pléx cft j ad rolerandas pnefentis vitae moieftias , qua: per A gorius ad occiput, id eft ad pofterioiem capitis partem ha-
finiftram fignificantur : fimplex verb in dexcra eft, ut de- berecerAitur: antiquitus enim curn quis vivens pingebatur,
ferens Pallium, ad vit* futurz quietem obtinendam, qu* ’ ’ ......
per dextram reprxfentatur, toto affedfcu adfpiret. Pallium
irem quatuot purpureas cruces habere folebat, qu* font qua-
tuor yirtutes politic*, qu* nifi cruais Chrifti fanguine purpu-
rentur, fruftra libi virtutis nomen uforpanr. Hatum prima eft
juftitia ,-qux in anteriori parte eflè debet; fècunda eft pru-
dentia, qu* debet eflè pofteriori parte j tertia eft fortitudo,
qu* finiftr* convenits quarta eft temperantia, qu* dex-
tr* congmit: nunc autem cruces in Pallio affix* non fine
myfterio nigr* funt. Pallio denique tres infiguntur acus,
five acicul*, in quarum prima fignificatur compaffio pro-
ximi, in fècunda officii adtniniftratio, in tertia judicii di-
flri&io. Prima pungit animam per dolotem : fècunda punch
quadrata ejus capiti (ubjiciebatur, ut in vetuftis all* .
quot Ecclefiatum mufivis videre licet. Id quod fieri fblc-
bat, hoc fan£ argumento aut fymbolo , quod homo in-
hac mortal! vita conftitutus, per tabulam quadratam qua-
tuor virtutibus cardinalihus (ut ait Durandus, lib. 1. cap.
3. num 20. neenon Stephanus Durantus, lib. x. cap. $• num.
5.) vigere intclligatut : vel quod flatus vitae prxfentis im-
perfedlus efle demonftretur, angulos (cilicet multos, hoc eft
multa impedimenta & obftaculaTccum deferens. Sandti verb
*ternam gloriam confccuti, ut corum vita undequaque per-
fe<fta nullum penitus impedimentum habens indicaretur, cir-
culo , feu corona, quam diadema folent appellare, five ra-
diis fblaribus infigniti, jam inde ab initio nafeentis Ecclefi*
pingi & fculpi conlueverunt: nam per figuram fph*ricam,
animam per laborem: tertia pungit animam per terro- r -0- ------1 - _ _ _ K u
rem. Trium acuum five acicularum, una figitur in anteriori qu* omnium figurarum perteétiffima eft,pertedtrilima eo-
parte, altera in pofteriorc; tertia in humero finiftro: in dex- B rum vita quodammodo adumbratur. Non defunt autem £ui
tro enim acus non figitur, quia in *terna quiete, qu* per
dextram repr*fentari folet, nullus eft affli&ionis aculeus. Cirtabula
cuius Pallii, per quem humeri, dexter Ici licet ac finifter
conftringuntur , fignificat poen* formidinem ab rillicitis co-
hibentem, & amorem juftitix à fuperfluis remperantem. Hzc
ex Innocentio III. libro primo Myft. Mifl*, cap. <>$. Sc
ex aliis. Adde etiam, quod extremirati duarum Iinearum an-'-
te ac retro pendentium du* lamin* plumbe* ferico nigro
coopcrr* juxta earumdem Iinearum latitudinem annex* funt.
Hujus generis eft Pallium, quo nunc Latina utitur Eccle-
fia, Verba vero Johannis Diaconi de beati Gregorii Ma-
gni Pallio loquentis, huic form* adaptari non queunt } led
folùm form*, qua Epifcopi Grxci utuntur. Hi enim pro
Pallio fefciam quamdam feu zonam, laciorem fané ac Ion-
Velint Iblarcm coronam fuper capita San&orum, Sc Apofto-
lorum prxfertim, pingi Sc fculpi Iblitam, ex eo quod Abdia
Babylonico telle lib. 5. hift. apoftolic*, lux ranta fuper Johan-
nem Apoftolum moribundum per unam ferè horam appa-
ruit, ut nullus cam fufferret alpedlus. Utcumque verb fit,
coronam tarnen Sanófcis in c*lo gloriam confecutis J aliis autem
in hac mortali adhuc vita commorantibus , tabulam
quadratam à pidoribus Sc fculptoribus effingi folitam , hoc
fairem loco explicate fet eft.
(f) Cognita diflrittionis cautela. Diftridio, vel deftri-
dio,! vox eft ab Eeclcfiafticis Scriptoribus frequenter ufur-
pata : Sc, ficut ex Placido Grammatico, apud Fulvium Ur-
finum, virum eruditiffimum, ac de bonis litteris optime me-
ritum, alfervato , in Gloffis colligitur, feveritatem fignificat.
eiorem quam ftolam , fed inftar ftolx collo, imponunt : C Placidus enim ait: Efl autem dcftriftus> adtentus, v elf ever ust
T . _____ __ GsUkS? . a ar -, j ,.r non Cnlutut fir Irtiit. Tn hunc fenfom dextra tarnen ejus pars multö eft longior, Sc ad terram uf- ab Innocentio III.
que defluit, cujus pars major per finiftram humerum poll
tergum rejicitur, ita verb utcrux una a tergo rnaneat, altera
ad dcxrrara, tertia ad finiftram appareac, quarta verb
ad earn Pallii partem, qu* ab humero finiftro pendet. Hujus
generis Pallium tempore beati Gregorii fixille quis dicat
oportet, fi Johannis Diaconi verba redb examinentur. Ego
itaque tametfi in *dicula landi Andre* Pallium beati Gregorii
more Latino fadum reperi, hoc eft cirdularem zonam
fatis latam, St integram, humeros conftringentem,
duafque lineas habentem five fafciolas, ex eadem tarnen la-
titudine, una fcilicet a pofteriori, altera verb ab -anteriori
deorfum vergentes j- illud tarnen more Gr*co a Johanne
Diacono confcriptum incidcndum hoc loco curavi. Hunc
ac folutus & lenis.Inhunclenlum
diftridio judicii libro primo Myftv Mill*, c. 63. & a Gregorio
ultio & emendatio diftri.da nuncupatur i hoc autem
loco diftridionem pro arda vitafumi debereptlto. Hinc,
ur ait Johannes Diaconus, imaginem fuam beatus Gregorius
lalubriter depingi voluic, ut Monachi per ipfam imaginem
non pro inani gloria, led in fiiam ipforum lalutem, cogni-
tam beati Gregorii diftridionem, id eft ardam vitam in
memoriam revocarcnt, didamque vitam imitarentur, dum
loco ipfius imaginem frequentiiis intuerentur. Intutri autem
hoc loco a Johanne Diacono paffiv^ fumitur.
(g) Nymphxum pro lavacro & fpnte, necnon pro bal-
neo apud Plinium , Julium Capitol. Jofephum, & alios
fiimi lolet, a Nympha didum: quia Ethnici luminis verimodum
non folim in imaginibus fummorum Pon- D tatis expertes, Nymphas aquatran deas efla putarunt. Adds
: ' - ■ « -----^ etiam , quod veteres Gr*ci Nympham dicebant, quam nos
mutationeunius litter*, Lympnam, id eft aquam, voca-
mus. Nymph*um itaque boc loco vel pro lavacro, vel pro
fontc fumi pofte puto: de quo fonte Johannes Diaconus,
lib. iv* cap. 57. loquitur.
(h) Gordianus, beati Gregorii pater, Kegionarius a Johan.
Diacono nuncupatur.: quem quamvife virum Ecclefiafticum
nullibi fuifle invencrim, veftes tamenfi fpedentur ,& verba
Johannis Diaconi accurate perpendantur, eum Eccle-»
fiafticum virum omnino fuifle dicas oportcr. Regionarii
nomen, a Regionibus didum, notariis quibufdam, necnon
Defenlbribus Sc Diaconis dari folebat. Notarii Regionarii
erant protonotarii, ad quos gefta prefertim Martyrum feri-
bere pertinebat. Defenlbres regionarii, ad varias provincias
rificum typo *nco. incifis a Lino Papa ad Miltiadem uf
que; led in vetuftis quoque Ecclefiarum mufivis, prxfertim
•verb ad fandum Petrum, in eorumdem fummorum Pon-
tificum imaginibus , quas Formofus Papa circa annum
Domini 896. pingendas Rom* curavit, in hanc eamdem
formam Pallium pidum fuifle invéni. Idem videre eft ad
fandum Paulum, & multis aliis in locis,in quibus etiam
Honorium primum,qui obiit anno Domini n c.x x x v.
Johannem IV. Theodorum primum, Domnionem pri-
mum, complurelque alios ante Gregorium Magnum, Sc
poft ejus tempora, hac Pallii forma, qua nunc Grxci utuntur,
aecoratos reperi. H*c itaque Pallii forma tempore
beati Gregorii in ufii habebarur, deinde multis poft lecu-
lis in defuetudinem deduda eft, nova ad majorem commoditatem
inventa, & in ufumrecepta. Id quod de cafula, E deftinati, ut feribit Johannes Diaconus j lib. 11* de beati
quam etiam planetam vocant, fadum eflè conftat : antiquitus
enim, ut in planera beati Gregorii, & in vetuftis Ecclefiarum
piduris videre eft , cafula five planeta nuUam ,
ut ita dicam, aperturam pro brachiis emittendis habebaf, fed
tota integra circulatim, Sc undequaque ad pedes ulque dc-
mifla totum corpus ita tegebat Sc circumibat, ut Brachia
emitti non poflent, nifi limbus vel fafeiola extremitatem ca-
fbl* ambiens fuper fcapulas projiceretur errabunda- Hinc
cafijla, quafi parva cafa ( Rabano audore, lib. 1. Inftit- Cleric.
) totum hominem tegens 3 Sc planeta, quafi erratica,
vocabatur, Sc ad hanc ufque diem ira vociratur. Ætatc
verb noftra, Sc fuperioribus aliquot feculis, ut ait Lin-
danus, lib. iv. cap. j£. ab utraque parte, dextra fcilicet ac fi-
niftra accifa, & aperta eft, ante ac retro decurtata, Sc pau-
lb infra crurum medium produda.
(*) Viventis indicium eft tabula ilia, quam beatus Grc-
Grcgorii vita, cap. 53. circa pia prxfertim ope'ra verfabantur,
ut videlicet legata, ad pias caufas relida, in eleemolynara
pauperibus diftribuerentur,.ficut ex lib. iv. cpift. 24. Sc 25,
lib.vii. ep.66. Sc lib. xi. ep. 21. beati Gregorii colligitur. Horum
item officium erat de Epifcoporum exceffibus cognitio •
nem ac notitiam lufeipere, Regularclquc perverß agentes cor-
rigere. His etiam Defenforibus, ut Panuinius ex Pelagiiepi-
ftola m capitede Primicerio Defenforum ait, cpnveniebanc
cauferum cognitiones, cqnventiones, adus, publica litigia,
Sc quxeumque vel Ecclefiaftica inftituta, vel fupplicantium
ncceffitas poftulabat.
Diaconi Regionarii, ut Subdiaconos, quos in Regiftro
beati Gregorii,lib. vni. epift. 5. lib. xi. cpift. 20. Sc 30, videre
eft, pr*termittam , feptem juxta 7. Regiones Urbia
erant , ut legitur in Ordine Rom. Vel finguli duabus ex
14, RegioniW prxerant : deinde 14. juxta 14. Regibnes
fücrunt
füerunc inftituti, Sc ira vocabantur, quod fingularum Urbis A prxdicanda tales.& ipfi forent. Hujus generis caligas,auc
" - fandalia Gordiani fuifle con-jedare licet : fin fecus, nihilerat
quod Johannes Diaconus de communibus calccamentis ita
expreflè & infignirer meutionem fcciflct.
Hoc loco facere non pofliim, quin admirer, cùm Johannes
Diaconus, qui didas imagines exadè deferipfir,-ur multas
earumdem minutias expreflèrir 3 findalia Gordiani com-
memorarit, de fandaliis autem beati Gregorii nullam peni-
tus fecerit mcntioncm. Quonam autem modo hunc nodum
diflolvere queam, ignoro , nifi id memori* lapfü fadum
regionum, telle Panuinio, diaconiis vel xepodochus prx-
eflent. Hi namque viduaru.m inopia labprantium, & pupil-
lorum miniftri erant, in publicispauperum domibus, oratoria
, Sc facolla fibi habentibus annexa, in quibus à Diacono
egenis neceflâria fubminiilrabantur. Ad hanc rem prx-
ftandam viri graves ac religiofi à beato Gregorio eledi fqe-
runr privilegiis infigniti, ut legimr apud Johannem Diaco-
num, lib. 2. cap. 51. in ejuldemvita. Ex Collegio itaque
Defenlorum, qui ex ordine quoque Clericorum , Panuinio
relie, fumebantur, vel ex Diaconorum collegio, fi hac
in re conjedare liccat, Gordianum fuiflè reor, Ecclefiafti-
cis indumentis, hoc eft dalmacica Sc planera diligenter con-
fideratis : Diaconus enim non folùm dalmaricam, quæ ei
propriè convenir, geftare folct j fed ut feribit Alcuinus,lib.
de divin, offic. cap. de fignificationibus veftimentorum,
eflè dicam. Hinc calcei beati G: ■ egorn, in fiiperiori
parte feneftrati aut perforati, necnon crucc infigniti effingen-
ai eflènr ( ut hac noftra xtate fieri folec ) anceps profedà
fui ; propterea quod calceos iplos in xdicula fanfti Andre*
neurro modo pidos inveni. Quamvis autem Jofephus Stephanus
Valentinus, Epifcopus olim Veftanus, nunc verà
calulam item, quam Amalarius Fortunatus lib. 2.de Eccle-g Epifcopus Oriolen. vir fané dodiffimus , in libro de offiafticis
officiis, cap- 19. generaliter ad omnes Clericos per-
tinerc air: ad finem autem Prxfationis in jplum de officii:
opus oftendic, quando Diaconus cafula fit induendus, quan-
do verb exuendus.
(i) Hue accedit quod a Johanne Diacono Gordianus
caligas in pedibus geftare dicitur: per caligas autem non-
nifi fendalia intelligenda funt: non enim vero adfimile eft,
ut per caligas, tibiarum tegumentum inrelligi queat,quia
hujus generis tegumentum in pidura ncc fieri, nec viaeri
poteft ob veftem ad pedes ulque demiflam. Calig* ira-
que pro fandaliis a Johanne diacono lumuntur. Huic fane
rei favec vulgata Bibliorum edicio, qu* pro fandaliis caligas
verrit, ut videre eft. locum ilium Aduum 12. in quo beacus
Petrus -fandalia fibi fubligarc ab Angelo juflus eft hifee verbis
-. Pracingerc, & calee a te caligas tuas. Pro quod Gr*
éulàtione pedum Romani Pontificis, cap. 18. adverfùs Pa-
pirii Maflonis calliditacem,ufum geftandi fandalia Pontificia,
cruceinfignira, vetufliffimum fuiflè per piduras conjedef,
ego ramen, qui potiùs oculatus quàm auritus teflis hac in
re eflè cupiebam, veteres Ecclefiarum Rom* abfides opere
mufivo decoraras, diligenter pcrluflravi. Qua in re perqtii-
renda, calceos fummorum Pontificum in fuperiori parte nec
omnino feneftratos, aut perforatos, nec undequaque pedem
obtegentes repeti ; nam rantummodo in pedis acumine , arque
in calcaneo tegumentum cum ligamine, à folea Sc à calce ad
coilum , Sc ad pedis acumen, ad fuperiorem videlicet- pedis
partem didudo , ineflè confpiçitur j parvula cruce fupra
digitos pedum, tibialibus & corio coopertos, impiefla, five
pida. . -
Tametfi Innocentius III. lib. myfteriorum Mifl*, cap.
ca|editio habet, xsM to (wJitWnuy hoc eft, C & 48. Alcuinus cap. de veftimentorum. fignificationi-
Pracingere, & fubliga fandalia tua. Latini tameh recentio-
res pro fandaliis non caligas, fed foleas vertunt: quia calig*
pro tibiarum etiam operimentis fumi folenc. Beatus au*
tem Hieronymus explicans 20. Ifai* caput, calceamenta ,
fandalia, Sc caligas pro eodem videtur accipere per hxc verba:
Depofitis ( inquit ) calceamentis, qua a Sepniaginta,
fandalia, id ejt caligtt vocantur, &c. Calig* item pro cal-
ceis a beato Gregorig Magno, lib. 1. cap. 4. Sc lib. 3. cap.
20- Dialogorum fumuntur: immo fecundo loco citato ae
caligarum corrigiis, qu* calceis, non. tibialibus con.veniunc,
mentionera facit. Adde etiam quod illud Aduum -. Calcea te
caligas tuas , nonnifi ad pedes & ad calceos referri poteft,'
quia calceare nil aliud quam calceos induere, fignificat. Hinc
apud Suetonium in Vefpafiano , equi vel muli calceari <Ji—*
cuhtur, cum pedes eorum adverfiis faxorum injuriam ferra-
mentis,feufoleisferreismuniumur. Per caligas igitur,quas
etiam Ifidorui,. lib. 19. Etymologiarum cap; 3‘4'.' inter cal-
ceamentorum genera videtur numerare, & a caligis caliga-
rium didum putat, fandalia intelliguntur. Nam Ifidorus
caligarium non a callo,pedum, fed a voce Grxca , calo,
id eft ligno, quod Grxci 7» jcjtAor dicunt, nuncupatum opi-
natur : unde calopodiura, caiceamcntum ligneum vel Coccus.
Per caligas itaque redius fandalia, quam tibiarum ope-
rimenta intelligenda font. Quod autem Diaconi fandaliis'iri-
terdum uti Confoeverint, Albinus, five Alcuinus in lib. de
divinis officiis, cap. de fignificationibus veftimentorum, Sc
Amalarius Fortunatus lib. 2. de Eccl. officiis cap. 2j. Sc alii
aperte fatentur 3 immo etiam a Prcfbyteris & Subdiaconis
fandalia geftata olim fuifle narranr, fed fine ligamine 3 ad
differemikm Epifcoporum Sc Diaconorum, qui in fandaliis
ligamen habebanr. Quamvis autem fandaliorum geftatio
tempore beati Gregorii Magni Diaconis vetita fuifle vi-
dearur, lib. 7. Regiftri epift. 28. & can. Pervenit' dift. 93.
idem tamen Gregorius eaacm in epiftota, fandaliorum ufom
Diaconis Ecclefi* Meflanenfis a prxdeceflbribus fois concef
fom .olim fuifle teftatur. Sandalia verb inibi compagi ap-
pellantur : ab aliis verb compagia vocitari folcnr. Hodie
verb nonnifi fommus Ponrifex, Epifcopi Sc Prefbyteri Car-
dinales fandaliis uti fblent, qu* veterum fandaliis. diffimi-
ha funt; ea enim fobter pedem, integram fbleam habebant,
lupra vero corium feneftratum feu perforatum, hoc fane fymbolo
quod pedes Epifcoporum & Diaconorum, feu Prxdi-
cacorum, ( quorum officium etiam Diaconis erat demanda-
tum ; lubter deberent cfle muniti, ne terrenis afftdlibus pol-
uerentur; forfom verb aperti , quatequs Prxdicarorcs ad
cxleltia cognofccnda, necnon ad myfteria revelanda, Sc
Tom. IJ^.
bus, Amalarius Fortunatus lib. 2. cap. 25. Rabanus lib.
1. cap. 22. Ivo Carnotenfis ferm, de fignificatione indu-
mentorum, Guillelmus Durandus lib. 3. cap. 8. Stephanus
Durancus, lib. 2. cap. 9. Sc alii, qui de fandaliis lo-
quuti font, de cruce fuper calceis Poncificiis apponi folita
non meminerunts hanc tamen confoeiudinem antiquam eflè,
nonnumquam verb, incuria piblorum, & lapicidarum, vel
eorum qui ftatuas Sc pibluras efficiendas curabant, prjeter«
miflàm in^eni. Nam, ut ab antiquioribus fommorum Pontificum
imaginibus, quas invenirc potui exordiar; vidi Ro-
m* vetuftimmam Ecclefi* fantft* A^necis abfldem, opere ver-
/ miculato circa annum Domini dc. xxiv. exornacam., in
qua Honorius, hujus nominis primus, qui facram beat*
Âgnetis xdem via Nomentana conftruendam, & abfidem
mufivo dccorandam curavit, ut Anaflafius Bibliothecarius
P teftatur, Sc carmina in abfide indicant 3 fandaliis alba' cruce
fatis confpicua infignicis calceatus, & ccclefiam manu ge-
flans extare cemitur. Hie enim dum viveret, in abfide ipfa
piiftus fait, ficut ea, qu* diximus id nobis facilè perfoadent.
Quamvis aucem Honorius I. crucis fignum fuper fandaliis
gefcarit, Honorius tamen I II. & I V. ex nobiliffima
Sabellorum ramilia crucem in fandaliis non habent. Illeenim
ad fandlam Bibianam circa annum Domini m. c c. x L.
ad januam Ecclefi* pi(ftus ; hie verb in Ara cxli circa annum
Domini m. c c. t x x x v 11. ex marmore effiâus, Rom*
confpiciuntur.
In oratorio1', feu potiùs ecclefia fanâi Venantii, nunc
'fenbl* Mariæ ad Fontcm nuncupata , prope Baptifterium
fiveFontem Lateranenfem, extat abfis opere teflèllato exor-
nata, in cujus fornice, prærer aliquot imagines facras, pi-
<5
tus cernitur Johannes IV. Dalmata, Ut Anaflafius Biblio-
E thecarius, Sc Panuinius teftantur, earn ftruxit Ecclefiam circa
annum Domini dc. xxxix. dièlamque abfidem pibluris
' mufivis ornavir. Inter alias imagines opere mufivo pidlas,
duo Pontifices Romani, necnon Martyres duo, fandaliis parvula
nigri coloris cruce infignitis confpiciuntur : quorum
Pontificum alter, ad dexteram videlicet poftremo loco pidus,
eft Johannes IV. Ecclefiam manu geftans, quippe qui earn
conftruendam curarit. Quam item rem verfos aliquot, qui
inibi legunmr , nos apercé monenr* Ponrifex ad finiftram
poftremo loco pidlus, iibrumque manu renenSj ut Panuinio
placet, eft Theodoras, Johannis fucceflbr ; qui, ut idem aie
Panuinius, Ecclefiam fortafle, vel,ut ego arbitror, abfidem.
à Johanne inchoatam perfecir, hinc in ea piblus cernitur.
Cur autem hoc loco Venantius, Sc Domnio, Sc extra abfidem,
Maurus, Martyres crucem fuper fandaliis geftare cer-
£ e