De aanslibbing en aanhechting van nieuwe eilanden aan de kust
gaat, ofschoon langzaatn, ook nu nog geregeld voort. „Zoo men,”
zegt de heer Müller, „ naar den ouderdom der hoogste boomen
mag oordeelen, die zieh amphitheatersgewijze achter elkänder verheilen,
en men dien der zwaarste boomen, welke längs het strand
voorkomen, op 80 jaren stelt, bedraagt de gewone aanspoeling van
land naauwelijks 1 of 1J vadem in het jaar.” Nogtans verzekert
ons de heer Tobias, dat, volgens de overlevering der-inboorlingen,
de berg Kandang in het gebied van Landak, die in . eene regte lijn
zeker wel 9 uren van zee ligt, eenige eeuwen geleden nog een
eiland was, onder den naam van Poelo Kandang bekend 1). ln
den bodem dezer alluviale streken is het bed der rivieren naauw
begrensd te noemen, en ondergaat het zeker van tijd tot verplaat-
singen. Van Pontianak tot Panoembangan, het noordelijkste der
Karimata-eilanden, is de zee längs het strand ondiep en tot meer
dan een half uur afstands van den wal van een bruinachtig grijze
kleur. Zoo men echter een of anderhalf uur van den wal houdt,
heeft men van 3 tot 5 vademen water, en men kan gerust op het
dieplood afzeilen, zonder dat men voor klippen af zandbanken be-
hoeft te vreezen 2).
Het eigenlijk gebied van Pontianak strekt zieh uit zuidwaarts
tot aan de Poengoer, noordwaarts in naam tot aan de rivier Pinjoe,
die het van Mampawa scheidt, doch inderdaad niet veel verder dan
de rivier van Pontianak, daar de Chinezen van Mandor, die be-
noorden die rivier gevestigd zijn, het gezag van den Sultan van
Pontianak te naauwernood erkennen. In het binnenland grenst Pontianak
aan Landak, Tajan en Meliouw) de rivier Rankang, die zieh
van de noordzijde in de Kapoeas stört, waar zij het eerste eiland, Poelo
Separo, vormt, wijst de oostelijke grens tegen Tajan aan. Het rijk van
Pontianak ligt dus gedeeltelijk in, gedeeltelijk benoorden de Delta; en
is deze in hetalgemeen eene moerassige, onbewoonbare wildernis, van
schier het geheele Pontianaksche rijk kan zonder overdrijving het-
zelfde gezegd worden. Met uitzondering der Chinesche volkplanting
van Mandor, is de bevolking van dit rijk bijna geheel längs den
noordelijken arm der Kapoeas of de rivier van Pontianak geconcen-
treerd, en bedraagt zij naar de beste en nieuwste opgaven nog
*) G. Maller, bl. 2 2 2 , 2 6 0 , Tobias, bS, 1 2 .
s) G. Maller, bl. 221 , 223.
geene tien duizend zielen 1). Behalve de hoofdplaats en het reeds
genoemde Soekoe-Ianting, eene betrekkelijk aanzienlijke kampong
mel ongeveer 20 huizen, verdienen alleen nog de aan zee gelegen
kampongs’ Soengei Iteh en Soengei Kakap , door nederzetting van
Boeginezen ontstaan, eene opzettelijke vermelding 2).
De vlijt der Chinezen heeft het landschap Mandor hier en daar
met schoone rijstvelden bedekt; voor het overige is, zoo wij den
omtrek der hoofdstad uilzonderen , schier alles nog wat ook het
terrein van deze was, toen zieh ruim 80 jaren geleden de Sjerief
Abdoe’l-Rahman met eene kolonie van Mampawa daar nederzette, —
woest, onbewoond, moerassig en modderig en met zoo digten
plantengroei bedekt, dat alle gemeenschap, behalve lahgs de tallooze
walerwegen, onmogelijk is. Vöör de stichting van Pontianak was
het onherbergzame eiland, waarop het gebouwd werd, in het oog
der bijgelöovige inlanders slechts het verblijf van eene soort van
spoken, somtijds aangemerkt als de zielen van kinderen die door
het ontijdig overlijden der moeder het levenslicht niet aanschouwd
hadden 3) , meer gewoonlijk als de zielen der in barensnood vöör de
verlossing bezwekene moeders zelve, die z ieh , meent m en , naakt
en met loshangende hären, onder ängstig gekerm, op eenzame
plaatsen vertoonen, en inzonderbeid het mannelijk geslacht zoo
vijandig zijn, dat de gedachte van ze onder een kapok-boom, hare
geliefkoosde zitplaats, te zullen ontmoeten, den onversaagdsten
man het bloed in de aderen stollen doet 4). De naam dezer spo-
’) Zie hier een vergelijkend overzigt der verschillende opgaven.
Maleijers Chinezen Dajaks Totaal.
Tobias W. , bl. 22. 25,200 3,500 28,700.
Hartmann HS. I, bl. 13. 8,408 1,159 9,576.
Francis , bl. 4. 11,122 11,391 22,513.
v. Lijnden N. T ., bl. 583. 7,486 1,711 105 9,305.
Onder de Maleijers zijn hier ook de Arabieren en Boeginezen gerekend.
Francis stelt de Arabieren op 9 0 0 , de Boeginezen op 1814. Van Lijnden
telt 216 Arabieren, doch deze zijn alleen mannen, en de vronwen zijn bij
de Maleijers en Boeginezen geteld, die hij te zamen op 7,270 begroot. Tot
verklaring van het groote verschil in het getal der Chinezen diene, dat
Hartmann en van Lijnden de Chinezen van Mandor niet mede teilen, ter-
wijl Tobias ze grootendeels tot Mampawa brengt (vgl. bl. 3 4 , 3 5 ), waarom
hij ook het aantal Chinezen in dezen Staat op 8000 stelt. Op de statis-
tieke kaart van Melvill van Carnbde is de bevolking van Pontianak, doch
met inbegrip van Mandor, op 36,637 zielen gesteld, op eene uitgestrektheid
van 136,9 vierk. geogr. mijlen.
s) Yan Lijnden N. T ., bl. 5 7 4 , 584.
s) Hartmann HS. I , bl. 5 , Tobias W. , bl. 8 .
*) Ritter, bl. 191, 199. Vgl. Tijdschr. v. N. I , Jaarg. IX , D. III, bl. 392.