delijk gestratifieerd, het laatste in kuben splijtend, en de eerstezoo
zacht, dat zij meestal, zoo ver de rivier bij hoogen waterstand reikt,
is weggespoeld en alleen het zandsteen gedeeltelijk is blijven staan.
De hoogst iiggende formatie bestaat zelfs geheel uit vast zandsteen,
op sommige plaatsen hard genoeg om tot bouwstof te kunnen dienen.
Groote blokken van dit steen ziet men vooral aan de oevers
van de Sekajam in Sangouw. Eene andere, dieper Iiggende formatie
onderscheidt zieh door een zware laag van donkerkleurige, oölith-
houdende klei. Tusschen deze klei en het zandsteen vindt men op
vele plaatsen dünne vlotten hitumineuse klei en steen- of bruinkolen,
Te Tajan vertoont zieh een gekristalliseerd gesteente van kwarts
met kristallen van amphibool, en bij Oelah Lampong ziet men
eenige läge heuvels, grootendeels zamengesteld uit zeer weinig za-
menhangende kwartsbrokken, met lagen van fijngeschilferde, pot-
loodhoudende talk. Boven deze laatste plaats, tot Salimbouw, bestaat
de grond uit pijpaarde, in meer of min zuiveren staat en niet
gestratifieerd. Men vindt deze zelfstandigheid ook terug aan de
Melawi, op het eiland Madjang in het meer Seriang, en elders. Ook
hierin worden nu en dan eenige vlotten hruinkolen aangetroifen J).
Onder de minerale schatten van het Kapoeas-gebied verdienen de
steenkolen eene bijzondere vermelding. Zij komen voor aan de
Blitang, een dag roeijens de rivier op, aan de Kapoeas even boven
Sintang, aan de beneden-Melawi, in Salimbouw digt bij de hoofd-
plaats, in Djongkong en aan de Mentebah, een tak van de Boe-
noet-rivier 2). Deze kolen zijn echter meerendeeis van te siechte
hoedanigheid of in deels te dünne, deels te diep Iiggende vlotten
voorhanden, dan dat men aan ontginning zou kunnen denken. Te
Salimbouw is echter de hoedanigheid zeer goed en zijn de omstan-
digheden voor de delving günstiger, ofschoon ook hier de diksteder
gevonden lagen van slechts l 1/* voet is. Na den afstand van den
radja van Salimbouw verworven te hebben, groef hier de Pangeran
*) Groll aanteek. op van Lijnden N. T. bl. 5 5 7 , van Lijnden, bl.
5 5 5 , 558.
) Teenstra, Beknopte beschr. van de Ned. overzeesche bezittingen
(bl. 8 3 1 ), verhaalt, dat de heer Weddik, Gouverneur van Borneo, toen
bij in 1848 met Z. M. stoomboot Onrust de Kapoeas-rivier tot Boenoet
was opgevaren, zieh met eene boot de rivier Boenoet (Teenstra schrijft
„ Soeboet”) liet oproeijen , en aan de spruit Taban-kanoh, in een geheel
onbewoond bosch, sporen der aanwezigheid van uitmuntende steenkolen in
aanzienlijke hoeveelheid heeft gevonden.
Bendahara van Pontianak in 1847 omtrent 300 ton uit de heuvels,
even beneden de hoofdplaats aan het riviertje Makadoe gelegen. De
Pangeran bood te gelijkertijd aan een contract van levering met het
Gouvernement te sluiten. In Junij 1848 werd daartoe magtiging
verleend, aanvankelijk voor eene levering van 20,000 pikols, tegen
hoogstens '/s meer dan het kostende der steenkolen uit Europa. Bij
het werkelijk aangaan van het contract werd echter de bepaalde hoeveelheid,
om redenen van voorzigtigheid, tot 7000 pikols beperkt,
die t e g e n / 1,25 per pikol zouden geleverd worden. De Pangeran
kon echter in 1849 niet meer leveren dan 1512 pikols, waarvan
nog slechts de eerste 1400 »vrij goed” mogten genoemd worden,
de latere naauwelijks bruikbaar waren. Een paar bezendingen
moesten geheel worden afgewezen , daar de kolen »als aarde zoo
zacht” waren. Sedert bleef in dit gedeelte van het gebied der
Kapoeas het graven geheel gestaakt 1). In Maart 1850 werd door
Z. M. stoomschip Etna eene hoeveelheid van 800 Amst. ponden
steenkolen, uit Boenoet afkomstig, tot eene nieuwe proef op het
eiland Onrust aangebragt, en den 17den April daaraanvolgende had
aan boord van Z. M. stoom-advies-vaartuig Tji-pannas, op een
togt van Onrust naar de reede van Batavia, werkelijk eene proefne-
ming plaats. De uitkomst dezer proef was bijzonder günstig en
er werd daarom besloten , thans tot eene proef op grooter schaal
over te gaan. De gelegenheid daartoe bood zieh a a n , toen kort
daarna de Tji-pannas naar Borneo’s Westkust vertrok en Pontianak
aandeed, om van daar naar Sambas te stevenen. Van 23 Mei tot
22 Junij werden ongeveer 16,000 Ned. ponden kolen, te Pontianak
ingenomen, verbruikt. Deze worden beschreven als donkerzwart, op
de breuk glinsterend en doorgaans holle of bolle vlakken vertoo-
nend. Enkele stukken, die op eene der zijden bruinachtig of grijs-
kleurig waren, vertoonden zieh echter op de breuk even schoon
als de overige. Het soortelijk gewigt verscbilde weinig met dat
der Aberdour-kolen, maar het kleine verschil was in het voordeel
van die van de Kapoeas. Voor ’t overige brandden zij fei en met
eene lange heldere vlam, slechts eenige grijsachtige asch, met zeer
ligte, poreuse sintels overlatende. Steenachtige overblijfselen of slak-
ken werden in het geheel niet op de roosterijzers gevonden, en in
de schoorsteenen en vuurgangen was minder roet dan bij het ge-
*) Van Lijnden en Groll N. T ., bl. 5 5 8 , 6 1 7 , Eegeringsverslag over
1849, in „d e Indier,” bl. 9 , kol. 1.