betoonde voor ’t overige jegens de Orang-kaja’s de meeste vriende«
lijkheid en dienstvaardigheid, en gaf hun geschenken voor den
Sultan en den rijksbestierder mede, waarna zij zeer voldaan naar
de stad terugkeerden. De admiraal bleef nogtans op zijne hoede,
en > i>eMjk bem spoedig bleek, niet zonder goede oorzaak; want in
den nacht kwamen vier zwemmers voor den boeg van het schip,
met oogmerk om het kabel af te snijden. Ware hun dit gelukt,
het schip had noodwendig tegen het strand moeten drijven, de-
wijl het geen ander anker h a d , dan dat waarvoor het thans ver-
tuid^lag. Gelukkig echter werden zij in tijds ontdekt, e n , even
als de praauw, waaruit zij gesprongen waren, door eenige schoten
tot wijken gedwongen. Twee dagen daarna, den 5den Januarij
1 6 0 1 , ligtte van Noort, over het gedrag der inwoners verontwaar-
d ig d , het anker. Dus was het onvriendelijk begin van het verheer
onzer landgenooten met ßroenei 1).
De reis van den admiraal Wijbrandt van Waerwijck, in 1602
ondernomen, was voor den handel der Holländers met Borneo van
eenig meerder gewigt. Men wist toen weinig meer van dit eiland,
dan dat het diamanten en bezoar-steenen^pleverde, welke laatste vooral
als tegengift tegen alle venijnen geschat werden 2). In de instruc-
*) Verhaal van de reis van Van Noort in Begin en Voortgang d.
0 . I. Comp. I , bl. 46— 5 2 , Ned. Beizen I I , bl. 2 4 0 , 2 5 0 , Valentijn, bl.
2 4 3 , 244. Harris, Voyages and Travels I , p. 35 (bij Logan, p. 505 ,
5 0 6 ), verhaalt, dat een der Holländers bijna door eene virago van Broenei
met eene lans wäre doorstoken.
*) In de reis van Van Noort, in Begin en Voortgang, bl. 4 9 , leest
men van den bezoar-steen de volgende beschrijving, die tevens toont, dat
men dien van den pedro del porco onderscheidde: „ Men vindt er . . .
den vermaerden steen ghenaemt Lapis Bezar, die seer kostelijck is , ende
wel versocbt teghens ’t venijn. Deze groeyt binnen in de magke van een
Schaep ofte Bo ck, rontom een dun stroyken, ’t welck in ’t midden van
de voorsz. maghe leydt, ende dickwils in den steen ghevonden wordt.
Hij is seer siecht ende glat van buyten, van coleur doncker groenachtigb.
Dese Bocken oft Schapen noemen de Persianen, in welcker land de steen
mede zeer veel ghevonden word, Bazane, en de steen Bazar, welck is
soo veel te segghen als Marcktsteen, waer van oock de Bazarucos (wesende
’t minste geld aldaer) hären naem hebben, als of men segghen wou
Marcktgeld. Hoe de stcenen grooter ende swaerder van ghewichte zijn ,
hoe sy oock beter zijn ende meerder kracht hebben. In ’t landt Pan bij
Malacca (daar dese steen mede veel ghevonden wordt) vindt men seecke-
ren steen binnen in de galle van een vercken, die noch in meerder weerde
ende beter teghen alle venijn ghehouden wordt, als de Bezar-steen. Is van
colenr klaer rootachtigh, in ’t smaecken bitter, ende in het tasten als
Fransche seep. Als men bem ghebrnycken wilt ende yemand ingheven ,
soo werpt men hem in een kop met water, laet hem soo wat daer in
j|j Pi ¡PtV /--< <•.- w e
} — c L r j . A - ,
tien door van Waerwijck in September 1603 aan den opperkoop*
man François W ittert, als hoofd der toen pas opgerigte faktorij te
Bantam gegeven, wordt op het belang van Banjer-massin en Lawei
(Landak) wegens de aldaar voorkomende bezoar-steenen en diamanten
gewezen 1). Op zijne rampspoedige reize van Grissee naar
Djohor verviel van Waerwijck zelf, in Februarij 1604, op een deel
van Borneo’s zuid-westelijken hoek, dat hij Grassica 2) noemt,
en eerst voor een afzonderlijk eiland hield, en kwam, na aldaar
langen tijd met tegenwinden geworsteld te hebben, den 13den Maart
onder het eiland Karimata ten anker. Zijn doel was zieh hier te
ververschen en zijne menigvuldige zieken ter herstelling aan wal
te brengen. Tevens zond hij vandaar, den 25sten Maart, eene sloep
naar Sukkadana, om herigten aangaande den handel in te winnen.
Dit vaartuig keerde den 6den April bij de vloot teru g , na de ge-
steldheid der plaats opgenomen en de geringe som van 100 realen
aan den inkoop van diamanten besteed te hebben. Reeds den vol-
genden dag ligtte de admiraal het anker en zeilde naar Djohor 3).
Den 30sten Mei daaraanvolgende kwam van Waerwijck te Patani,
op de Oostkust van het Maleisch schiereiland. Terwijl hij aldaar
vertoefde werden hem günstige openingen van wege den Sultan
van Broenei gedaan, die sedert het vertrek van van Noort tot andere
gedachten scheen gekomen te zijn. Eene jonk verscheen te
Patani met een afgezant van genoemden Vorst, medebrengende acht
Nederlandsche gevangenen, die tot het scheepsvolk van den admiraal
Jakob van Heemskerk behoord hadden, en waarschijnlijk ontstaen,
ende in ’t uyt trecken is ’t water bitter, ’t welck ghedronken alle
de venijnigheydt die men in ’t lijf heefit reynight ende uytwerpt, soo als
men bij ervarentheydt dickmaels bevonden heeft. Men vermoed dat bey
de voornoemde steenen in de maegh ende galle van de voorschreven bees-
ten groeyen, door de kracht van de kruyden die sy e ten, aanghesien men
de steenen op alle plaetsen, selfs in de Oost-Indiën niet en v ind, daer de
beesten nochtans met menighte weyden.”
*) Beis van van Waerwijck, in Begin en Voortgang I , bl. 6 7 , vgl. bl.
70. Men leest bij de schrijvers van dien tijd herhaaldelijk van de rivier
Lawe of Lauw, waarmede de Kapoeas bedoeld wordt. Wij hebben boven,
bl. 9 , reeds opgemerkt, dat de rivier van Pontianak voormaals Koewala
Lawei beette. Waar echter Lawe o f Lauw als naam van een landschap
of plaats voorkomt, wordt, naar het schijnt, Landak, toenmaals de voor-
naamste Staat van het gebied der Kapoeas, bedoeld.
*) De juiste ligging van dit oord kan men niet aanwijzen.
3) Beis van van Waerwijck, t. a. p ., bl. 7 0 , 71 , Hist. Beschryv. der
Beizen X I I , bl. 3 0 2 , Valentjjn, bl. 2 4 4 , G. Muller, bl. 2 0 5 , 333.