de Nederlanders afgestaan tegen uitkeering der halve opbrengst aan
den vorst. De Compagnie verkreeg het regt om door het gansche
rijk hout te doen kappen, en daarvoor de dienst van ’s vorsten
onderdanen tegen billijke belooning te vorderen. Het peper-mono-
polie werd gehandhaafd; alle nagelen moesten worden uitgeroeid en
nimmer mogten eenige aangekweekt worden. Alle munten in de be-
zittingen der Compagnie gangbaar zouden het ook te Banjer-massin
zijn, en geene Europesche natie buiten de Nederlanders mögt dit
rijk bezoeken 1).
Dus had de Staatkunde der Compagnie, gelijk eene slang, het rijk
van Banjer-massin^ allengs met hare plooijen omkronkeld; maar toen
zij het geheel in hare magt h ad , voelde zij hare eigene krachten
uitgeput en liet het uit eigen beweging los. De Commissaris Hof-
man, die een grooten invloed op Banjer-massin oefende, werd niet
lan°f na de regeling der zaken vermoord. De Residenten, die hem
opvolgden, bragten, door hun wangedrag en hunne onbekwaamheid,
het bestuur der Compagnie geheel in minachting. In 1797 werd de
heer Francois van Boekholtz, die twee jaren vroeger Banda bij capi-
tulatie aan de Engelschen had overgegeven, tot herstel der zaken her-
waarts gezonden. Deze vond de inwoners der aan ons afgestane
landschappen, ten gevolge der gedwongen peperkultuur, zeer afkee-
rig van ons bewind, en den peperbouw zelven, bij gemis van mili-
taire magt. en ten gevolge van verkeerde maatregelen, van jaar tot
jaar achteruitgaande. Dit noopte hem, bij het sluiten van een nieuw
contract, het bestuur dier landschappen onder zekere bepalingen voör
drie jaren aan den Panembahan terug te geven 2). Ofschoon nu de-
zelfde Commissaris in 1802] nogmaals naar Banjer-massin terugkeerde,
*) Van Kämpen , I I I , bl. 329— 3 3 2 , Tobias B . , bl. 25 , 26 , Hogendorp ,
Coup d’Oeil, p. 379, Temminck, p. 178, 179, Sal. Müller, bl. 333. Yan al
deze schrijvers verschilt van Capellen Mon., p. 1 6 6 , 1 6 7 , daarin, dat vol-
gens hem de Boeginezen in 1785 tegen den wettigen Sultan opstonden, dat
de Compagnie hem van zijne vijanden verloste, doch later , toen haar zijne
ongeschiktheid voor het bestuur was gebleken, de partij koos van Pangeran
Nata (dien hij als des Sultans broeder voorstelt) en hem op den troon plaatste.
s) Yan Kämpen, I I I , bl. 378— 3 8 0 , Tobias B ., bl. 26 , Mijer, Leven
van den Gouv.-Gen. van Overstraten, in liet Tijdschr. v. N. I ., III, 1, bl. 243,
om bij eene verandering in de regering, die toen plaats had, de
contracten te hernieuwen, werd de staat van zaken niet günstiger.
De inkomsten verminderden zoodanig, dat reeds in 1805 het opbre-
ken van Banjer-massin een punt van beraadslaging bij de Ilooge
Regering uitmaakte. Er werd toen nogmaals een ambtenaar tot
inspectie der peper-tuinen gezonden, die over de zaken van Banjer
massin een zeer ongunstig rapport uitbragt *). Eindelijk werd
onder het bestuur van den Maarschalk Daendels, den 29sten Mei
1809, Banjer-massin als een lastpost, die door de peper-opbrengst
de kosten niet dekken kon, geheel verlaten 2).-
Wij zullen n u , alvorens de gebeurtenissen tijdens het herstel
van het Nederlandsch gezag op Borneo gade te slaan, ook de op-
komst en den voortgang van den handel der Engelschen op dit
eiland vlugtig in oogenschouw nemen. Het is zonderling dat wij
omtrent het vroeger verkeer dezer natie op Borneo zoo gebrekkig
onderrigt zijn. Valentijn zegt 3) dat zij reeds zeer vroeg op Borneo
gehandeld hebben, en gist dat dit omstreeks 1609 begonnen
is , maar brengt geene enkele bijzonderheid bij vroeger dan 1696.
De Engelsche schrijvers weten daar niets bij te voegen; want het
kan naauwelijks als eene bijdrage tot de geschiedenis van den
handel der Engelschen op Borneo beschouwd worden, dat kapitein
Cowley in 1685 met een schip der Boekaniers Broenei aandeed,
waar hij zieh voor een Spanjaard liet doorgaan 4). In het gemelde
jaar 1696, terwijl kapitein de Roy zieh te Kota-waringin of Ko-,
ta-ringin aan de Zuidkust ophield, werwaarts hij van Banjer-massin
gevlugt was, vertoonde zieh aldaar voor het eerst een Engelsch
schip, hetwelk eene reis had gedaan van Sukkadana op de West-
kust naar Banjer-massin, en zieh thans op zijne terugreis te Ko-
ta-ringin van leeftogt en water kwam voorzien. De Roy verzecht
*) Tobias B ., bl. 2 6 , 27.
) Tobias B ., bl. 2 6 , Daendels, Staat der Ned. O. I. bezittingen, bl.
7 3 , Temminck, p. 179, Sal. Müller, bl. 333, van Capellen Mon., p. 167,
van Kämpen, I I I , bl. 483.
3) Bl. 248.
*) Hist, beschrijv. der reizen, X V II I, bl. 2 2 5 , Logan, p. 4 9 9 , 508.