îiantur iônoro nifi id arbitrio pi&oris, vel ad crucem mat- A Domnionem eflè dicas oportec. Panuinius eriam in adnota-
tvrii rcpr*&ntandam, fa&um eflè dicam : nam fummi tan- cione ad vitam Domniônis, a Platina defcnptam, ait hune
lùm Pontifices hune ritutn fuper fandaliis geftandi crucem ob- in modum : In antiquo mufivo , quoi eft Rom* m Ecclefia
fervare folent : hi enim de fe hurafliter ac demifsè fentientes: fanâ* Martin* hic Pontifex Domnio, non Donus five
C'um emnes populos communs voto, ut Jofephus Stephanus, Dommis, appel atur. Quibus verbis Panuinius Domnioms
Epifc. O riolen, in libre de ofculatione pedum Romani nomen fe inibi legifle aperte narrat. V.erum quia hujus Pon-
Pontificis non minùs doftè, ut omnia , quàm accuratè ac tificis nomen nunc co in loco non legitur, Utteras omnino
piè cap. 18. feribit, adfiuos pedes adorandos propènfos ag- periiflè, mihi perfuadeo, ficut in altenus Pontifias nomme
no feer ent, cruel Chrifti ofculationem potiks, quamfibi ipfis. ÿiqua ex ^parte fa«Sbm elTc vidi.^
tantum honorem dtferrimalutrunt, ut omnes Chriftianos be- c~ r""J " ,~Xr,,c 'v‘rn,r,ir ira a rpmrr
nigra ad ofcula pedum cxcipercnt. Itaque, ut expreßam
Chrifti imaginem referrent, & Salvatoris paffionem in ho-
minum memoriam rédigeront, crucem fandaliis affixerunt, ut
Chrifiiani homines eos honores, quos débitas & necejfar-“
fex fandaliis cruce infignicis calce'atus cernitur, ita 6c alterum
recentiorem fuifle crcdendum eft : nam calcei opere olim
mufivo fadi, nunc collapfi funt: quorum loco, calcei rudi
arre pidi, fine cruce confpiciuntur.
Ad bafilicam beati Petri, S S. Apoftolorum Principis,
Pontifici dtferebant, cruet pcrfpeEla, alacrius exhibèrent. ' Romx à tergo oratorii, five facelli, vel altaris fandiffimi
Hxc Tofephus Stephanus. Cur itaque Martyres vel alii fan- Sudarii Salvatoris noftri fupra Portam fandam, ad incerio-
d i , non Pontifices Romani, calceis cruce infignicis deco- ? rem bafilicx partem, extac Oratorium opere mufivo infigni,
rentur, non fatis perfpicio, nifi id ad ea, quæ dixi, referam -, excultoque decoratum , 6c^ in honorem jmmaculatx femper
vel ob epifcopalem fortaffe dignitatem, qua Martyres ipfi, Virginis ad Dei Genitricis à Johanne VIL circa annum Do-
Venantius videlicet, Domnio, 6c Maums fuerant infigniti, mini n c c. v i. conftrudum, ut Anaftaftus Bibliothecarius,
fedum id elTe dicam, ut prx fe fert Pallium, quo didi E- Platina, 6c, Panuinius teftantur, 6c inferiptio ipfa docet hifpifeopi
6c Martyres, Grxcorum Epifcoporum more, orna- ce verbis : J o h a n n e s i n d i gnu s Er isco p« sti
cernunmr : apud namque Latinos jure communi nonnifi f e c it . Hue accedit quod Johannes ad capitis terguro qua-
fummis Pontificibus , Patriarchis, 6c Archiepifcopis , ex dratam habet tabulam, qux, ut fuperiùs didum eft, indicium
indulco autem Apoftolico Epifcopis nonnullis, Pallio uti li- ea tempeftate viventis eile Toler, dum fierce pidura ilia.Johan-
que Pallium ,P erô prope imaginem beatx Marix femper Virginis fandaliis
cct. Sicut itaque Pallium, quod Pontifici Romano in pri-
mis convenit, non Epifcopo, eis datum eft ; ita 6c cruccm,
infignicis parvula nigri coloris cruce , qux ex quatuor
quæ proprer pedum ofculationem in folius Romani Pontiff-
lapillulis mufivis confiât, cernitur calceatus.
cis fandaliis apponi fblet, didis Martyribus datam cflè opi-
In bafilica item fandi-Petri extat fimulacrum Urbani V I.
nor, ritus inventi ratiohe five causa non perfpeda.
è marmore circa annum Domini m. c c c. l x x x i x.
Ad S. Martinum in montibus inter reliquias beati Martini effidum:Ad fandum Johannem in Laterano extat Martini V.
I. Papx 6c Martyris anno Dorn, d c. x i v i i . calceus in ftaoia fepulcralis xnea circa annum Domini m. cccc. xxxi.
fuperiori parte feneftratus, & in acumine tantùm obtedus C In atrio monafterii S. Salvatoris ,
in Lauro ftatua Eugenii.
juxtaformam, nuperà nobis deferiptam, aflèrvatur. Acu* IV-Tv
marmorea circa annum Domini m. cccc. x r ,v u .
minis autem pedis tegumentum coriaceum , çxtuleo colore
In bafilica eriam fandi Petri extant qux infra legunrur fta-
tindum, 6C qmbufdam operibus ex fcrico 6c auro conte-
tux fepulcrales, hoc eft, Nicolai V. circa annum Domini
xtis ornatum excat, in quo inftar fèrè hujufee lircerx Grx-
m. c c c c . i v . Calixti II I . in atriolo prope facellum
cx, X , quxdam crucis imago, ut ita dicam, tranfverfalicer
Sixtianum , m. c c c c . i v n i . Pii II. m. cccc..
acu pida cernitur, qux ornatum facit, & quamflam crucis
i x i V. Pauli IL m. ||C c c c. lx x i. Sixti IV. M.
' fimilicudinem refert, ut infra explicatè óftendetur. Inter ea£
c c c c . L x x x iv . lnnocentii V 1 1 1 , m. cccc. x c i i .:
dem reliquias extat etiam calceus beati Silveftri primi holo-
PÜIII. m . d . in . In ecclefia fandx Marix fupra Mi-
/ericus, viridi colore imbutus, non villofus, fed jam ob ve-
nervam extat Leonis X. fimulacrum fepulcrale, Sc in Capi-
tufiatem fâtis decoloratus, quamdam tarnen viridis coloris ,
tolio ftatua item marmorea circa annum Domini m . d .
jSc holofcrici fpeciem reftrens, operibus item ex ferico 6c
x x i . Horum omnium Romanorum Pontifiçum, & alio-
auro contextis infignitus. Is autem calceus quadam calcanei
rum his recentiorum, hoc eft,* Pauli 1 1 1 . Pauli IV. PiiV.-
parte ob nimiam vetuftatem carens, non eft juxta formam
Gregorii X 1 1 1 . ~6c Sixti V. ftatuas vidi calceatas fandaliis
antiquiorem in ufu olim habicam, hoc eft juxta illud calcea*
cruce infignitis. Vidi etiam alios Romanos Pontifices opere
metitigenus, quo folx obtegunmr plantx, ceterispedum par- . teflellato ---- --------- effidos, , Honorio - -I- anriquiores,A- *r fed 1 propter 1 ------
r
tibus nudis relidis, anfulis tantùm quibufdam in fuperiori D gnam pidurarum vetuftatem calceos collapfos reperi. Con-
parte coeuncibus, quas ligulas vocant, revindum ; nec item tra veto vidi ad S. Laurentium in Lucina. pidam Sixci 1 1 L
parte coeuntibus, 1 lo,.. , ,
inftar calcei eft, quem nuper explicavimus, fed eft calcea-
menti genus, coriaceam habens folearn, necnon tegumentum,
rotam fuperiorem pedis partem obtegens, inftar calcei, quo
nunc omnes indifferenter uti folent. Qua ex re in hanc fen-
fentiam devenio, ut calceum hunc ab eo, quo in rebus
Ecclefiafticis 6c in fundionibus quibufdam, ad Pontificiam
prxferdm majeftatem exprimendarh idoneis, beatus Silvcfter
uti folebat, differre credam. Qnamvis autem hujus generis
calceamentum noftro de cruce argumento haud omnino fa-
veat, ipfiim tarnen tamquam venerandx vetuftatis monumen-
tum, & memoratu dignum, quamdam item crucis formam
latenter per aliquot linearum involucra reprxfentans, ut in*
fra explicabimus, filentio prxterire mihi vilum non fuit.
Ad fandam Martinam, in Foro Boario ad radicem Capi
imaginem , 6c quidem pervetuftam i necnon Pafchalem I.
ad fandam Praxedem , 6c ad fandam Cxciliam circa annum
Domini dccç. v u . 6c Gregorium IV. ad*S.Marcum
circa annum Dom, c c c c . x x x. opere mufivo pi-
dos, fèd fàndalia fine cruce geftantes. Id quod non fine in-
curia vel pidorum, vel eorum qui piduras fàciendas cura-
bant, fadum videtur, ut cernere eft in abfide Ecclefix fandx
Marix trans Tiberim circa annum Dom. m. c. x i i i i .
opere teflellato decorata, in qua prxter alias imagines, Romani
Pontifices, beatus fcilicet Petrus Apoftolus, Calixtus,
Julius, Cornelius, 6c Innocentius II. qui opus mufivum
faciendum curavit, pidi confpiciuntur : fed Cornelias folus,
quipaflùs eft anno Domini, cc- l u i . calceos cruce in*-
(igniros geftare cernitur. Idipfum confirmatur AU IdHtLdni IVldLLUMUl , lid X ULKJ u vauu »v* .«u .w ... f p * & Ö | rper Bonifacii
tolii, vetuftiflima exrat abfis tempore Domnionis circa an- ^ IX. ftatuam marmoream in bafilica fandi Paulj afrervatam,
num Domini d c . l x x i x. opere mufivo infignita,Jn qua ° ' r '" ~ ' J -ns-A—.
duo Romani Pontifices, unus ad dextram, alter ad finiftram
beatx Marix femper Virginis Filium in finu geftantis, Pal-
lio, juxta morem antiquum formato, dccorati ccrnuntur..
Hunc vel Honorium primum, yel Gregorium Magnum (qui
ante Domnionem fuerunt) efle conjicio : quem fandaliis parvula
nigri coloris cruce calceatum vidi,. 6c prope eum ad finiftram
partem litteras hafee legi. . . .orius PP. ceterx
nomen fummi Pontificis proprium complentes, collapfx de-
fidcrantur : alius verb Pontifex, ante Domnionem , didam
nominis proprii terminationem habere haudquaquam poteft.
Ilium intcrea Pontificem, qui extat ad beatx Marix lemper
Virginis dextram, ecclefiam manu geftans, quippe qui x-
dem facram conftruendam, vel faJtcm reparandam curarit,
6c circa annum Dom. m. cccc. xl. effidam, qux cal-
ceos fine cruce habere confpicituralios tarnen Pontifices
ante Innocentium 1 1 . & Bonifacium IX. fandalia non fine
cruce geftare vidimus. Nam fi anriquiores Pontifices calceos
cruce infignitos geftaflè conftet, eumdem etiam ritum à rc-
ccmioribus obfèrvatum fuiflè, fatearis neceflè eft.
Quamvis autem ante Honorium I. qui Pontifex renunria-
tus fuit circa annum Dom. dc. x x i i .6c anno Dom. o c.
x x x v . obiit, hunc ritum ob abfides ecclefiarum opere
mufivo decoratas, & nimia vetuftate vel omnino, vel majori
ex parte collapfàs, in ufu habitum invenire non potuerim,
ipfiim tarnen antiquiorem eflè conjicio, etiamfi^j crip tores tarn
antiqui,quàm récentes, de fandaliis loquentes, nullam penitus,
ut dixi, mencionçm de cruçe fçcerint, quippe qui dc fimdalus
Epifcoporum, Sacerdotum, 6c Diaconorum abfblurè fittji- A licbre ; fed varias; 6c matronarum, 6c adolefcentularum,
tis, deque eorumdem tantüm forma, 6c fignificatu ac minif-
I terio verba fecerunt., prxtermiflo ritu ad ofculationem pedum
Romani Pontificis invento. Quod autem beatus Gregor
rius Magnus hujus generis fandalia, hoc eft calceos cruce infignitos
geftarit, id nobis facile perfiiadet, quod inter Pon-
tificatum beati Gregorii Magni, & Honorii I. quem calceis
cruce ornatis ufiim fiiifle vidimus, nonnifi viginti annorum
fpatium plus minufve interceflit. Hinc vero adfimile eft, ut
idem hujus generis fandalia geftandi rims ab Honorio I. qui
obiit anno Domini dc. x x x v , ufurpatus, apud Gregorium
Magnum & alios Pontifices ejus- prxdeceflores, in
frequenti ufu haberetur : Honorius namque primus, riatione
Campanus, ob brevem temporis intercapcdinem, qux inter
eorumdem pontificatus interjetfta erac , non folüm ipfum
Gregorium, qui anno Domini dc. iv . vel fecundui
aut virginum mitras apud varias nationes fuiflè opjnior. A-
pud Phryges mitra fumebarur pro muliebri ad ornatum capitis
adolefcentularum corona, ex qua pendebant fafciolx, qua:
phylla dicebantur, auod foliorum Vel florum inftar depen-
derent. Hinc Virgil, lib. 9. iEneid. ait:
Et tunica manicas, & habtnt redimlcula mitra.
De mitra virginali fèrmonem habet Optatus Epifcopus Mi-
leviranus lib. 6. adverfus Parmenianum.
Judith Hebrxa in facra Script, lib. de hiftoria ejufdem
cap. 9. mitrampro ornam capitis geftaffè legitur: quam fcilicet
mitram Lyranus cucufam appellat muliebrern ; hoc eft
Ut ego interpretor, calanticam, capitis videlicet ornatum mu-
liebrem ; noftrates autem cuffidm appellant. Muliebre autem
capitis ornamentum ( utdixi) variumfuit. Turcx hodic &
alix nationes Orientales pileis turbinatis ex linteo velamine
themium, d c . V- ex haevita deceflît, verumetiam Pela- ® vel ex tela- ferica contextis utuntur : eumdemque fetè in moj
, j um Xurcarum feminx , ut in Chronicis Turcicis 3. part,
cap. 3. & 4. legitur, pileis turbinatis & acuminatis caput
gium, Gregorii prxdeceflorem, videre potuit ; immb quod
eos viderit, credi poteft, ac deber.
Illud prxterea ad vetuftifllmam fiiper fandaliis fummorum
Pontificum crucis fignum geftandi confuetudinem compro-
bandam, feitu fatis dignum videtur, quod Panuinius dum
vitas fummorum Pontificum, nondumin lucem éditas, con-
fcriberec, eorumdemque imagines ad vivum exprimendas cu-
raret, in abfide quadam vetuftiffimo mufivo decorata vel beati
Silveftri, vel alterius ex antiquioribus Romani Pontificis
imaginem à calce ad caput integram 4 fandaliis parvula infignitis
cruce pidtam invenic, eamque tamquam perpétua memoria
dignam inter infigniores fummorum Pontificum imagines
ad vivum expreflàs penes fè habebat, ceteris, quas pi-
dtorumarbitratupidtas dijudicabat, prxtermiffis, ficut Sil
tornare folent. Hujus generis ferè ornamento, pileo fciliccc
turbinato quod mitra appellabatur, macronx olim Roroa-
nx utebantur, ut innuir Varro libro quarto de lingua Latina.
Qux fanè res comprobatur ex ftatuis antiquarum matronarum
marmoreis, quae multis in locis, & prxfèrtim Romx
ad hanc ufque diem confjpiciuntur. Hujus generis mitram
candentis brandei raritate niblatam , hoc eft ex candente
brandeo contextam, Silvia geftaffe legitur apud Johannem
Diaconum. Brandeum, ut colligitur non folum ex Johanne
Diacono in hoc loco, & lib. z. cap. 14. fe4 etiam ex ip,
fomet Gregorio Magno lib. 3. Epift. 36. erat fudariolum album
, fèu velum lineum, vel fèricum, ex quo mitram Silvius
Antonianuy, fandtiffi. D. N. Clementis VI I I. cubicu- C viæ ad ornatum capitis contextam fuiflè, dicendum eft. Quid
li Prxfedtus, apprimè eruditus, necnon fpedtaix integritatis,
probatxque fidei vir fplendidè teftarur , didtamque imaginem
à Panuinio fibi oftenfam prxlcriptum in modum calcea-
tam fèfè vidiflè omnino, nullaque hxfitatione affirmât.
Hxc de cruce fuper fandaliis Romani Pontificis amiqui-
tus geftari folita. Qua in re tamquam ab aliis nonduKflbxpli-
cata, mihi immorari vifum fuir.
(!{) Tunica Silvix inferior pfèudoladHni coloris eflè à
Johan. Diacono dicitur. Color pfeudoladtinus eft color ex-
albidus ; quafi falfam quamdam albedinem, five, uc opinor,
Icucophxum, id eft, colorem quemdam ex albo Sc, nigello
mixtum ; vel, uc fic dixerim , cinericium referens. Nam
Grxcè ; Latinè fonac falfum , eoque utimur in com-
pofitione, ut pfèudolus, id eft falfus fèrvus : pfèudographus,
id eft falfarius -, pfèudopropheta, id eft falfus Propheta, &
autem vox ilia, niblatam, propriè fibi velit, invenire non
potui : eamque barbaram eflè credo 4 üfurpatàm hoc loco
pro, diflinctam | vel, nubilatam. id eft nubis inftar fadfam,
fèu potiùs ex raritate five fubrilitate candentis, fèu candidi
linreoli contextam. Vel, niblata, eft vox ob Librariorum
ofeitationem corrupta pro, nimbata, à nimbo ditfta : nimbus
enim hon folùm eft pluvia repentina & prxeeps, fed e-
tiam fafeioia tranfverfa ex auro affiita in linteo, quod eft in
fronte feminarum, tefte Ifidoro lib. 19. Etymologiarum ,
cap. 31. de capitis feminarum ornamentis./Hac voce, nim*
bata, ufüs eft Plautus in Pcenulo, dicens :
Quo magis cam afpicio, tamo magis nimbata eft. (fr
• nuga me*.
Lumen item, quod circa Angelorum capita pingitur, ui;
ibidem Ifidorus ait, nimbus vocatur, licèt nimbus fit denfialia
id genus permulca. Color itaque pfeudolaâinus à falfb D tas'nubis. Diciergo poteft mitra candentis brandei
didtus ladte, per quod Johan. Diaconus albedinem quamd;.
intelligi voluit, fignificat falffim album , id eft exalbidum ,
feu cinericium, albedinem quodam modo imirantem. .
(i) Tunicam Silvix inferiorem, quam Pfeudoladini colons
fuifle feribit Johannes Diaconus, duabus zonis diftin-
dlam air. Zona etfi proprii pro cingulo fiimi folet, hoc tarnen
loco per zonas a Diacono commemoratas, nonnifi faf-
ciolas quafdam veftium muliebrium eXtremitatem circum-
quaque ambientes, 6c ad ornatum elaboratas, accipi pofle
autumo i una enim zona infra alteram quodam intervallo, &
ornatum, & diftindtionem veftis quamdam reddit, ita vero,'
ut dux tunicx inftar duarum dalmaticarum efle videantur j
namdalmaricain extremitatepro ornatu habet limbum quemdam
, quo fafeioia five zona ipfa, de qua eft fermo apud Jonimbata,
vel quia mitra nimbo erat ornata, vel ex candido
& raro vel fubtili velamine fafeiata, five inftar candidx nubis
turbinaca. Hxc ad fènfûm per conjedturam ; quid enim
vox ilia, niblata, qux in omnibus mfT. Varicanis ita legirur,
proprie fignificet, me omnino ignorare fateor, multis ac va-
riis Didtionariis penes me extantibus, necnon recentioribus
& antiquis audtoribus diligenter conquifitis, acurate perluf*
tratis. Ut utres fèfe habeat, mitram illam ad ornatum capitis
à matronis olim geftari foliram, ex fudariolo quodam aut vélo
tenuiffimo contextam, five fafeiaram, vel turbinaram fùif-
fè mihi perfùàdeo, & procomperto habeo, ficut in antiquis
fimulacris feminarum marmoreis, qux Romx &' alibi paf-
fim cernunrur, videre licen Huic adfimile videtur eflè illud >
, ------------------- ------V» . « m u j u - ^ u u u u |A ,imquu ondi riieupwer iitjuudr uiinu nf tojil«a .quuuaudwamu pSearcaenrdtioqrualai, perantiqua, acu
annem Diaconum, eft paulô lacior, uc ipfèmec affirmât. Hue p infignita vel variata, 6c quafi penicillo pidta, qux Rom;
If pPCe ddluarree vViiddeettuurr illllluudJ ,! qnunondJ Illfti/dlonrmucs lliipb . 1t9a. cap. .iz . . TETt.y_m__o _]
!__— - _ __J?.._ _ iT* g\ 11
log. de nominibus veftium feribens, de fegmenris air : Segmenta
zonis quibufdam, & quafi pracifamentis ornata:
nam particulas cujufque materia abfeißa prafeormnas votant.
Hxc ifidorus. . : r JS
(m) Silvia mitram matronalem candentis brandci raritate
' ; 'blacAam ™ caP‘te geftaflè ( tefte Johanne Diacono ) legitur.
Mitra utebantur matronx, ut innuit Varro lib. 4. de lingua
Latina, Ifidorus lib. 19. cap. 31. ait : Mitra eftpileum P h ry -
li ggeBemfrotegens, quale eft ornamentum devotarum :
J e d f ileum virorum eft, mitra autem feminarum. Quod au-
em mitra fit tegmen quoddam ad ornatum capitis mulic-
brem, ex Ifaix cap. 3. conftac : quin mitra viris probrofa erat,
ut ex Luciano, Virgilio 4. & 9. Æneid. & aliis, colligi poteft.
Mirra lgitur matronalis, ut alias micrx formas & fignifi-
cationes pofthabeam, erat quoddam capitis ornamentùin mu-
T om . l y .
Sacrario Pontificio ad hanc.ufque diem aflèrvata cuftodicun
In hac enim ftola vetuftiflima & pulcherrima quidem, interalias
imagines faeras qux inibi confpiciuntur, extat beatx
Marix fèmper Virginis, & Dei Matris imago, hujus generis
mitram ad ornatum capitis geftans. Circa vero ejus imaginem
hx noex. Grxex ,MP. © T hoc eft. Mim/> QuS id eft 4
Mater Dei, acu infignicx legunrur. Qux fane res magnam
nobis de mitra ilia, ad ornatum capitis muliebrern olim inventa
, fidem Tacit.
Hxc de fan£ti Gregorii, Gordiani, ac beatx Silvix ima-
ginibus : nunc reliquum eft, ut, mirrx parte fandli Silveftri 4
6c antiquis fummorum Pontificum fandaliis perfpeétis, ad
* fcholia in beati Gregorii librum Sacramentorum tandem ali- !
quando accedamus.
hi. col. Jyy.
E c ij