op vele plaatsen met eene laag tuinaarde bedekt i s , die den aanleg
van ladangs begünstigt, kunnen de inboorlingen , te naauwer nood
met de eerste begin seien van den landbouw bekend, siechts door
zwaren handenarbeid in hunne allereerste behoeften voorzien. De
mijnen zelve worden slechts op de ruwste en onregelmatigste wijze
bewerkt, en niet zelden wordt door het graven de vruchtbaarheid
der gronden zoo zeer verwoest, dat hier en daar zelfs het gras
niet meer wil opschieten. De knevelarijen die de vorsten en grooten
plegen, ten einde zieh het beste deel van de opbrengst der mijnen
te verzekeren, gaan schier alle denkbeeid te boven, en zoo is de
rijkdom van het land zelve eene der voornaamste oorzaken geworden
van de armoede der inwoners *),
Terwijl de vlakke inhoud van het Landaksche rijk ongeveer 162
vierk. geogr. mijlen, zoo veel als die van Noord- en Zuid-Hollahd,
Zeeland en Utrecht te zamen genomen, bedragen zal, kan men de
bevolking, naar de ruimste berekening, op niet meer dan omstreeks
22.000 zielen schatten. Zij wordt door den heer van Lijnden op
2000 Maleijers en Boeginezen, 18 Arabieren, 40 Chinezen, en
20.000 Dajaks begroot 2). Onder de inboorlingen, zoo wel Dajaks
als Maleijers, vindt men velen, die met kropgezwellen behebt zijn,
eene ziekte die ook dieper in het binnenland vooral aan de Melawi
niet ongewoon is. Deze gezwellen schijnen zieh van geslacht tot
geslacht voort te planten en hebben somtijds een verbazenden oin-
vang 3). Een kwaden naam hebben ook de zoogenaamde Landaksche
koortsen, die echter vooral de vreemdelingen aangrijpen. Het
zijn eene soort van galkoortsen, die meestal in slepende derdendaag-
sche ontaarden en dikwijls waterzucht of miltverhardihg ten gevolge
*) Gronovius, bl. 3 3 8 , Ritter, bl. 1 5 7 , van Lijnden N. T ., bl. 5 5 8 ,
5 6 1 , 6 1 4 , Thomson, p. 1 2 2 , 126.
s) Van Lijnden N. T ., bl. 583. De opgave van den inhoud is ont-
leend aan de statistieke kaart van Melvill van Carnbée, die de bevolking
op 17,850 zielen stelt. Zie hier tot vergelijking nog een paar andere
opgaven.
Maleijers Chinezen Dajaks Totaal
Tobias, bl. 1 2 , 2370 2820 12,130 17,820.
Hartmann HS. I, bl. 14, en Francis, bl. 4, 26 1 0 2820 14,796 20 226.
Gronovius HS., bl. 2 3 , geeft een totaal van 17,406. De Chinesche bevolking
van Landak moet in de laatste jaren zeer verloopen zijn, o f in de
vroegere opgaven moet een deel der Chinezen van Mandor onder Landak
zijn gerekend.
s) Ritter, bl. 157. Verg. denzelfden schrijver in het Tijdschr. v. N. I.,
Jaarg. V I ., D. H I , bl. 2 1 7 , en van Lijnden N. T ., bl. 590.
hebben, zoodat de meeste vreemdelingen hier een bleek, uitgeteerd
en dikbuikig voorkomen erlangen. Beide deze ziekten worden toe*
«■eschreven aan de vele mineraal-deelen, die hier het water met
zieh voert; of al dan niet teregt, moet ik in het midden laten 1).
Al de rivieren van Landak voeren stofgoud met zieh, en op
sommige plaatsen wordt het in milden overvloed gevonden, zoo als
in een riviertje te Ontoro, waar men zegt dat een man in tien
dagen tijds een bongkal goud kan verzamelen 2). Kleine goud-
wasscherijen bestaan op verschillende plaatsen; de voornaamste is
die van Belentian, welke sedert 1823 door Chinezen van Mandor,
doch met voorschotten en voor rekening van het Nederlandsch Gouvernement,
wordt bewerkt. Behalve de mijnen van Mandor is zij in
het gebied der Kapoeas de eenige van de soort die nams of groote
mijnen genoemd worden, terwijl al de overige in de bovenlauden
tot de sangsa’s of kleine mijnen gerekend worden. Ik zal beider
onderscheid elders nader aanwijzen 3).
De voornaamste plaatsen voor het zoeken van diamanten zyn
aan de Batang-oeloe of rivier van Djamboe, maar men zegt dat zij
alleen aan de oevers dezer rivier zelve, niet aan de takken die zieh
in haar uitstorten gevonden worden 4). Landak is niet het eenige
gewest van Borneo dat deze kostbare delfstof oplevert; men vindt
ze ook in de aangrenzende landen van Sangouw 5) en Serawak 6) ,
en bovendien aan den Zuid-oosthoek des eilands in Tanah-laut,
Pegatan en Koesan 7). Doch geene dezer streken heeft daardoor
zoo groote vermaardheid als Landak verworven, en het schijnt mij
daarom toe hier de meest geschikte plaats te zijn, om over de
diamanten van Borneo in eenige nadere bijzonderheden te treden.
De diamanten van Borneo zijn lang beroemd geweest als met
die van Indie en Brazilie in overvloed en schoonheid wedijverend;
zij waren van den aanvang af het voornaamste voortbrengsel, dat
J) Ritter, bl. 1 5 8 , Tobias Bijl. HS., bl. 4 , van Lijnden N. T., bl. 554.
*) Gronovius, bl. 3 3 8 , Ritter, bl. 157. Men schat een bongkal op 24
of 25 Spaansche matten.
») Yan Lijnden N. T ., bl. 6 1 4 , 615, Off. Stukk. H S ., bl. 1 5 5 , 1 7 2 ,
181 , 2 2 5 , 3 4 1 , 342.
*) Gronovius, bl. 3 3 8 , Ritter, bl. 157.
*) Zie boven, bl. 45.
6) Low, p. 26—28.
7) Horner, bl. 1 0 5 , 112— 1 1 6 , Natuurk. Tijdschr. v. N. Indiö, Jaarg.
I I , bl. 30 , Jaarg. I I I , bl. 316—3 2 1 , Indisch Magazijn, 2e twaalftal, n°.
11 en 1 2 , bl. 6 5 , Schwaner T. B. G ., bl. 3 5 0 , 361. ,