doch daar dit verschijnsel zieh niet tot de rivier van Sambas be-
paalt, moet eene meer algemeene oorzaak daarvoor worden aange-
nomen x).
De tooneelen die de rivier van Sambas bij het opvaren naar de
hoofdplaats oplevert, zijn nog eentooniger en de gezigten minder
fraai dan op de rivier van Pontianak. De ingang der rivier wordt
gevormd door twee veruitstekende landtongen, die elkander tot op
een afstand van omstreeks honderd Rijnlandsche roeden naderen,
terwijl tusschen beide nog eene hooge, digt begroeide ro ts, Poelo
Rombang of Batoe Sabing geheeten en door hare rijke oesterbanken
bekend, het hoofd midden uit den stroom opsteekt. Op de
landtong ter regterzijde verhelfen zieh tot eene hoogte van 300
a 400 voeten drie klipachtige heuvels, die den naam van Goe-
nong Ralembouw dragen; een enkele heuvel, Peniboengan geheeten,
vertoont zieh op de tegenovergestelde punt, terwijl zieh daar achter,
wat dieper Iandwaarts, de aanzienlijke berg Pamangkat ter hoogte
van 800 ä 900 voeten verheft. Is men dat punt voorbij , dan be-
vindt men zieh in een ruime kom , die schier een meir wäre le
noemen en eene ontzaggelijke watermassa bevat. Ofschoon nu de
rivier weldra hare bedding weder vernaauwt, behoudt zij toch eene
ontzagwekkende breedte, Behalve de Chinesclie kampong aan den
voet van den Pamangkat, vindt men aan de beide oevers, tot aan
den ingang der Kleine-rivier en verder vandaar tot aan de hoofdplaats,
geene enkele bewoonde piek en niet het kleinste stukje bebouwden
grond. Alles is moeras en wildernis, waartusschen zieh boomen
van verbazende hoogte verheffen , *en de stilte wordt somtijds zelfs
naauwelijks door de sporen der aanwezigheid van dieren afgebroken.
De Kleine-rivier biedt echter, bij iedere harer kronkelingen, bekoor.
*) Van de Velde , bl. 65 ; vgl. boven bl. 23. Ook op de rivier van Ba-
njer-massin wordt dit verschijnsel waargenomen. Zie daarover Schwaner
B . , bl. 31. „ D e natuurkundige verklaring van dit verschijnsel,” zegt
deze schrij ver, „ is niet gemakkelijk. De toonen schijnen zieh onder het
vaartui", en wel over de geheele oppervlakte, die met het water in aan-
raking i s , te ontwikkelen: sterk en aanhoudend, als het vaartuig door
roeijen wordt voortgedreven; kort en afgebroken, wanneer h e t, stil aan
den oever liggende, door den golfslag slechts eene schommelende beweging
verkrijgt. Wrijving van brak water over een vast ligehaam schijnt der-
halve eene oorzaak van het ontstaan van dit verschijnsel te zijn. De in-
boorlingen schrijven het, misschien niet ver bezijden de waarheid , aan de
vermenging van het zoete met het zooveel zwaardere zeewater toe. Hoe
verder de zee in de rivier kan opklimmen, des te verder Iandwaarts in kan
deze raadselachtige watermuziek worden waargenomen.”
lijke bosebpartijen aan, vaak niet minder opmerkelijk door de gril-
ligheid dan door de weligheid van den tropischen plantengroei.
Hier huisvest de orang-hoetan nevens zwermen van kleinere apen,
die den voorbij varende niet zelden door hunne wonderlijke spron-
gen vermaken ; hier huwt zieh het gegons van myriaden insekten
aan het gezang en gekras der vogelen ; terwijl vervaarlijke kaai-
mannen hunne prooi van tusschen de waterplanten aan den oever
beloeren x).
De straks besGhreven ingang der rivier verdient uit een militair
oogpunt onze bijzondere opmerkzaamheid. Het loopt in het oog
dat eene versterking op beide, of zelfs op eene der beide landtongen
opgerigt, eene uitmuntende defensie moet opleveren, tevens zeer
geschikt om de inlanders, die zieh boven de monding aan de r ivier
mogten willen nederzetten, tegen allen overlast van den kant
der zeeroovers te beveiligen. Reeds in 1823 maakte de Generaal de
Stuers op het gewigt van dit punt opmerkzaam, en later werd wer-
kelijk wel eens het plan gekoesterd, om zoodanige sterkten aan te
leggen en tevens het geheele Nederlandsche établissement naar den
mond der rivier te verleggen; doch het heeft steeds, uit hoofde der
kosten, op de onverbiddelijke eischén van het batig saldo moeten
afstuiten 2).
Aan den voet van den heuvel Peniboengan stonden voor ruim der-
tig jaren eenige hutten, door 50 à 60 Ghinesche visschers bewoond.
Deze trokken zieh in 1822 terug naar de kampong Pamangkat,
gelegen aan een klein riviertje van denzelfden naam, dat zieh binnen
den mond, vlak bij den Peniboengan, met de Sambas-rivier
vereenigt. De kampong is zeer uitgestrekt en loopt binnenwaarts
tot aan den voet van den berg Pamangkat, die voormaals de kern
van een eiland vormde, ’t welk door aanslibbing met den vasten
wal verbonden is 3) , en door zijn bijzonderen vorm den schepe-
ling een zeker herkenningsteeken aanbiedt. Op den berg wonen eenige
Dajaks, wier rijstvelden, längs de zachte hellingen aangelegd, tusschen
het hoog geboomte en de schaduwen der bergwanden een be-
koorlijk gezigt opleveren. De kampong Pamangkat was in 1823
door 5 à 600 Ghinezen bewoond, die, in de twisten tusschen hunne
*) Van de Velde, bl. 6 5 , Earl, p. 2 1 5 , 2 1 6 , Francis, bl. 2 9 , Millie
s, bl. 214.
*) De Stuers H S ., bl. 1 0 7 , 108, v. d. Velde, bl. 65.
3) Tobias , bl. 12.