het overige, dat in goede jaren eene niet onbelangrijke som
uitmaakt, onder de arbeiders verdeeld (6). Over het geheel is
de bevolking welgevoed en betamelijk gekleed; zij heeft de
gewoonte gekregen van gestadigen arbeid en de kunst van
wetenschappelijke cultuur aangeleerd, welk een en ander haar
voor het vervolg van groot nut kan zijn (7). Men moet ook in
het oog honden dat het Gouvernement jaren lang kapitaal heeft
uitgegeven zonder iets terug te ontvangen; en indien het thans
uit Indie een groot inkomen trekt, geschiedt dit op eene wijze
die veel minder bezwaarlijk en veel heilzamer voor de bevolking
is, dan eenige belasting die haar kon worden opgelegd (8).
Maar ofschoon het stelsel goed möge zijn en even nuttig
ter bevordering van landbouw en nijverheid bij een half-beschaafd
volk, als voordeelig voor het regeerende land, beweer ik geens-
zins dat aan de uitvoering geene gebreken kleven. Aan den
toestand van verdrukking en slavernij waarin het volk, wel-
licht sedert meer dan dnizend jaren, tegenover zijne hoofden
verkeert, kan niet op eens een einde worden gemaakt (9); en
uit deze betrekkingen moet natuurlijk eenig kwaad voortvloeien,
totdat de algemeener verspreiding van onderwijs en de traps-
wijze vermenging met Europeesch bloed op natuurlijke en
onmerkbare wijs tot hare opheffing leidt. Men zegt dat de
Residenten, begeerig om door eene sterke. vermeerdering der
productie in hun gewest zieh den dank der Regeering waardig
te maken, somtijds de bevolking tot zulk een aanhöudenden
arbeid hebben gedreven, dat hare rijstoogsten daardoor groote
lijks schade leden, en er hongersnood uit is voortgesproten.
Indien dit is voorgekomen, is het toch zeker slechts enkele
malen geweest, en moet het niet aan het stelsel, maar aan
misbruik van het stelsel, ten gevolge van gebrek aan oordeel
of gebrek aan menschlievendheid bij den Resident worden
toegeschreven (,0).
In Holland is onlangs een verhaal in het licht gekomen,
dat ook in het Engelsch vertaald is , getiteld “Max Havelaar
of de koffie-veilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij,”
en met onze gewone eenzijdigheid in alles wat het koloniale
stelsel der Nederlanders betreft, hebben wij dit werk hoog
verheven, zoowel om zijn eigen Verdiensten, als wegens zijne
vooronderstelde verpletterende tentoonstelling der ongerechtig-
heden van het Nederlandsch bestuur op Java. Tot mijne gro.ote
verwondering bevond ik het een zeer vervelende en langwijlige
geschiedenis, vol van niets ter zake doende uitweidingen, en
waarvan de eenige strekking is , te toonen dat de Nederlandsche
Residenten en Adsistent-residenten de oogen sluiten voor de
afpersingen der inlandsche hoofden, en dat in sommige districten
de inboorlingen moeten werken zonder betaling en zieh hunne
goederen zien ontnemen zonder vergoeding. Aan elke hewering
van dien aard wordt kracht bijgezet door eene ruime dosis
van cursieve en kapitale letters; doch daar de namen allen
verdicht zijn, en nergens dagteekeningen, cijfers of bijzonder-
heden vermeld worden, is het onmogelijk de beschuldigingen
öf te bevestigen öf te weerspreken ("). Zelfs indien de feiten
niet met overdrijving zijn voorgesteld, zijn ze op verrenazoo
erg niet als de verdrukking door Europeesche indigo-planters
en de pijniging door inlandsche belasting-gaarders, waaraan
de bevolking van Hindostan voor eenige jaren onder het Britsch
bestuur was blootgesteld, zooals aan de lezers van Engelsche
nieuwspapieren algemeen bekend is. In geen van beide gevallen
echter zou het billijk zijn zulke verdrukking toe te schrijven
aan den bijzonderen vorm van bestuur, daar zij veeleer het
gevolg is van de zwakheid der menschelijke natuur en van de
onmogelijkheid om alle sporen van eeuwen van despotisme aan
de ¿¿ne en van slaafsche gehoorzaamheid jegens de hoofden
aan de andere zijde, op eens te doen verdwijnen (12).
Wij moeten niet uit het oog verliezen dat de volledige vesti-
ging van het Nederlandsch gezag op Java van veel jonger