De rivier van Sambas schijnt aan hare monding, die op 1° 12/
24" N. B. en 109° 1 ' 30" 0. L. van Greenwich gelegen is , eene
der grootste van geheel Borneo te z ijn ; en hoewel ook zij, even
als al de mondingen der Kapoeas, door een groote modderbank,
Rakit-tiram geheeten, eenigermate gesloten wordt, Ievert dit voor
de scheepvaart weinig hindernis o p , daar bij hoogen waterstand
schepen van 16 en 18 voeten diepgang die geinakkelijk kunnen
overzeilen , en verder niet slechts de groote maar ook de kleine
rivier een eind ver kunnen opvaren 2). Dit is te meer van belang,
daar de lioofdnegerie des rijk s , mede Sambas geheeten, aan de
kleine rivier gelegen i s , ter plaatse, waar door de zamenvloeijing
harer twee bovenarmen een schier-eiland gevormd wordt. Zulk
eene plaats der vereeniging van twee stroomen werd door de bewo-
ners van Borneo bij voorkeur tot het stichten hunner kampongs
uitgekozen. De aanleg van Sambas heeft, vooral door deze omstan-
digheid, maar ook nog in andere bijzonderheden veel overeenkomst
met dien van Pontianak. Ook hier staat de missighit of Moham-
medaansche tempel, een vrij aanzienlijk, ofschoon slechts van hout
vervaardigd gebouw, op de uiterste punt van het genoemde schier-
eiland , terwijl zieh daarachter de in 1832 vernieuwde dalem (pa-
leis) van den Sultan van Sambas verheft. Deze laatste is een
houten gebouw, met sirappen gedekt, en van alle den Europeaan
in het oog vallende sieraden verstoken; de balei of gehoorzaal, door
een groot houten paviljoen vlak voor het woonhuis gevormd, heeft
in plaats van ramen groote boogvormige openingen, en heeft een
paar ouderwetsche Hollandsche meubelstukken tot eenig.ornament3).
De woningen der Maleijers, die ook hier, wegens den moerassigen
bodem, hoog van den grond op palen gebouwd zijn, staan in de
’) Teenstra, Bekn. Beschrijv. der Ned. Overz. Bez., bl. 436.
s) Tobias, bl. 1 1 , vgl. v. d. Yelde, bl. 65. Over de modderbank zie
Blume, bl. 130. „ Groote schepen,” zegt bij, „blijven niet zelden op deze
bank vast zitten, maar geräken ligt door het uitbrengen van een werpan-
ker of ook bnitendien alleen door den stroom weder vlot. Dit is vooral
het geval met de groote Chinesche jonken, die niet zooals onze schepen
kunnende bestuurd worden, somtijds eenige dagen lang zonder letsel daarop
blijven zitten, tot dat zij weder vertrekken.'Ook kunnen groote vaartuigen
wel een voet diep met de kiel door den modder loopen , zonder daardoor
in het zeilen merkbaar gehinderd te worden. De beste tijd om over deze
bank te komen is tusschen 9 en 10 uren des morgens, bij het opkomen
van den zeewind, wanneer men dadelijk de rivier kan opzeilen tot 4 of 5
uren na den middag.”
’) Francis, bl. 29 , v. d. Velde, bl. 65 , 66 , E a r l, p. 223.
grootste onregelmatigheid, deels op dezelfde landtong, deels op de
beide daartegenover liggende oevers, maar vooral op den linker-
oever verspreid en als opeengestapeld. Er is daaronder geen enkel
steenen gebouw, en zij vormen geene straat, daar er tusschen de
huizen geene andere gemeenschap bestaat dan door middel der rivier,
waarom ook elk huis van een of meer booten voorzien is,
vastgemaakt aan eene ladder, die van den oever naar den ingang
der woning voert. Daaronder zijn vele aanzienlijke vaartuigen, die
door hun gedurig op- en nedervaren nog de grootste levendigheid
aan de plaats bijzetten. Even als te Pontianak hebben de meeste
handelstransactien op het water plaats. De handelaars openen de
winkels op hunne vaartuigen, en zelfs rijst, zout en andere dage-
lijksche behoeften, die op Java op geregelde passars worden verkocht,
worden hier slechts op kleine praauwen, lantings genaamd,
die den kooplieden en hunnen huisgezinnen tevens tot woningen
strekken, te koop aangeboden. Op den linkeroever ligt ook het
Chinesche karnp, dat hier weder uit twee tegenover elkander staande
rijen van planken woningen, . met sirappen gedekt, bestaat; deze
straat wordt echter nog door een dwarsliggend blok huizen, waarin
toptafels gehouden worden, gesloten. De tempel of tei-pekkong
staat op een afgezonderde piek 1). De bevolking van Sambas wordt
doorgaans op 9 ä 10,000 zielen geschat, waaronder 18 Arabieren,
ruim 300 Boeginezen en omstreeks 300 Chinezen, terwijl al de
overigen Maleijers zijn 2).
Omtrent den handel van Sambas, het voornaam middel van be-
slaan der bevolking, kan i k , bij gebrek van bescheiden, slechts
weinige bijzonderheden mededeelen. Ten gevolge der verwoesting
door de Engelschen in 1811, die de vlugt van een groot deel der
bevolking ten gevolge had, bevond zieh Sambas tijdens het herstel
van het Nederlandsch gezag op de Westkust in een staat van diep
verval. De handel, vroeger vooral op Java, Celebes, de kusten
van ’t Maleisch schiereiland en Siam gedreven, was grootendeels
verloopen en naar Pontianak verhuisd 3) , en ook sedert heeft
*) Francis, bl. 3 0 , Earl, p. 2 2 2 , v. d. Velde, bl. 66.
s) Francis, bl. 3 1 ,. van de Velde, bl. 66. Francis geeft op 350 Boeginezen,
terwijl hij er bl. 3 slechts 331 stelt, en 300 Chinezen, die ik
gemeend heb, volgens van Kervel, bl. 1 9 0 , op 500 te mögen stellen. In-
tusschen verdienen deze cijfers lang geen onbepaald vertrouwen.
s) Van Grave HS. I , bl. 1.