S. Tulgènt. ad Donat um
rüm ignorantiam literarum, quibus niinus inftru&us es,
non inueniflè, quod eis in derenfionem veræ fidei refpô-
deres., Hoc in te itaque ptimitus in nomine dominilap-
d o , quia fi tibi non fuit tanta refpondendi facilitas : per-
manuttamenin corde tuo veritatis firma credulitàs. Nô
enim omnes qui Chrifti participes funt , etîâm refpon-
déndo poflunt defenfere quod credunt : lèd çtià*m ilia
pars eftprofe&b yiétoriæ, vt quamdiu quis (ermone non
poteft defendere veritatem, fideli tamen corde deuitet
Hocitaque fie vtrunqueiatetpur elle firmrflïmùm, vtàb
hoc teftimonio nullus exiftimèt aliquatenus receden-
dum.Proinde quoniam duos à fidelibus coli,regulapræ-
cepti huius nullaracionè permittit : aut patrem 8c filiüm
credant vnum naturaliter Deum ,- fi volunt fine huius
tranfgreifione mandati vnum Deum fie colere, vt' nec
patremcolant fine filio, nec filium fine pâtre. At quia
Deus maior-& Deus minor, Deus vnus elle non poflent: <
necefle eft , vt aut patrem folum dominum Deum luum
^Adrifyonde-
dû de fide pa-
I I tjfedebe-
Tres petfo-
nx, no litres
leut. S< b
errorem. Expedit aucem, vt feluberrima Petri Apoftoli j diçaiit, <5C filium dominum Deum fiium omnimodis ne-
verba lè&emur, præcipientis : vtfimue paraîtftmper ad re- J gent: Aùtfolumfilium, dominum Deum alïerant, 8cà
jpondendumomnipofcentinosrationemdefide&jpe, qttainnobis Dei partis cultura recedant» Sed Deurh patrëm domK
eft. V olens ergo ad reipbndendum paratipfinueniri, pe- num Deum fiium negare nonpüflunt, qutm vique adeo
tis, vt noftro inftrucftus fermone, agnofcas, qhemadmp- dpminum Deum omnium eile confirfiiant, vt etiam ei
dum Hæreticis, fidem noftram impugnare volentibus, diuinitatem filij tanquam min oris Der iriuitæ lèruitutis
diuinis valeas armatus eloquiis obuiare. Proinde illud fiibiugare contendant» Filium veros, fi dominum Deum
admoneo principalitcr teneas fan&ain Tfinitatem,id eft, - fuum negare voluerinty ipfius paçernæ vocis teftimonio
patrem &hlium 5c Ipiritum famftum, naturaliter verum 1 protinüs àrguuntûr, Pér osenimProphetæ ex pçrlona
eHe Deum,fummuin,verum 8c bonùm, vniusnatura, y- Dei patris dicitunEf domuiludam'tferebor,&faluaboeos\ndo-
nius eflèntiæ, vnius pmnipotenciæ,vnius bonitans'vnius mino Deofuo. Ipfum dominum eilè Deum noftrum Eùan-
æ tern ita tis, vnius im me nfi tatis-. Ac fic,cum vnùm Deum gelicas quöque veritatis commendat amftori tas , vbi bea-
audis, patrem 8c filium & ipiritum fen&um, vnamnatu- ; ti Thomæ Apoftoli confeflio prauitati hæreticæ prorfiis
ram fiimmæillius Trinitatis intcllige. Et cum Trinitatem contradicit,exclamantis atquedicentis: Dominusvtieus &
audis,patrem 8c filium 8c ipiritum fen<ftum,tres perfonas Deus m'eus: Ergo quando Scpatrem dominum fine dubio
(•vnius iummae illjus diuinitatis agnofee. Très enimperfo- : confitentur, & filium dominum Deum fetéri, Propheti-
I næ funt, pater & filius ÔC ipiritus fan dus ideo Trinitas caatque EuâUgelica veritate coguntur faut patrem & fi-
I dicitur : fed vna fubftantia eft patris i& filij & ipiritus &n- Üuni, perfonarum proprietate ieruata, vnum dominum
I di.jdeoipia Trinitas vnus Deus yeraciter à fidelibus præ-, Deum riaturaliter dicantraut confitentes iolum patrem
j -dicatuf. - < : - ■ fiium dominum Deum, coniequenter dicant filium nec
domihumfuum efle nec Deum. Quod cum dixerint,nu-
j quamie audebuntalîèrereChriftianos.cum vtiqueChri-
ftianuS àChrifto nomen accepvt. Chriftianusautem nul-
Ç A P V T I I I ,
! n pR e s itaq ü e perionas efle , patrein&filiufn&ipiri- latenus effe poffit, quifqms ipfum Chriftum dominum
JL turn fandum, often dun t ip iius eloquia veritatis. Vn- Dçum fuum efle non dixerit.Fateantur etgo patrem & fide
Saluatornofter art: Hon jam folus: fed ego & qui mißt me | iium no duos dominos deos, ièd vnunidôtnihumDèum
C
’ jfatth.vlt.
Scripture :
teftimonia,
D
>d trini-,
tasfit vnus
Oeus. ~
Deut.6.
pater. De ipfritûiàndo quóque dïcit: Egorogabopatremi&
ahum paracletim dalnt vobisjpirïttm ver'ttatis. Præçepit etiam
baptizarigentés, In nomine patris & filij&jpirimfantti. bfis
fiaque huiufiqodi teftimoniis öÜenditur, pattern Ac fi-
liumAc fpiritum (andurn, tres eflè perionas : fed non tres
efle naturas. yndeTrinitas illa ian dadigne crediturin
pêribnisVTres autem Deos dici,patrem'& filium &ipiri-
tum iàndum, non permittit vnitàs naturalis. Et quia in
(vnà natura Trinitatis, nulla poteft elle diuerfi tas, ideo in
I tribus peribnis manet inconfufa proprie tas, & in vnitate
naturæ régnât incommucabiliter lubftan tialis æqualitas.
Idép de filio djcitdr : Qmctm informa Dei effet, non rapin am
arbitrâmes effe fçaqualem Dto. Et qtua non folumfoluebatfitb-
batnm,fed & patrem fuum dicebat Deum,aqualetnfefattens Dea*
Ad-hanc æqualitatém naturæ vttiüfque-, ietiarn illndpér-
tinet, quod ipfe films ait : Qujaquacunquepaterfacit, hoc
eadem èrfil'nu fimiliterfapit : Etfientpaterfufeitat mort nos & vi-
uficat,fic &film quos vult viuificat. In ilia T rinitatis naturà,
fiç totumvnumeft, vt nihil ibipbflît fiparàriveldiuï.di:
fie totum æquale e f t v t nihil ibi maius aut minus valèàt
inueniri. Iftùm nobis vnum Deum noui & veteris tefta-
menti veiidicademonftràtaudoritas. Dêhpcehimvno
Deo bea.us Moyfes dicit : Audilfrael, Dominus Deus tuus,-
Deus vnus eS:&Dominum Deum tuumadorabis,&iüifoli feruies.
Et ipfeDominus Dejis de fè: Videte quod egofum folus,& non
eft alius De'us prater me. De hoc 8c bea tus Daufd dicit : Quis ;
Deusf /tùer Dominum, aut quis Deus prater Deum nofiruml San-1
dus quoque Iacobus Àpoftolus,iftûttiVnumDeumpraè' : deima JEgypti,dedomoferuifutif,nonerunttïbidl^éAfqueme:àt
dicans,àit: Tucredis,qu'ta vnuseSDeus, benefaeü: Damonescre- ipfo fanftui Moyfes ait : Audiljfael, Dominus Deus tuks Deus
dunt,&coniremtfcunt. Verüntamèn nohignoramus ifta te- | vntsséff. Et quia ipfe Detis fibi foli præcipiens tantummq-
ftimonia, 8cfi qua nmiiiä in diuinis reperiunrurelbquiis, | doferuiendum.leqj iubens à fidelibus adorandum^pror-
quibus vnus &ft>lus aflèritur Deus,,mon ipfi fanéfcaïTri- | fus intérdixit,nè quis auderet creaturam adorare, crcatu-
nitâti,'ledvnitantumperfoUsè, id'eftjfoliDeopatri,ab I ræquelèruirc. Proptereàinfineilliusprimipr*cépti,de
hsereticis affignarbproinde iliorum quaeprópofuimus te- I omnibus qua; creauit italoquitur : Nonadorabü ea, neefer-
ftimonia,ideft,illius,quo dicitur x Audi Ifrael,Dominus Deus tùeseisÆgo enim fum dominus Deus turn. Quod vtiq; fciensSS.
turn, Deus vnus eft : 8c alterius, qüolegftur, Dominum Deum I A poftolus jram Dei reuelare pronuncidtfiuper omnem impütate
iaum adorabis , & iüi foliferuies, inquantum, ipfo Domino I &iniuflitiam eoru, qui comutauerunt veritateDeiin mendacium,
P ep donante,poflumus,intelligentiam requiramus. Pri- - & coluerunt, &• fermerttnt creaturapotius quam creatori, qui eft
mum quippe nos téfiimonium pofuiflè meminimusil- I benediftusittfaula. V'eritaré Deitehére.eft vnuDeueolere.
lud,quo dicitur: Audi ifrael,Dominus Deus turn, Deus vriuS eft. ' V eritaté Dei in mendacium conuertere, eft Oréàturæ ler-1
fuum.-fi volun t Veritatem fcenfcre fidei, 8c nolünt rebelles
præceptislegalibusatqiieEuangelicisinueniri. Sic enim
poterant 8c illius teftimonij, quodidumeft : Dominum
Deumtüum adorabis, & illifoliferuies, iritelledUm pariter of-
fi ciurtique feruare. Neque enim fes eft,fie âdorare Deum
patrem,vtDetim filium no n ado re t,cum v tiqjde ip fo filio,
feriptü lit inDenteronomio:L£taminicalicueoJimul,&adorent
enm omnes angeli D«De ipfo quoq;B.Dauidin Pfalmo
dicit : A dur ab umt eum omnes reges terra,omnesgentes ferment ti,
G A P V T I V»’
Q Via fi filius fecùndum diuinitatem vnus Deus cum
pâtre noh èflet, vriius çum eo naturæ vtiqj nonfuifi.
1er: 8C fi nacuræ alterius eflèt, creaturafiné dubio efler. Si
autem creâfura eflèt, fèruiendum ei fan darum feriptura-
rumaudorirasnon iuberet, lèd potius prohiberer. In
primo enim de calogi mandaté, lîcut Vnius D ei ciiltura
feruitufquemanifeftilfime præripitur:ita omni creaturæ
adoratio ac feruitus à fidelibus exhibenda, veihementilfi-
rae prohibe tur. ibi enim dicitur:Ego enim fum Dominus Deus
tutu,qui eduxi te de terra Ægjpti,de domo feruitutis : non er tint ti-
bïdijabfque me. Sed fi hoçfimul à pafrë 8cfiliodidum ac-
cipitur, vnus Dominus Deus credatur pater & fi lius.S ed
fi hoc aut pater fine filio, aut fine pâtre creditùr dixiflefi-
lius,necelièeft, vcautpater Dominus negetur,autfilius.
D e illo enim qui dixicrEge fum Dominus Deus tttus qui eduxi te
Filius quu-
c^ue dominus
pèus
dicitur.
%
w
ïoaii-n
Ratio for-
tiilîmacÔ-
tra Arria-
nos de pane
& filio.
idololatrr
Deicorvî'
riptura
! patrem
filium
rerfi Deum
Liber vnus, _________' ____________________ ___ ____ %
uire. Vera enim religio, in vnius confiât veri Dei feruitio. rae, verum Deum hominèm de veritàté maternae lubftan-
Ip fa namque veritas, vnus eft Deus :8c lîcut excepta vna tiæ: quem diuinitatiSaetèrnitas oftendit, line initio navcritatc.
non eft alia veritas:ficablque vno Deo vero.non
eft alius verus Deus. Iplâ enimvna veritas, eft naturali-
tervnaveradiuinicas. Et ita non poflent duo veri dij v<è '
raciter dici, lîcut ipfa Vna veritas, naturaliter non poteft
diuidi.
C A P V T V.
SAn da vero feriptura , quæ nobis vnum dominum
Deum veraciterfelubriterquèçommendat, lîcut patrem
verum Deum, fie & filiüm verum Deum -, fidelibus
cundis infinuat. De patre 'quippe dicit beacus Paulus
Apoftolus , Theflàlqhiçenfibus lcribens : Connerfieftis ad
dominum à fimulacbrüferuire Deo viuo & vqpo, expectarefilium
sius deccelù ( quem fufcïtauità mortuis ) lefum, qui eripuit nos ab
ira venturaHic lems Chriftus non fie eft Dei partis filius,
lîcut nos fiimus. Ille eft enim proprius , nos redempti.
Il le nàcus, nos fadu Ille verus, nos adoptiui. Ille autem,
qui verus eft filius, ipfe etiam verus eft Deus: nonado-
ptione generacus, fed de pâtre naturaliter hat us. Inquo
vero Deo veroque filio, ideo eft vera diuinitas,quia naturalis
eft illi de pâtre natiuitas. Propter quod eùm verum
patris filium, verum Deum vitamqj æternàm, beatus Io-
annesin epiftolafuaprofitetur. Scimus, qu'tafiliusDeivenit,
& dédit nobis inttüeüum, vt feiamus Verum : &finius in verofilio
eius lefu Chrifto. Hic eft verus Deus, & vita aterna. Vcrum itaque
Deum colere, veroque Deo feruire, noh eft v tique
turnt 5c temporàlis îîifeeptio carnis, docet fine dtlbio mi-
noratum. Æqualis eft filius patri,8c minor eft filius pâtre:
æqualis vera diuinitäte, minor verahumanitate. Æqualis
vericacem Dei ih mendacium commutate. Ille veritatem
Dei commutât ih mëhdadùm, quiDeo non veroexifti-
mac feruiendum. Ille autem Deum non verum colic, 8c
Deo non vero feruit, qui creacuræ feruicrit, creacuramq;
coluerit. Quia vbi Deus non verus colicur, 8c Deo non
vero fcruitur,ibi Dei veritas in mendacium commutatur.
Quoniam ergo 8c Deum patrem Dcüm verum, 8c Deum
filium Deum verum,coeleftiumeloquiorum atteftatione
cognofcimus.-aut vnum verum Deum narüràUcefpacrem.
8c filium cum Catholicis alïerant, aut duos veros Deos d
fc coli contra vericacem feridæ fidei dicant, auc creacuræ
cultores feipfos profiteer noh méthane , vt veritatem Dei
, quia : ïnpmcipuerat verbum, & verbum eraiapudDeum,
dr Denser at verbum. Minor aucem, quia : Verbum carofaftum
eft, & babttauitin nobis. Æqualis, qhia : Cum in forma Dei effet
, non tapinam arbitratus eft effe feaqualem Deo. Minor au- j
tern,quia:femetipfumexinaniuit,formamferuiauipiens. Æ-
qualis èft patri filius, quia': de domino natus eft dominus. Minor
eft àutem pâtre filius, quia : de 'ancilla faäus eft feruus-,
Inde eft, quod dicit : De ventre matris mea, Deus mem es tu.
Etiteriim : O domine, egoferuustuus, & filius ancilUtua. Æ-
qualis eft patri filius,quia: Omnia per ipfum faft a funt, & fine
ipfo faftum eft nihtl. Minor eft autem patre filius, quia:
faftus eft ex muliere, faäus fub lege. Ec ideo -, ficut veraciter
Dei filius Deo patri coæternus agnofcicur ', fie veraciter
màtre pofterior inuénitur. Primâm quippe natiuitatem
filij, hullatenus præceffit æcernitaspatris, cuius tarnen
fecundam natiuitatem prçctflît temporalis natiuitas matris.
In illà quippe nâtura Dei pacris, quæ efle non coppit,
de æterno pâtre, coæternusëft filius*,ineharràbiliferna-
tus:in natura virgtnis , quæëfle coepit ex tempore,de tem-
poràli matre tempbraliter eft idem filius milèricorditer
generatus.In ea natura Déi filius æqualis eft patri,qua ante
omnià coætemtts eft patri : 8c in eà nàtura eft filius pâtre
minor,in quaëft 8c matre pofteriôr. In ea natura patri
æqualis eft filius,ïn qua creator eft Àhgelorum. In ea natura
patre minore ft idem filius finqua ab initio creaturæ
adoratur 8c laudatur ab Ahgclis.
C A P V f V I I.
\ Poftolica quippe auAoritas ,* huius minorationis
A non deftitit demonftrare my fterium,dicens: Bum autem,
qui modico quam Angeli minoratus eft,videmm lefum prbpter
paßionem mortis,gloria & honorecoronatum-SuperiusaUfem,
cuius naturæ lit hæcaflignàhdaminoratio ', euidenter o-
ftenfum eft^quàndb illud teftimonium Prbphetæpfoba-
tum eft, in quo dicitui : Domine quid eft homd ,quùd mentor es
'Pfdi.tz.
TfiLfif'
Duplex na-
tiuitasChri
fti.çteina 6c
teraporalU.
F
(è in mendàciiirh commutàflcj ipfe rerum manifeftatione ' eiue, dut filius hominvquoniam vifitas eum jMànorafi empote-
cognofcant. Vna quippe veritas, vnius veri Dei,imo vna lo minus ab Angelis. Dnergo filius, ante fufceptionem car-
Nulla crea-
tuia eft re-
xitas,fedve<
veritas,vnus verusDcus, non permittitfeniitutem atque
cuituram veri Dei,Deo creaturæque coniungi: Vera quoque
religio,excepto vno vero Deo, nulli Deo finit culture
ac feruitutis obfequium d fidelibus exhiberi.
C A P V T V I .
Mnis autem creaturà * quæ minor eftd natura Dei
patris, line dubio creatà o; natura eft. Quid èft aucem creaca natura, nifi creatura? O mnis porro creatura, mi<
niam opus e à vëritàtis, eft quidem Creatura vera ’ n ™ t
men eft veritas. Sola aucem naturaliter eft veritas , quæ
naturaliter eft vera diuinitas. Illi ergo Veritatem Dei non
çonlhlucanc ih mèndacium, lcd veræ fidei tënent feluta-
remyfterium: qui nec lolum patrem, nec folum filium j
fed fimul patrem 8c filium,vnum dominum Deum fuumi
corde credunt ad iuftitiam, &oreconfitenturadfaUitem. Quia
non lolum pater Deus, fed çciamfilius Deus, naturaliter
8c verax Deus, veritas Deus* permanens cum pâtre nàtii-
ralicer j vnus verax i vnus verus, vnaquë veritas: Quià
duos Deos credivel; dici ÿ omnino prohibet vna veritas j
quæ lola verà eft diuinitas. Proinde, fccundum diuinam
naturam non eft minor patre, lèd æqualis eft patri : quia
filius ita verus Deiis dicitur, ytpater Deus vëribr non di-
catur. In Deo eniul vëro, nihil minus ëxiftimari finit i-
pfe veritatis agnitio; Pertnanet itaque in patre 8c filiô
not ur al i ter vna veræ diuihitatis æqualitas > 8c vn^ m com-
n?utabilis ac lèmpiterna maieftas. Sic autem filium patri
æqualem veraciterdicimus s yt etiam mihoreinvera-
citer non negemus. Scimus enim Deum filium natum
de natura Dei patris t natum eciam dé natura Vifginis matris.
Ac per hoc yerum Deum vericatem paternæ natu*
Eibltotb.Vtt.PatiTom. 6*
nis, cum informa Dei effet, nonrapindmarbitràtusefty effefea-
qualem Deo : quia in ilia forma Dei filius æqualis eft patrfc
Quia li minor eflèt,in eadem forma Dei lîôh ëiflèt. S ed in
forma Dei filium eflè, Apoftolica dicit auâoritas. Ideo
lïg o æqualem Deo eflè, non illi rapina fucrat, led natura
, quæ in forma veri Dei nonniïi vêtus ciflë potfiit Deus.
Et diuinæ formât vnitas \ipfe eft diuinitas huius naturalis
æqualitas. Vbi ergô formæ vnitas in natura erat,æquali-
tàs rapina non état. Naturalis aucem diuinitatis stquali-
tas,quæ in forirtâ Dei erat, aufërri DeP vero non poterat.
lilde eft i quPdrétinens veritâtem diuinitatis, &verita-
tem accipiens carnis ', vnus idem^ue Dei 5c hominis filius,
8c patre fedus eft minor i 5c patri permanfitæqua-
lis. Ideo vtruhqué ve'ràciter ipfe veritas dixit : Et, pater
maidrmeeft:& , egà&pater, vnumfumm. VereergoDeo
patre rninor eft Chriftus, quia naturaliter ex patribus eft
lecundum carnem : 8c yere Deo patri æqualis eft Chriftus
i quia naturaliter elifuper omnia Deus benedi&us
in fecula. Proindë verâ fides , quæ in vno eodcmque
Chrifto, vcriufqüe credit 8c confitctur fubftantiæ verita-
tem, vnum eUndemquc Chriftum Dei filium, 8c lecundum
veritatem carnis feâum prædicat minorem : 8cfe-
cùndüm veritatem diuinitatis patri Deo crédit 8c confi-
tettti: æqualem; Sic Veraciter vnum Deum cum patrefi-
Uum i verafidesàdorat: quælicvniDeonouicâcreaturis
omnibus feruiendum , Vc nouent creaturæ non debere
feruitutis obfequium.
C A P V T V I I I .
INdeeft, quod etiam Ipiritum fen<ftum creatorem ve-
ra fides aflèrit, non creaturam. Quomodo enim creaèf
Chriftus ln
forma hominis
minor
eft pa-
Spiritus fan
âus no créa
»ura.fedci
atoieft.
F 5