dicite,cuius ob peccati culpam,quid
ap eocommifïum eft, quod tenorem infleâeret rebti,&in
odia vos afpefa furialibus ftimiiliis concitaret?qüia anima*
rum veftràrUm euftodem fe mifl’um folo indicaui t ab rege;
qu ia vpbis immortalitatem ferre,quam vos habere con fi*
ditishumanis paUcorum àfîèuerationib.fiiafi.qüod fi effet
apud vos certiirrt falfa ilium dicere , fpes etiarti vaniflimas
polliceri,nec fie video fuifïè caufam, cur eurn debereris o-
diflèjCurhoftilianimaduerfîonc damnare, im m o , fiani*
mus vobis clemens fuiftèt f & mitis, vël propter id folum
è um debereris ample&i, quod optabilia vobis fpondêret
8c profpera:quod bonarum eflèt nuncius rerunt: qubd ea
pr$dicaret,quæ nullius animum læderét : fecurioris quin-
imo expedfationisimpleret.Q ingratüm & im p iüm fæcu*
lum,ô in priuatam perniciem incredibili pe&orkobftifta*
tioneprbnum! Sialiquis ad vosmedicusex fummotis vè*
n iflè t& nunquam vobis regionibus cognitis, rïièdicàniert
pollicenstale , quod à veftris corporibusotnniaomnino
prohiberet morborum 8c valetu dinum genera: non Certa-
timblanditijs omnibus atq*, honoribus totum familiäria
iu fc ipe r« is in mcenia?non illud medicaininisgenus opta*
retis elle certifïimum,non vefumiqüod imnlurtês vos foré
| ab tam innumeris veXarionibùs corportnn vfqtié ad vlti*
i mos fines fpönderet ætatis?& licet ambiguâ res diet,com*
1 mittereris vos'tamen > nëcpotionem incognitam dubicaillbgénéré
noluit : ja tenterinuolutæ, & j vix v lli compre-
henfibiles eaufæ,quas accipere fortaffe poturtles fi non ef- '
les iamdudum ad no » accipiendum paratus: 8c priuste
formaresad non c redendifrontem, quam tibiefïetexpb-
fitum id ,q u o d nolle atque audire cbnquireres. Sed more
eft hominis interemptus. nbn ipfè. neque enim cadere di-
uinas in res poteft mortis occafus: nec interitionis diflolu-
tione d ilabi id, quod eft vnum 8c fimplex: nec vllaru partium
congregatione compabtum. Q u js è f t ergo v ifusin
patibulo pendere, quis mortuus e ftîh om o , quem indue-
ra t,& fècum ipfe portabat.Incredibile diétum eft, 8c cæcis
obfcüritatibus inuolutum.fi velis,non cæcitm eft, 8c fimh
litudini proxime cqhftitutum. S i quo tempore Sibylla
præfaga, oracula illadepromens , fundebat v i ( v t dicitis)
Apollinisplena ,ab impijs éfïct cæfa atqueintçrempta la-
tronibus: nunquid A p o llo diceretur in ea eflè o edfus ? fi
vatesHelenus,fiMartius,ali)qj fimiliter vates hariolantes
e lïè n tv ita& luce priuatimunquidaliquis diceret, lege eos
humanitatis extinblos,qui illorumper ora loquen tes,vias
rerum poftulantibus expl^cabanr ?Mors illa,quam dicitis,*
alfumpti hominis fuit,nortipfiiisigeftaminis, non geftâtis;
quam necipfam p èrpetifuccubuillet,tanta finqn agenda
tes è lïè t , & inexplicabilis ratipfati clàufis patefacienda
myfterijs*Qü£ funtifta,inquiesl(ckufâacque obfcuramy- '
fteria,q uæ nulli nec homines (ciré, nec ip fi, qui appcllan-
tur,dij mundi,parte queunt aliqua fufpicionis atq*, opina-
tionis attingere, »ifi qüôs ipfe dignatus eft cognirionis ta*
fæ impertire muneribrts,&in abditos receflus thefâuri irt-
! terioris induceteî Vides enim fi nollet inferri fibi i quo - retishaurirefpëfalutispröpofita^tq^amoreincolümita
! quammanus.fummàillifuiftè contentione nitendum, v t ' tisincenfi.EluXit,atque^pparuit Chriftits rei maximçnü-
hoftèsab fefuos , velpoteftateVniuerfaprohiberet. Q o i j"ciator.aufpiciUm fauftüm portans, & præconium falutâré
cæcis reftituerat lamina, is efïîcere fi deberet,non poterar, ! credentibus.Quænam eft ifta crudelitàs, inhumanitafqüé
coecos? qui debilib. integritatem, is debiles redderè diffi- 1 tanta,quinimo (vt yerius loquar ) faftidiofurtl filperdliü,
tultati habuit,aut laboriîqui claudos faciebat incedere,|S 1 nunciatotem munèris & portitoremtantl,noh taturft ver*
niotiisalligàre tnembrörum neruotum duritianèfeiebat? borum malediélibnibiislcindere,verunletiam bellogtaui
quiextrahebatàtumulis m ortuosjhüicarduumfueratle* [atqueomnibus perfcqui’telorum efFufionibus 8t ruiiiis?
tum Cui vellet indicere ? Sed quia fieri r^tioea, quæ fuerat j No n placèn t eaquæ d ic i t , 8t cum offenfionibus audiun-
deftinata,pofcebat:&hic in ipfö m lindo,hec modo quam turd vobisîpro ludicris eâ Vâticihatioûibus compottate.
geftum eft alio : inæftimâbilisilk âi qi ihcredibilis lenitas
iniurias in fe holttlrtum, püerilih. prb ineptijs ducensiirii*
nus in fè porrîgi ab immanibus pafïa eft s durifïîmifquê la*
trohiblis nec reputandum putauitqUidillorum defigrtàk
fet audacia, durtimodo fuisoftenderët quid ab fèfè expe*
'Èillioth.Vet. Pat.
ftolidiflimas res lóquitur, & fa tu a dohaprbmitrit ? ridete
Vt fapientes vós viri l 8c irt fiiiserroribus fatuitarem rolin-l
quite volutari.Qu^nS eft h$cfetitas(vt repetamuSqu? di*
dla furtt fiepiüs) quse libido tam carnifex, inexpiabile bel*
lum indiecre nihil de tc meritd ? Dilaccrarc fi detur eum
^ È 1 Q V ', Veile