al. Quod
$38 ~ ~* L. Coetij LnSfàritÿ,
■ bis à parentibus nurriendæfSed illi fortiora eli'gun t,imbe- minem milia prouidentia elle fad um , quôd aliter fieri de-
cil liora'pmereu'nt. Quætoigiturabijs,quiconditionem huit.Quidfioftehderp,idipfum.mâgharationeprouifum
pecüdumfuæ præferunt ; quid eligant/i Deus his déférât eflè,vt m oi bis veXari poflèt,& vitafæpe in medio curfus fui
opfionern , vtnim iftalint, humanamrie fkpientiam cum ïpatiorumperetur ? Cùm enim Deus,animal, quod fece-
imbec'jllitate,an pecudumfirinitatema cumillarum natu- ra t , fua/pontead mortem tranfire cognouiflèc, v-t mor-
Ya ? Qm d op tant,qu id eligunt ? Scilicetnontampecudes . temi.pfam,quæeftdiflolutionaturæ, caperepoflèt;dédit
funt, Vtnon m alintvelfia^ilioreminulto, qukm nunceft, éifragïlitatem , quæ mortiaditum ad d iïïbluendum ani-
duniinodoliumattam,quàm illam irràrionabilem firmita- malinueniret. Nam fi eius robôrisfieret, v t adeum m ortem.
Sed videlicet prudentes viri neque hominis ratio- Ibus, & ægricudoadire non poffèt ,n e mors quidempolfet-
nem volunt cum fragilitate , neque mutorùm firmitatem quoniam mors fequela morboru eft. ImmaturaVero mors*
fine ratione.t Quare nihil eft tam repugnans,tamque con- I quomoffo àbeflèt ab eo.cui effet conftiruta naturà ? Nem-
trarium ; quod vnumquodqüe animal aut ratio inftruat pc nullum hominem mori v o lu n t , nifi cùm centefunum
neceftè eft,aut conditio naturæ. Si naturalibus munimen- ætatis compleueric annum. Q u om od o ijlisin tanta repu-
tis rnftruâtUr,ruperuacuàYàtio eft.Quidehim eXéogitabir? gnantiarerüm ratio poterie conftarc ? V t enim anrbannos
centum mori q inique nonpoiïitjaliquid il quid façier?aut quid molierür ? aut in quo lumen illüd in- li robôris,quod
genij oftendet,cum ea,quæpoffunt eflè rationis, vitro natura
concédât ? Si autemrationcfitpræditum, quid opus
erit fêpimèntis corporis, cùm fèmel çonceffàrâtio naturæ
munus po/ïît implere. Quæ quidem tantum valet ad or-
nandum,tueïidümquehomiiie'm;vt nihil potueritmaius,
ac melius à Deödari. Denique cum & corporis nonma-
gni h om o ,& exiguatum virium,& vàletudinis fit in firma i:
tarnen quoniamid,quod eft maius, accepit, & in ftrud io r
eftcæteris animâlibus, & orpatior. Nam cùm fragilis, im-
becillif^ue nafeatur, taihéfi & à mutis omnibus tutus eft,' j
& ea omnia,quæ firmiora hafeuntur,etiamfi vim cceli fortiter
patiuntü’r,ab hominetartien tUta elfe lion poflpnt. Ita
fit,vt plus homini conférât ratio, qüâm natura mutis,quoniam
in illis f nec magmtüdo vinum,neque firmitas corporis
efficere poteft, quo minus aut opprimantur à nbbis,
aut noftræ fubiedafint poteftâti. Poteftnè igicur aliquis,
al.élc'phan cùmvideatetiambphes&cvaccas, | a u t f equoscumim-
manifîimis eorpbrunßaéviribus fèruirehomini, quéride
opifice return Deö,quod modicas vires,quod partium corpus
accepit? nec bénéficia in fe diuinapro meriço æftiinat?
al.Jöqaar quôd eftingrati,auc (Vt verius tjo q u àm u i) infani. M e -
lius igicurPlato,vthos, credo, ingratosrefelleret, naturæ
gratiasegit, quod homo natùseilet. Q u o d& ip fum quale
ïir> non eft hui us materiæ pohdferare. Quanto melius , &
iànius ', qui fentit cönditiohem hominis el& meliorem,
quam if t i, qui fe pecudeS na tos e lfemf kluerin t-.. Q u ö s fi
Dciis in ea forcé f conuerteritanimalia , qüorumfortem
præferuntfuæ,iamp ro fed ô cupiatttremigrare, magnifq;
.clamoribus conditionem priftinamflagitent,rquiâiK>neft
tanti robur, acîîrmitas corporis , v t officiolinguæ cafeas,
autauiumperaeremlib eradifeurfatio , vt manibusindi-
geas. Plus enim manuspræftaUt, qudmleuitas, vfuf^ue
pennarum ; plus lingua, quam totius corporis fbrtitudo.
Quæ igitur amendaeft,ea præferre,quæ,fidata fint, acci-
përcdetreéles?
S t l i o i 1 à .
i Cum iliantm nàtura. CJuidoptantî q u ù e i ig ü n t ] -^ *
* * ‘ n tiqm .io im .n am & vU m am n d b iiim i> u n iin i,& tßm ü ttto
qmdam em,quodin primo fermons dixit Horatim
~—SiquüDeus,enego,dicat, * •
Iamfaciam quodvuïtit,erù tu, qunnodo miles,
Mercator j u confulm modo,rupcus: htm vos]
Vos hinc3mutatif difceditepartibus.eia,
Quidßatis’inolum.atqui licet effebeatis,
b Autequoscumimftiaiuffinüscorporibiis 1 eratïnlihis
iinpreßa.am eq aosiaütelefantes cumirtimaniffimiscoipo-
nbns w in b u s J c gm ium e f ie xM t ic iM to iic ,. i t a n m m a L u
De imbeciÜitate fàmihis.
C a p v t I Y i -
A u .i le - r fu b .e a am . M i g n a n t u r v id c l i c c t .n o n W e
efle natos-. Minime, mquiant.fed c i hoc oftci,dinms,ho-
Ifll. fubifc.
I âos
iitimmortale,tribuendum eft. -Q uo conce ffo , neceffè eft
conditibhem m ortise xclud i. Id autem ipfum cuiüfmod.
potefteflè,quôd hominem tö n tra morbos, & iôtlisextra-
neosfôiidum,atqueinexpugnabilemfaciat ? .Cùmenim
cortftetex oifi b us, & nenus,& vifcerïbus6& fknguine;quid
horumpotefteffè tam firmum, y t fragiliçatem repellata«
mortem ? Vtigiturh'omoindiffolubilis fitanteillud tem
pus,quod illiputanc oportuiflè conftitui,eX qua ei materia
corpus attribuent? Fragiüa funt omnia, quæ videri,ac can-
gi poflunt. Supereft, vtaliquid ex coelo'petant, quoniam
in rerra nihil eft,qUo'd noniït ïnfirmum.' Gùm ergo homo
ficrormandtiseftètàDeo , v t mortaliseffetàliquando;res
ipfa exigebatjVt te rrcno ,& frägili corpore,fingerettir. Ne-
1 «Hc. eft igitur,vt mortem recipiat, quandolibe^quoniam
coxporalis eti.corpus enim qûbdlibet folubile,atque mortale
eft. Stul.tiffimi ergo funr,qui de morte immatura que -
runtur, quoniam ttâturàî cönditfo löcum illi faefedra con-
fequenserit, vt morbis quoque fiibiedus fit; Nequ e enim i
patiturnàtüra , v t abeflépoflic infirniitas ab eo corpore,
quodiccirco noh folidu,firmumque narnmëft,vtâliqiian-
dofoluendumfit. Sedputettiusfieri poflè , quemadmo-
d um Volunt, v tho tn o noneacqnditiôncnaïcàtur , qua
morbo,mortiVe fubfedüs fit,nifi per? abæcàtis fuç fpatio,'
àd vltirnam proceflèri't fehedütem. N o n igitur Vident, fi
ita fit conftitutiim, quid fèquatur ; a hûminem vttqüe cer-
to tempore mori nullo m odo poflèifed, fi prolfiberi ab àl-
tero vidtù poteft, mori potericiresigitur exigic, v t homini,
qu i ante certum dièm mori non poteft | ciborum alimën-
tis,quiafubtraJiipoffùnr,opusnonfit. Siop u sc ib o n on e -
rit, iam non h omo llle, fèd D ëu i fiat. Ergp (vt fuperius di-
x i) qai defragilitare hominis qUferuncur , id potiffimum
queruntur, quod noh immottales, & fèmpitëtni fîntnati-.
Nemo, nili ienex , mori debet. Ncmpeideo mori débet*
quiaDeusn oneft. Atqui mbrtalitas non poteft cum im -
morcalitate coniungi.fi enim mbttaiis eft in fène&ure,im-
mortalisefléin adolefcentia non poteft, neceft ab eo conditio
m olds aliéna,qui quâôdoque moriturüs eft, nec vlla
immortaiitas eft,cui fit terminus conftitütus. Itafit, v t&
imraortalitas exclufain perpetuum , &àd.tempusreçcpta
mortalitas,hominem conftitüât in t a con ditione, vt fit in
quaiibet ætate mortalis. Qu ad tat igitur neceflitaç vndi-
qu e , hec debuiffé aliter f ie r i, nec fas fuiflè. Sed ifti ratio*
nemfequentium mon v ident, quiafémei erraiïeruht inip*
fafummat Exclufaenim de rebus humanisdiuina prbub
dentia, necefîàrio feqüebatur,vt'omniafuàfponte fintnâ-
ta. H in t inüeneruntillasffiinhrorümfemjnumplagas,&
concürfipnes fortüitaS * quia teruhi originem non vide*
bant. Inquas fe anguftias cùm conieciffént, iam cogebat
eosneçeffitas exiftimare, animas cum corporibus nafci,&
item cunrcorporibus extingui. affiîmpférantenim, nihil
fieri mente diuma. Q u o d ipfum non aliter probate pöte-
. qfiamfieftenderehtdflèaliqua * in quibusyideretur
prouidentiæratio claüdicare. Reprehenderiint igitur eà,
in quibusb vel m a x im è t diuihitafemfuam f prouidentià
mfrabihrerexpreffit,vt ilia, quictetuli, de morbis , & im - “
maturamorte cùmdebuerintcogitarc * hisaflhmptis, Erou i-
quænécefianofequerefttur. fequuntûr àütem ilia , quie Idcmiam.
dixi. fimorbum nonreciperent, neque redis,- neque vé-
ftibusind;gerent. quid enim ventbsj, àutimbrcs * aut fti_ I
gôra m etucrent, quorum v isineo eft,vtmorbosafFerantï J
lc cn -
Ääf opißeio Dei, Liber.
Iccirco enim accepit fapientiam * vt aduetfus nocentiafra- oflé formare, ne gradiendi fledendique fé facultatem a- J • {
gilitatem fuam muniat. Sequîtur neceflkrio, vt quoniam | nimal non haberet. Ex eius parte quafi media coftas,id eft }
retinendæ rationis caufa morb'ès'capit \ etiam mortem tranfuerfa , & plana oflaporrexit in diuerfum,quibus cle-
fémper-accipiat, quiais , ad qfiêmniorbus non venir,fir* | metVtc'rcuruatis,&in fe velutin circulum pene condudis, J
mus fit hecefléeft;infirmitas autem habetinfémortiscon- iïiternavifceraGontegantur,vtea,quæ f m ollia,&minus al.mollioal
apcrriffimis
*!• teàëdQ
• pinnie
ditioncm, firmitas verô vbi fuerit, n eefénedus locum po-
J tefthabere,nec mors,quæ féquitürfenedutem. Prætcrea.
fi mors certgl ^ nftitutaeflét ætati, fieret homo infolentif-
fimus, & humanitateomnicareret. Namferèiiiraomnik
fiumanitatis,quibus inter nos cohæremus,ex m etu,& con-
fcientiafragilitatisonuntur. Den iq u eim be c illiora ,& ti-
midiora quæqueanimalia congregantur, vt quoniam viribus
tuerimnequeunt,multicudinetueantur : fortiora ve-
r©fblitudinesappetunr,quoniamrobore,viribufquecon-
fidunt.Homo quoque fi eodem m odo haberet âd propul-
fandapericulafuppetens robur, necvlliusalteriusauxilio
indigeret,quæfocietas effct?quæ reuerentia inter fé ? quis
ordo?quæratio?quæ humanitas? aut quid eflet f deterius
homineîquid efferatius ? quidimmanius ? Sed quoniam
imbecillis eft,nec per fé poteft fine homine viuere , focieta-
tem appétit, vt vita communis & orn â tio r f ia t , & tu tio r.
Videsigituroinnem hominis rationem in eo vel maxime
ftare,quodnudqs,fragilifquenafcitur,quôdmorbisaffici-
tur,quôd immatura morte multatur.Qugfihomini detra-
hantur, rationem quoque,ac fapientiam d e trah i, neceflé
eft.Sed nimisdiu de rebus f.apcrtisdifputo, cùm fit liquidum,
nihil fine prouidentia ne efadum eflè ynquam, nec
fieri potuiftè. De cuiüs operibus vniuerfis fi nunclibeat di-
fputare,perordinem,inhnita materiaeft. Sed eg o de vn o
corpore hominis tantum inftitui dicere , v tineodiuinæ
proùidentiæpoteftatem,quanta fuerit,oftendam,his dun-
taxat in rébus, quaefunt comprehenfibiles, &apertæ:nam
illa,quæfuntànimæ,necfubijcioculis, neccomprehcndi
queunt. Nu n c de ipfbvafc hominis loquamur, qu odv i-
demus.
a Hominém vtiqüe nifi certo tempore mori nullo modo
poffe] erat in librù ïmprefiis. hominem vtique certo te m-
pore mori nullo m odo p o Sk,legendum eft,faut mêlions codices
habent.&expungenda eft dittï<hntfunam ipfe vultdocere, exeo quod
Epicureï volebant,effet, vthomopoffet effe immortalis. quod quidem
nifiindutta ilia dtttioM,non effaititr.
b V e l maximè diuinitatem fuam prouidentia mirabiliter
expreflit]erat in librisimpreftis. maximè diuinitas fuam pro*
\iidemia.mJegendunieftexplerifqueantiquùcodicibus. cum enim
prouidentia aDeoprofktfcatur, melius hoc modo legitur, quant vt eft
inlibrisypisexcuftü.
Defiguris animalium,&membris.
C A p V t V.
J N principio j cùm Deus fingeret animalia, noluit ea in
rotundamformæ fpeciem conglobarc, atque cblligere;
vt & mo'ueriad ambulandum, ôc fledere fe in quamlibet
parrem facilèpoflcnt : fed ex ipfa corporis fumÂa produ-
xitcap ut: item produxit membra quædam.longius, quæ
vocantur pedes, vt alternis motibus fblo fixa perducerent
animal, quô mens tuliflèt, aut quô petendi cibi neceflitas
proubcaffet. Ex i pfo autem vafeulo corporis quatuor fecit
extantia, bina,pofterius *, quæ funt in omnibus pedes:
item bina capiti, & collo pro xima, quæ varios animanti-
bùs vfus præbent. In pecudibus enim , ac/eris funt pedes
pofterioribus fimiles, in homine autem manus , quæ non
ad àmbulandum,fed ad faciendum,foperandumque funt
natæ. Eft & tertium genus, in quo priora ilia neque pedçs,
neque manus funt , ied alæ j in quibus f pennæperordi-
nemfixæ, volandiexhibent vfum. Itavnafidiodiuerfàs
fpecies,& vfus habet. Atque v t ipfam corporis craflîtudi-
nem firmlter comprehendercnt, maioribus, & breuibus
ofiibusinuicem colligatis, quafi carinam compegit,quam
nos dicimus fpinam,eamque noluit ex vno * perpetuoque
Btblioth.Vet.Patr.Tom.3. ____
Valida fieri opus e ra t, illius folidæ cratis amplexu poflént I ra
eifé munira. In furama vero conftrudionis eius, quamfi-
milem nauis carinædiximus, caput c o llo ca u it, in quo e f fet
regimen totius animantis, datumque illih ocnomen
eft,vt quidem Yarro ad Ciceronem fcribit, quôdhincca-
piantjnitium fenfiis ac nerui.Eaverô, quæ diximus de çor-
pore velambu land i, y e lfa c ien d i, vel volandi caufa effé
produdamequenimiumlongis, proptercelerein mobili-
tatem,neque nimium breuibus,propter firmitatem,fed &
,paucis,& magnis oflibus, conftarç voluit. A u t enim bina
funt,vtin homine,aut quaterna,vt in quadrupède;quæ ta-
men nonfecitfblida,neingradicndopigritia, &grauitas
retardaret, fèd cauata, & ad yigorem corppris conféruan-
dum medullisintrinfécus plena, eaque rurfus non æquali-
te rp orreda finiu iti féd fummas eorumpartes craflïoribus
nodis congl’obauit, v t & fubftringi neruisfacilius, & verti
totius poffènt,ynde funt vertibula nominata. Eos nodos
firmiter folidatos lèni qùodam operculo texit,quoddici-
turcartilago,fcilicet, vtfineattritu , &finefénfudôloris
aliquo ffederentur. eofdem tamen non in vnum modum
formauit : alios enim fecit fimplices , ^cin orbemrotun-
dos,in ijs duntaxat artieuffs, in quibus moueri membra in
omnes partes oporteba t, yt in fcapulis, quoniam manus
vtrolibetagitari, & contorquerineceflarium eft;aliosau-
temlatosj&asquales, &in yn am pa r temrotund o s,& in
his vtique loris,’ vbitantummodo curuari membra oportebat,
vt in genibus,& in cubitis,&in manibus ipfis. Nam
fîcut manus exloco,Vnde oriuntur à corpore, vbique ver-
fus moueri,fpeciofum fimul,& vtilefuit;fic pro fedô fi hoc
idem etiam cubitis accederet, &fuperuacuus effet huiuf-
modi motus,& turpis. Iam enim manus arniflk dignitate,
quâ nunc habet, mobilitatenimiaprobofcidifîmilisvide-
retur, eflétque homo planèanguimanus. Q u o d genus in
iUaimmaniifimabellua mirabilitereffedum eft. Deuse-
nim, qui prouidentiam ôc poteftatem fuam multarum re-
rum mirabili varietate voluit oftendercjquoniam caput e-
ius animalis non tam longé porrexerat, v t terram poflét
ore contingere, quôderatfuturum horribile, atqj tetrum,
& quia os ipfum profiifis dentibus fie armauerat, yt etiam
fi contingeret, pafeendi tamen facultatem dentes adime-
rent:produxitinter eosàfiunma fronte m o lle , aeflexibile
membrum , quo prendere, quoteherequodlibetpoflèt,
f vtràtiQnem v id u s capiendi vel dentium prominens magnitude,
vel ceruicis breuitas impediret.
De Bptcuri errore: & membris, eorumque
vftbus.
C a p v t V I.
N O n poffiim h o c lo co ten e r i, quo minus Epicuriftul-1
titidtn rurfum coarguam.iUius enim Hint omnia,quæ
dcltrat Lucretius, qui, v t oftenderet animalia non artificib
aliquo diuinæ mentis,féd * folet, fortuito elle nata;dixit,
in principio mundi alias quafdam innumerabiles animantes
miranda fperie, & magnitudine fuiflénatas , féd cas
permanere non potuifle , qu èdil& s aut fumendi cibi fa-
cultas,autcoëund i , gencrandiqueratiodefecifléc. Videlicet
vtaromis fuis locum facerecper infinitum , & inane
volitantibus,diuinam prouidentiamvoluit excluder6.Sed
cum v ideret, in omnibus quæ fpirant, mirabilem prouidentiæ
inefferationem:*« f quod malum f vanitatiscrat, *1.^-,.
dicere fuiflè animalia prq^igiofk , b in quibus nafeendi
ratio ceflàflèt ? Quoniam igiturohmia,quæ videmus,cum
ratione nata fu n t, id enim ipfum na fc i, efficere nifi ratio
non poteft, manifcftum e f t , nihil omnînç rationis expers
potuiftè generari. f A t enim pronffîJmeftin fingulis qui-
bufque fingendis, quatenus & minifterio membrorum ad
neccffaria vitæ vteretur ,& quatenus adiugatis corporibus
d a ta fobôlesjvniuerfas generatim confèruaretanimantes.
F f 2 - Nam'