Wmm H M H P H R H H R
»
■I
L .C a !lij L a f t a n t i j, B e i u f t i t i q ,
al. iniuftj?
tiara. y| J €
nés Koftiines profratribus diligüt j qui cohibere ira fciuttt;
o mnemque ahimi furbrém tranquil là moderatione leni-
re.Quàhtàigitur caligb , quanta tenèbrârumy& errorum
nübesjhqminum peéloraobdüxit ,'qjiicüfe maxime pios
pütant jtutn maxime fiant impij. Quanto enim reli^ibfius
, tânto magis fcelerari
aduërlus ri^men v ër* diumitatis exiftunt-Itaqjpromeritdiînpietatisfuægrauioribü^
ibalisræpevexâtur,quorü_m
caufam qmanelciuntj foituria: culpa omnisafcribitur, &
lo’cum ihueiiit Epicurifpmlofophia, nrhil adidfeos perri-.
uerebenfentis,necgràrià ebs tangi ,nec ira mô%er i:quiâ:& ,
conteibptorés eorumilTpc. videant b e a to s ,& -cültores fa-
pe mifcrbS. Q u o d e o fit s quia cum réiigiofrvideàntur, &
naturaboni, nihil taie ereduntur mdren, qualefxpe pa-
tiuiitür. GqnfqîanturfetaÀ fortiin*; nec
fentiunt.qübd fi efietvlla,çulrbribusfui^iunquam noce-
rct.Metito tgiturhüiufiriodrpietàtempoenaconfequitur,
& 0 ® fà^minitas fcelerè Kominüm prauë ■ rèligiofprüm
gMui eo$ infortunio m a& at|qu i licét (an élis motibüs vi-
, uaiitjinfuroma fide,atque inhocentiâ;tameh, quia debs
! cplunt,qûbrumritas irapios,ac profanés Deusverusodio
habetVâiüftitia, & noipinc veræoiétatisalienifunt.NeG
|e^ i{ fic tlc décere,£iir Deorum cûltq res,b oni,&ïufti elle
i non poffint^Quoinodo enim fangüine abftinebunt j qui
' colunt crubntos Deos,Marlèm,àtcfiie BëHonamïquômo-
d’o auepàtefitibusfarcent W qjii éXpülfoferAparfis fui Io-
! u e i^ àü f natis e x fe infantibusVqui Sàtumutft? quomodo
pudiâmm'tucbjjntiK, qui cblunt deam fiudâm, ÔéàduU
I teràm, & quaftapud Deéfprôftitutam? quomodo le àra-
! piniS j & fraùdibusabftinebuntj qui Mercurijfurta nour-
mnt,tb^entis>nbnfiatfdisffië|dï“'Éipereifedaftutiæ?quo-
modo libidines coercebuntiqui Iouem, Herçulem, Liberum,
April 1 i nem,cæterofquë veneràntur;quorura adulte-
riaj&ftupràin, màres;i& foeminasnontantum^doélis nota
iunr3ledcxprimnntui^etiamin:theatrisf, atqiie caatantur,
WfintomnfbliVbotiofaîPoflüntnêinterKæ^iuftieflèho-
m^nÊîSiiqui dtiamfî n&rurà fine bonfiàb ipfis tamendijseru-
dèàntur adMuftitia*« ? A d placândum énim D eum,quem
c B l i à , i i s ^ gaudere, ap^eleéèarifçias.
Si^fitJvc^ Deus pro quaHràte nominisfuiforaietjqnoniarn
religtofiffimus cft quitus j imicrtidelitateadtierfui
chriftianos. Sjj | |
C A P V T X I .
Ilsigitur hoi^inibuSjquiïDeórunrfuorum moribusfibn-
gruun^qhia grauis>eft,&acerba iuftitia, eandein impie-
tate m fuam,quain catèrisfebüs v tuntür, aduerfus iuftós
viöledtereixercent. NecimmeritÖaprophêtisbèfti*no-
minantür.Pr^clare itaqüé MiTjullius: Ereriim li nemoeft,
iriqmt, quftiëmori m alit,quarp conuerti in aliquam figu-
ram beftf*^quamuis hojuinis méntê fit habiturussquanfo
eftinifériusfin bominis figu r i, animo eflë ejffërato? mihi
quideintahtovidetur,quanropr2ftabiliorefianimus cor-
porc^Aïpcrn^ntmitaquecoipoiabelltiarum qüfbus fiint
ipfi fïüiofésïfibiqradeoplawntjquodliomincsnatifun
quorumiïihilj nifilinianie!ma ,& (uminamfiguram g è fü f i
I^a^qui^Caucafus^quxIndiaiqu^ Hyrèania tam imma-
nes(^m fangmnari^ Viiquam bcftias a lu itjQ uq hiam fe -
rammombiumrabiesvf^adychtrisfatietatemfn riti.fa-
mequefedaUjprotinus.conqüiefcitdlla eft verabefiia,cu- ’
ias^naiumoife *
F undim At er vbique cruor,crud^isybique
Nemo huius'tarttaebelluae immabitatem poteft pro meri-
tqdeTenbere , qu»wnö ldeb r,ecubans, tarnen,per tqtum
orbe'rn tféhubns ferrèislaEuit, & non tantum arrus h om i-'
num d iflifl^ fed 8c pffaipfacoraminuit, & in cineresfu-
nt,ne.cfut$ e^
Deum cbhfiientur.vt ad eoirum fepulchrayeniatur, aonb
y tipfi ad Öeétn peruëniant. Qjaasnam ilia reritas, qua*
inianik efi»luceih viüis, terram m ortuis denegafle ? Dico
igitdtjnihileflèmiferiusijshbminibu^qüosminiftrbs'fu-
Eorisalieni, qubsiatéllicêsimpi® iuflionisnecfcffitasaut
inuenit,autfecit. Nonenim honorille t iautprbueClio di-
gnitatisfbit, fed hominis damnatio ad carhificinam ,Dei
yerb adpcenam iem pi te r.n a m Qu^ au te m per’totum'or-
bemfinguIrgértèM
vol u min dm numer’ capiet tam'infinita], tam varia genera
crudelitatiS? Acccpta eni fti pbtéftatc pro -fills mof ib . qui j
•que|iaäuit.Alij pra?nimiatimtditate,plusaufi funt, qudm
diibebatur.Alijïiio propno aduerrus iuftbs odio quidarg fWWiié 1
natur-ali mentis féritate.jnÖnnullivt placerent, & h o c o f-
fibibviamfibiadaitioramunirent,aliquiadoccidendum
prxcipiteS èxtiteru nf,Gcut vnus'inPhrygiaiqui vniuerfu m
' pöpulum cum ipfo panter coripeticüloconcremäuit. Sed
mcq uan to :faeuïÖr,tahtöclementiorinüenitUr.illudve^
fp pe fiiniUnigenu sefi, cuiclèrbentixfpecies falfa blandi-
tur,ille graüfbr,ille faniorefi carnifèx,qui neminem ftathit
occidere.Itaquedicinon poteft,huiufmodi iudices qtian-
ta, & qu am grauia tortóentorum genera ëxcogitau e r i n t , v t
adeffeélum propofiti fuiperuenirent.HaEcautem'nötan-
tumid eofa c iu ht, vtglo rla ripo ffint, niillum fèinnocen-
tium peremiftèfna & ipfe audiui aliquos gloriante,s;fquia
adminiftratio fua, in hac parte yfiierit inementa) fed & in -
uidijecau(a,neautipfivincantur,autilliyirtutisïuiegloEia
jebnièquanturs Itaque in excogitandis pcenarugeneribüs,
nihil aliud,quam vitloriam excogitant. Sciunt enim,celramen
al. quoj; I
éfteifludi&pügnam. Vid ie g o in Bithynia, praeii-
dem gaudio mirabiliter datum , tan quam Barbarorum
gèhtem aliquamfübègiflér,quód vhul^qfii per biennium
ma gn av ittutereftiterat.pOftremocedereS'ifuseft. C d n -
t en dunt igitur,vtvineänf;i& exqüifitös dolbtès corpotib.
im mittunt, & nihil aliud deuitant , quam v t ne to rdmö-
riänturi5 Q uafiVero ln ois tantummodo beatosfociat,ac
non etiam tonnenta, qua; quanto fiïerintgraüiöra, tanto
^raaiorerii virtutis gloriam pariant^ liliahtem pdtinaèi :
ftultitia iubent, cujram törtis diligenreradhiberi, v t ada-
lios cruciatus membrarenbii^tui, & reparetiir iioinis faffe
guis ad pcenam. Q iu d ram piü m, tam b e hefi cum , tain !h&*.
manum fieri poteft^noncurafrenttamfolicite,;q.uÖsaiT)a-
rent; Hac eftDeörum dilciplMa. Ad hrêcopera cultbréV
fubserudiuntyhac fäcra defiderant.Quin etram fcblèratif-:
fimi homicida eqp’tra pios'iuraimpiayóndiderunt. nam
& conftitutiones facrilega, &.dilputationes Iufifpetito^
rum leguntur iniufta;' Domitius-de officio Proconfulis
* A libris (eptem refcripfa principum mefanaCollegit, vt
doceret,quibus pcenis affici oporceret eos, qui fe cultoresi
Dei cbnfitercntur. --
. , ^ - S C H O .£«1 A . s I ^
a Librqlep.timo reftriptaQ /e^wd«»; eftex Antiquis coiicibus.
naßfi dehürejcnptM tot urn opus de officio
proconfulis cóhtineret centum Ir bros, quodmibiabfurdum videtur.
fuitAUtem facilis occafwerrAndlcumßceffitfr
Domitius vlpianus, cum multa funt capita in utuk dè offi-pro-,
confülis.
De veritAte virtutis, & exißimatione.
C A P V ,T X I I . l ^
KVid ijs fäcias,qui iusvocant.carniftcinas vererutyra-
qqrumaduerfus innocentes rabide fçuicnriô?Etcum
fint ihiuftitiaJcrudelifatifqj,do<äoresjiuftos;feefle tarnen,
ac prudentes videri vol un t,c a c i,& h ebetes,,& reru, & ve-
ritatis ignari. Adeone vobts,ô perdit* mentes, inuila iufti-
tiaeftjVt eam fummisfceleribus adæquetisîAdeohe apud
y o spetit ihnocentia. vt ne m ortequidem fimplici dignä
iudicetis? Sed fupra omnia facinora habeatur, nullum fa-
ci.nus adqiitterejp eânfqu e purum ab omni fceleris con-
tagionbpr*ftare. Et quoniam communitér cum 'Déo-
rum cultoribus'locpjimur. liceac.pervos benefacere vo-
bifeum. H a c cft enim lex ntofträ, ho eopus,. h a c religio.
fepcin
Siyobis fapientes videmuryimitamihi : fi ftulti,contemni-
te,aut efiamridete’, filibet : no|bià?ehiftl ftültitia noftr'a
prodeftî Q u id laceratis I quid ifflig îfis ? non inuidemüs
iàpientiæ veftra. Hanc ftultitiam malumus, hanc ample-
ébimur. Ho c nobiis credim^us expedire, vt vos diligàmus,
& in v osipfo s,qui odiftis, omnia conferamus. Eft apud
Ciceronemnbri abhorrensàvërolocus, ineàdifputatio-
ne,quahabëturàFurio.contra iuftitiam. Quæro,inquit,
fi duo fine,quorum âlter opcimus vif,aquiffimus, (umma
iuftitia,fingularifide-, alter infigni feelere &audacia j & f i
in eo fit e rro ref iüitas,vt b onumillumyirum iceleratumi
facinorofum ,nefarium putet ; contra autem, qui fit im-
probilfimûs , exiftimetur eflè fum ma prob i rate, ac fide,
proque hac opinione omnium ciuium bonusille v it vexe-
tur,rapiatùr, manusei denique aufcranrur, effqdiantur o-
culi,damnetur,vinciatur,vratur,exterminetur,egeat:po-
ftrembjiure etiam optimopmnibus-milèrrimus e llè y id e -
atur : contra autem ille improbus laudetur, colatur,ab o-
mnibus d iligacur, omnes ad cum honores, omnia imperia,
o m n es opes , omnes denique copia çonferàntuf : vjir
deniquejqptimùs omnium exiftimâtionê j Sc dignifllmus
omnifôrtunaiudicetur. ; Qms tandem erittam demeQSi
quidubitétjVtràmfeefiemaht? Profeôoquafidiüinarer
q u a nobis mala, • & quo modo ventura eflènepropter iu-
ftitiam,hpcpofiiit éxémplum. H a c cn im populus nofter
patiturornnfajbfràhtinmpram Eccein^eoeft errpre
ciuitas,yel poxifisOrbisiplè to tu s ,• vt bonos & iiifto s viros
tanquarn,malospçrfeqüàtur,exprücret,danînçt,occidat.
Nàm quod aitjfieminem c fiètam deinentem qui dubifet,
v tfumlee fle m à liKlllefjuidcmiVtis, qui con tra iu ftitiam
difterebat , h o c len f it, mallefapientem malum eflç cum
bonacxiftimatione,quàm bonum cum mala. A nobis autem
abfic hacamepeia,vtfalfü.m vero ànteponami% An
boninoftri qualitas expopuli potius pende bit erroribus,
quamex confcientia noftra-^ iujdicio De i î Aut aliqua
j npsilliciet yriquam felicicas^ytxion-potius veram boni-
tarem cum binnirnalo fquàm faliàm cum omni proip.en-
ta te rn à lim ü s jS ù a fibi hàbeantregna reges,(uasdiuitias
d iu ite s fv ‘tloq u itu r I)iaut0S;)-iuaniyero'f rudentiampru-
dèfiteSjfelinquâht nobis ftultitiam;noftràm,quam v e le x
hbcapparëtefiplapièn tiàm ', qfiodeam £iobis inuidbht.;
Quisenimftultoniuideac,nifiquiipfefitftultiffimusîd|lij
aütèm hOnfühtadeo ftülti,vt ftulcis in üide an t.fèd çx eo , :
qîiod accurate, quod Tolieitc perfeqüuntur , ftultos .non’
eftècohcednhtif cur enittt^tà^.ërudélitërl^
quiâ'éîerùunt,ne;indiësinualefcentëiuftitia,cumchjsfuis:
c ari p fisr e I i nq u an c u r? fi ergo cultorésdeorum fapientes
fù n tn ô s i îü l t i^ q u id mëtuant, nefiipifehtesïliiciân-
turàftultisî
l S C H O L I A.
A Cumd ijs fuisnarinofîs.]^Lego ex vtroqùecodtcéfanâi
SaluAtoris. & ex 'alitsWruAntiquu.quod'w in matgjnejïç
decUratur. narinofos appellamt, qubdodoribus thurucolAntW?
& De Chriflianorum ïrtcrenientis.& fuppltciif.
'{M C A ' P ' V ? ' X ?' I H
E Vm aiitem nofter nu-merusifetiipér deorum cultori-
b usa ugèat u rj x\ùn quaifiv'erOj ne i n ipfaquidem per-;
fecutione minuaciir{ quoniam pêccare homines,ôdnqui-
nari û c r ificib poffiint » àuertiaiitem nonpoflunt àD eo
valet enim vi füa veritalf ^s quiSeft tam demens j.tam ex-
cors camque cæ cus,qu i no n videac,ifi y tra fit parte fapien-,
tia ? S e d illi ma litia& furore cæcaptur,ne videantjftul-i
tpsqùc aibitrantur efte , qui cùni habeant in fua poteftate
fuppfifiàvitarè,auciadtamen&emorimalunt/cùmpQp|
fint ex eo ipfb perùidcre,non elle ftultitiam^ in quam tan -•
tabominum millia^ perrorbem cocum ; vna & pari mente;
confêntiant. Si cnim foeminæfexusinfirmitatelabuntur
( nam incerdumifti muiiebre m aut anilem fuperftitionem
vocant )yiri certè fâpiu'nt. Si pueri, fi:adolefcente$:î improuidifuntperatatem^
maturi ceftèacfencf,ha'bent fta-
bile iudicium. S^vria qiuitaS defipüërit, c a te ra yti'que
innumerabiles ftulta effenon poflunt. /Si. vna prt^iihciai
vna|iario t -prouidcnriacarepi cameras omnes haberfeih-
telligeiitiam reblineccfïe e fe . Gum vcrb ab ortu.folis vfq'j' al.;p^ön>
ad o cca fumlexdiuinafufcepta fiC;,&omn isfèf ias, omnis
a ta sj&gensj&régiovnicis aeparibusani misDeoferüiai,
eadëm fit vbique fiatientia, fdemcontemptus;mortis:ïn-^
telligere debuéranti aliquidin ea efle rationis,idwod iió fi-;
ne eau fa vfqu e;adm o r t e m defendatur^liquidfundatée-*
ti ac foliditatis,quód eam religionem non tantu!m iniuri js
ac vexationono.afolpac^fèd augcat femper'&facia:ifirmi-/
orem. Na^m & in jh o c qupque rnaliria illpru'm cpriuinci-
tur, qui cuert iflèsfë¥up d i t ustgli gi o n émD e i ppinSntuf,fi
hommes inquinaueriht ^ cum & Deo fatisfacere liceat :
& nullus fit tam malus D ei culton;- qui data fa p ita te ad
placandum Deum non reuertatur,& quitlep1 deubtiöne
maiori. PeceatienimiConfcientia, & metfis poenareligio-
fiorem fa c i ty& fe r a p e r mulréfirmioreft fiqes,:quam re-
ponit posnitentia. Siergo iufti scum^eosfibiarbitrantur
: iratos,tamendonis 6&facvificijs;,;& ódoribvis pk ca rieos
cred unt: quidclVtandem^uódDeuinrtoftrum tamim-
mitem,tam implacabilem putent» vtvideaturis iamChri-
I ftianus;cfïè;nonpöfre, quf^ijseorum,eoaéius iniiit.uSque
libauerit?nififortècohtaminatos femel pütahtjanlmum
translacuroSjVtfuafponteiamracereincipianc, quodper
totmenta f ecerunt. | Q u i s i d-ofti ciu m Ifb en s obeaf j qüód
ab iniuria coepit l Q iii cum videat Jatèrum fitoriim cica-
triees^nOampgifS oderiBdeos, propter qüps atërnapas-
; naru infjgnia,&|mpFefIas vifeëribïfüi s ndfasgefterjlta fit,
i vtdatadiuihitus pa c e,& q uifu 'e r in t,vn iue r fired ean c&
aliusprpptermiraculumvirtutisnouus.populusaccedari
Nanr cum;yiclèat.ygjgus , . dilaceraa.fiomi^ne s varijs tor-
menrorum generibqs, & inte^fatigatós,carmfices inui-;
, iftam tenere patiëntj^m, exiflimant, id quod r,es eft, nec
j confenfumtammultorum nec perfeuerantiam raóriénri-
um vanam e flè , nec ipfam patientiam^fine Deo cruciatus
tantos pofte fuperare. latrones&robufti cprporis.yiri è-
iusmodil&ceEationespcrferfenequeunt,exclamantj&ge-
mitus edünt. vin cünturanim' dplöre,, quia deeftillis i-n-
fpiratapatiëntia.Noftriautem^vtdevirisyacèam) pueri.
6c mulierculatotrores fuosjtaciti vincu'nt3& exprimëreil-
lis gemitüm"nec ignis poteft. Eant Romahi ,& Miatio gló-
ricntur,autRegifo:quQrumalternqeandumfehoftibus
tradidit,quodcaptiuum puduit viuere ; alter ab hoftibus
deprehenfuSjCumvideret mortem fèvirare non poftèima-
num foep iniecityvt profacinoreiffiófatisfacerethofti.qüé
y o lu k occiderej eaque pmna veqiam, quam-non merp^-
rat,accepit. Ecce fexusinfinnus & fra g ilisa ta s dilacerari
fetotocorppre,Yriqueperpetiturpión'nece<fitate,'l^uiali-
cet vitarejivellerit jfcd vol un tate ,'.quia con fid un rpeö
diinonre(e'dyerbisinanib'usiaëiant,aifterentes:riihftëlTè
tam èongruens virifapientisgrauicariapque con|fahiia
qiiam nuilis terforibus d'e fencent^a.p^pppfitd ppfle dé-
^pellb feditanriefl^icrueiari 8c emor i n^f idem prpdann^
abbffiefbdifcedaC,netnetu mortfsautqolo.te^ceibodub-
a<ftus,aliquidfaciaC;iniuftumjnififortèdelirare illisyfde^
y " ^ iuftutril& temcempjopofitiffirunty
m • Nonciuium Ardor praua tuben tium,
:{H - jüowultminftAntis tyrAnrii ,•
Mente quatttfolidA. $ |, ■
Q jjo njhl verius dici poteft , fih o c ad éos referstur,
quinulloséruciatus , nullam niortemfeeufant, ne^fluë
iuftitiaque;declifiënt, qui nén tyrahnicas iuffiöneS, noh,
pfafidum gladiöS trëfnuhTi quö mrftu'syeram dc^folidam.
libertaté conrtanti m.enf^defèpdantj q p a in hoe fo|o cuc-
da fapiëriaeft. iQjjisenim tam ipfplenSjtam elatus efti.qui
■ me ycc^t o ga lo s ir i-c iiB lu tó tpl'ie^ ^ u is ir ii^ o fi^ fn^
cëflitatem vel eolendi, quod nolfb» j v efq u od velim.npn
c o lè n d i!ü Quidiam npbis vlterius^Unquetur,} fi etiam
hocyquo.dvöluntacefi.crioporcë.tidibidqcxtprqqèc.^lie'-
na, ? Nembdftud efficiey , liquid g^pisfad epnt^m^én-
d.am moptemdöloremqïyirtutis e ft.Q^oniam có|iapria 'fi
m
ÊKtÊÊÊBÊÊÊ