beweerd, dat de goudgronden onder Mandor en Montrado grpoten-
deels waren uitgeput en dat dit de voorname reden was van de
aanhoudende twisten en vechterijen onder de Ghinezen; reeds toen
werd het plan gevormd om een deel der Ghinezen, zelfs onder
belofte van voorschotten van het Gouvernement, tot verhuizing naar
de dieper landwaarts gelegen distrikten van Kendei en Samanga,
die volgens ingewonnen berigten zeer goudrijk moesten zijn, te bewegen
1). Dergelijke klagten werden later meermalen, zoowel wat
Montrado als Mandor betreflt, lierhaald 2). Werkelijk is dan ook,
althans in Sambas, eene meerdere verspreiding der Chinezen ten
gevolge van de uitputting der beste plekken in de nabijheid van
Montrado niet achtergebleven, zoodat thans de geheele landstreek
tusschen de rivier van Sambas en de zee door Chinezen bewoond
en met grootere en kleinere goudgraverijen bezaaid is , terw ijl,
ten gevolge der jongste onlusten, ook een aanzienlijk getal naar
Serawak is geweken 3). Het is echter niet gelukt hen tot verhuizing
op grooter schaal dieper naar de hinnenlanden over te
halen; kleine goudgraverijen, bij wijze van voorposten, en steeds,
naar het sch ijn t, met de kongsies der strand-distrikten in betrek-
king blijvende, zijn wel is waar op vele punten, zoo als te Si-
ding 4) en längs de Kapoeas tot aan Silat 5) gevestigd; maar groote
goudgraverijen worden nog altijd buiten Mandor en het aangeduide
gedeelte van het rijk van Sambas in de Wester-afdeeling niet ge-
vonden, met uitzondering der voor rekening van het Gouvernement
bewerk'te te Belenlian in Landak 6). De reden hiervan is waar-
schijnlijk deels in de aanzienlijke onkosten der ontginning op groote
schaal 7) , deels in belemmeringen van den kant der vorsten
blijkt nog op dezelfde bladzijde, dat alleen in het gebied der kongsie van
Montrado vijf groote mijnen en een groot aantal kleine gevonden worden.
,) Tobias, bl. 17 , 7 1 , 7 9 , 80. Waar Samanga gelegen i s , weet ik
niet; over Kendei zie boven, bl. 91 en 109.
s) B. v. wat het eerste betreff bij Francis, bl. 2 1 , wat het laatste aan-
gaat bij v. Lijnden N . T . , bl. 584.
8) Keppel M., I I , p. 51 , 5 2 , 6 8 , 6 9 , 126 ff.
*) Zie boven, bl. 109.
*) Zie boven, bl. 3 0 , 3 1 , 4 5 , 4 7 , 4 9 , 52. Eene gedetailleerde opgave
der goudgraverijen längs de Kapoeas kan men vinden bij van Lijnden N.
T . , bl. 614. Bij vergelijking met de oudere berigten bij Gronovius, bl.
3 4 8 , 3 5 0 , 3 5 3 , zou men, beider juistheid aannemende, tot eene vermindering
van het aantal Chinesche goudgravers in het gebied der Kapoeas besluiten.
e) Zie boven, bl. 69.
7) Tobias, bl. 1 7 , 71.
gelegen. Ook zijn welligt vroegere berigten omtrent den goudrijk-
dom van sommige binnenlandsche distrikten overdreven te achten.
In het algemeen schijnt de hoeveelheid in de binnenlanden geringer
te z ijn , hetgeen echter, zoo men beweert, eenigermate door
de betere hoedanigheid wordt opgewogen 1).
Het goud komt op Borneo op verschillende wijzen voor; onder andere
vindt men het in Serawak in de spleten der kalkrotsen, waar
het vooral door de Maleijers verzameld wordt. De heer Low beschrijft
deze wijze van inzameling, zoo als ze plaats heeft te Batoe-Kaladi,
op kleinen afstand van de rivier van Serawak. Er is hier een kalk-
steen-heuvel van omtrent 200 voet hoog, welks oppervlakte, gelijk
die van al de kalkrotsen in den omtrek, blijkbaar door waterloopen
met zoo scherpe kanten is afgevreten, dat het gevaarlijk zou zijn daarop
te vallen. Op sommige punten vertoonen zieh spleten daartusschen,
die aan de oppervlakte zeer klein zijn, maar uitloopen in holen,
die, zieh tot in het hart van den heuvel uitstrekkende, eene diepte
hebben van veertig en meer voeten. Het eenige schier wat de goud-
graver te doen heeft, is de spieet wijd genoeg te maken, om zieh
den toegang te banen tot het hol. De bodem is bedekt met eene
leemachtige aarde, die in manden wordt opgehaald, en waaruit
door wassching de hoeveelheid van een bongkal of nagenoeg 1 | ons
goud per schepel aarde verkregen wordt, terwijl ieder h o l, naar-
mate zijner grootte, van 6 tot 10 of 12 schepels dezer aarde be-
vat. Het voorkomen van het goud in deze holen is een merkwaar-
dig feit, te meer daar zij zoo wel in de hoogste als in de lagere dee*
len van den heuvel worden aangetroffen, die siechts met eene zeer
dünne laag aarde, uit vergane plantdeelen ontstaan, bedekt is. In
het kalksteen zelf is niet het geringste spoor van goud te bespeuren.
De bodem van den geheelen omtrek is echter alluviaal en sterk
met goud bezwangerd, ofschoon op verre na niet in die mate als
de aarde in de spletens en de Ghinezen, die door de Maleijers niet
tot den arbeid in de rots worden toegelaten, graven aan hären voet
op hunne gewone wijze met minder schitterende, maar zekerder
uitkomsten. Eene ader van antimonium wordt in dezelfde rots
aangetroffen 2). Of het goud op Borneo ook elders op deze wyze
voorkomt en verzameld wordt, is mij niet gebleken, ofschoon ik
*) Tobias, bl. 17; vgl. Crawfurd I I I , p. 478.
s) Low, p. 20—22.