voor het rijpworden vereischt, is onderscheiden naär de meer of
minder günstige ligging der velden; meestal rekent men 4 of 5
maanden. In goede jaren is de oogst vijftigvoud; maär niet zel-
den wordt de hoop des landmans door een ongunstig saisoen of de
verwoestingen der muizen in groote mate teleurgesteld. Vallen de
regens te vroeg in , dan kan het hout en onkruid niet verbrand
worden, en de gronden moeten gedeeltelijk onbezaaid blijven, zoo-
dat de Dajaks, die meestal niets dan rijst telen, aan hongersnood
ten prooi worden. Zij yerbouwen roode en witte rijst en ook 'die
soort, welke op Java »ketan”^ hier » poeloet” heet, eene donker-
kleurige soort, die als lekkernij beschouwd en om bare voedzaam-
heid zeer geacht wordt. Men snijdt de rijst even als op Java met
een mesje. De buren helpen bij den oogst en krijgen een derde
voor hunne moeite. Ook wordt door elk huisgezin, bij het begin
van den oogst, een gantang bras en een gantang poeloet tot een
geschenk voor den vorst afgezonderd. De korrels worden met de
band van het stroo ontdaan, door het stampen in een bouten
yijzel ontbolsterd en eindelijk in manden gewand *).
Van andere cultures vindt men längs de boorden der Kapoeas
weinig sporen. Na de rijst is sago het hoofdvoedsel, doch de
boom groeit in het wild en wordt zelden geplant. Men verkrijgt
de sago door den boom om te houwen en te splijten; waarna de
binnen-vezels met het meel door middel van houten hamers van
het hardere buitenste hout worden afgezonderd. Verder scheidt
men het meel door kloppen en wrijven van de vezels en wascht
het herhaaldelijk tot het bezinksel geheel zuiver is. Den koffijboom
vindt men bij de Dajaks van Landak, Tajan en Sangouw; de
boomen staan goed, maar hun aantal is onbeduidend. In Tajan
wordt eenig suikerriet geplant, en voor eenige jaren had de gezag-
hebber aldaar, Wan Hassan, eene kleine suikerfabriek met ijzeren
rollen, waarin hij uit 1000 stokken % pikols suiker vervaar-
digde; doch thans heeft zij opgehouden te bestaan. De Dajaks
trekken op sommige plaatsen uit suikerriet eene donkerkleurige
suiker tot eigen gebruik, die door uitpersing in een blok en ko-
king in ijzeren pannen verkregen wordt; meer gewoon is bij
hen het gebruik der areng-suiker, die zij »goela Tajan” noemen,
dewijl de boom het meest in Tajan en het aangrenzende Meliouw
*) Van Lynden N. T ., bl. 608, 609. ^ M M 0 h
7 ~.. f ’ t ^ r.-____S rr j» c — x ^ ¿-<riscr ■ t.-'v or' ', -7 irs/ 'rvy—tvs— Vi e'Jscr. —*- v w l y »
t u i aS/t aA)j> /c. ■ ‘ 't o , kS\ -J t U- t r . d--
{ / ■
gektveekt wordt. De Dajaksche bevolking dier staten is verpligt
het produkt voor läge prijzen aan de vorsten te leveren, die er
het gansche gebied der Kapoeas van voorzien 1). Kapas (katoen) wordt
in zeer geringe hoeveelheid geplant, en de kapokboom (hier kaboe),
die de bombax, eene naar zijde gelijkende katoen-soort, oplevert,
is evenmin menigvuldig 2). Als verwstof voor hunne kleedingstuk-
ken kennen de Dajaks slechts het blaauw, dat de indigo, en het
schitterend rood, dat de wortels van den bengkoedoe-boom (morinda
citrifolia) opleveren. Beide gewassen worden tot eigen gebruik op
zeer kleine schaal geplant, maar de indigo is van voortreffelijke
hoedanigheid. In Meliouw wordt de gambier-boom gekweekt. Doch
de belangrijkste kultuur der Dajaks na de rijst is waarschijnlijk
de tabak, die bij na overal, ofschoon dan ook in geringe hoeveelheid,
geleeld wordt. Nevens rijst en zout is den Dajak niets onontbeer-
lijker dan de tabak; doch aan den Javaschen; die zwaarder is dan
de inlandsche, geven zij de voorkeur. In de tuinen, die de meer
gezeten Dajaks hier en daar om hunne woningen aanleggen, vindt
men moeskruiden en vruchten in geringe hoeveelheid, doch zeld-
zaam eenige bloemen 3).
In de eentoonigheid dezer woeste en schaarsch bevolkte streken
waar de reiziger soms een geheelen dag geen menschelijk aangezigt
te zien krijgt, rust het oog met welgevallen op de negerien der
Maleijers, doorgaans aan de zamenvloeijing der voornaamste takken
met den hoofdstroom gebouwd 4) , of op de kampongs der een ten
halve zwervend leven leidende Dajaks. Een Dajaksch dorp bestaat
slechts uit ¿en in de lengte uitgestrekt gebouw, door een zwakken
wand van schors in zoovele vakken verdeeld, als de bevolking huis-
gezinnen telt 5). Ziekte of oorlogsveete nopen vaak de bevolking,
de plaats hare vestiging voor eene andere te verwisselen, te meer
daar zulk eene verhuizing geene noemenswaardige kosten veroor-
zaakt in een Iand, waar ijzerhout, niboeng, boomschors en alang-
alang, de eenige bouwstoifen voor nieuwe woningen gevorderd,
overal te vinden en slechts voor het grijpen zijn. Zulk een ver-
laten oord trekt, te midden der wildernissen, door zijn eigenaardig
‘) Von Kessel, bl. 170.
s) Vgl. Marsden, History of Sumatra, p. 157.
*) Van Lynden N. T ., bl. 609—611.
*) Van Lijnden N. T ., bl. 5 7 3 , 585.
') Ik zal elders deze woningen uitvoerig besckrijven.