XX I N L E I D I N G .
Borneo onder den flaam van dedes, bij ons onder dien van civet
bekend 1). De zenuwen der zoo menigvuldige herten zijn een gezöcht
artikel in den handel met Java 2). De biawan ; een visch die
menigvuldig in de rivieren van het binnenland voorkomt, levert in
zijne gezouten kuit aan den handel eene gezöchte waar, die als
toespijs bij de rijst wordt genuttigd 3). De zeeën längs Borneo’s
stranden zijn rijk in nitmuntende karet of schildpad-schalen en in
tripang of bêche de mer, eene soort van zeeslakken, die een gelief-
koosd geregt der Chinezen zijn. Op geringen afstand van zijne kust
zijn rijke parelbanken, waarvoor vooral de baai van Maloedoe aan
den Noord-oosthoek beroemd is 4). Parel-moerschelpen en haaivin-
nen, de laatste als een versterbend middel geacht, worden aan de
stranden voor de Chinesche markt ingezameld 5). Ontelbare soorten
van rivier- en zeevisch, onder welke eerste vooral de djilawat geacht
wordt, en een verbazende overvloed van krabben, garnalen, oesters
en mosselen verschaffen aan velen de middelen tot levensonderhoud 6).
’t Is echter te verwachten, dat in het belang voor handel en industrie
de dierlijke voortbrengselen bij die van het plantenrijk zullen
achterstaan, dewijl de grond van Borneo eene uitnemende vrucht-
baarheid bezit en voor schier alle kultures der keerkringslanden ge*
schikt is. De rijst, het hoofdvoedsel van den Indischen Archipel, slaagt
overal uitmuntènd; het suikerriet hier gekweekt is van uitnemende hoe-
danigheid ; de koffij groeit er welig en krachtig ; de peper-rank heeft
er haar wäre vaderland ; katoen wordt er met het beste gevolg op de
hoogten gekweekt; specerijen groeijen er welig overal waar men ze plant;
de tabak is er geurig en zou bij zorgvuldiger behandeling voortreffelijk
z ijn 7); de kokos- en pinang-palmen, de doerian, manggistan, nangka,
ramboetan en velerlei andere vruchtboomen en tuingewassen, beloonen
*) Tijdschr. v. N. L , 1 849, I , bl. 106.
s) Eenige aanteekeningen omtrent de vaart en handel van Java op Ba-
njar-massing (t. a. p .), bl. 7 3 .
3) Van Lijnden N. T ., bl. 566.
*) Tÿdschr. v. N. I ., 1 849, I , bl. 1 0 4 , Hunt B ., p. X X X V IH—XL.
*) Tijdschr. v. N. I . , t. a. p ., bl. 108.
6) Van Lijnden N. T ., bl. 566.
7) Low, p. 5 7 , van Lijnden N. T ., bl. 640.
I N L E I D I N G . XXI
er, door milde opbrengst, rijkelijk de moeite der verzorging l)i in
een woord er is naauwelijks een enkel kultuurgewas van waarde in
den ganschen Archipel te vinden, waarvoor de bodem van Borneo niet
geschikt is 2). Intusschen zou men zieh zeer bedriegen, wanneer
men meende dat Borneo al deze schatten ook werkelijk in milden
overvloed opleverde. Borneo zou een aardsch paradijs zijn, indien
de Heer der scliepping er beantwoordde aan de natuur, waarin bij
geplaatst is. Men zou het met regt »the emerald gem of the eastern
world” 3) kunnen noemen; maar de nijvere hand ontbreekt,
die door het slijpen den glans van het juweel honderdvoudig ver-
hoogt. »Het eiland Borneo,” zegt een reiziger 4) , »is längs de gan-
sche Noord-oostkust (en hij had het zelfde van schier al zijne kusten
kunnen verzekeren) een laag land, met maagdelijk bosch bedekt;
doch op een afstand gezien vertoont het zieh zoo verrukkelijk groen,
dat de gedachte als ware het wijd en zijd bebouwd zieh van zelve
aan u opdringt. Die meening wordt echter, bij het naderen der
k ust, weihaast gelogenstraft, wanneer gij de digte groepen van acacia’s
, palmen, pandani en tallooze nog onbekende boomen ontdekt,
welig van groei ongetwijfeld, maar eene digte, verwarde massa vor-
mend, even ondoordringbaar voor den inboorling als voor den Eu-
ropeaan. Wat wij ons uit de verte hadden voorgesteld als eene
groenende weide, waarop wij zouden kunnen uitrusten van den
moeitevolleu togt en ons in allerlei uitspanningen verlustigen, bleek,
van nabij gezien, niets te zij n dan onafzienbare velden van lang
g ra s, opschietend te midden van poelen, door vergiftige slangen
verpest. In een woord, nimmer nog bezocht ik eene k u s t, die bij
de nadering zoo veel beloofde, en bij de landing zooveel teleurstel-
ling veroorzaakte, als de kust van Borneo.”
') Van Lijnden, bl. 5 6 0 , 609— 11. Over de vruchten van Borneo
zie vooral Low, p. 71—7 4 , Hunt B . , p. X X X I.
s) Tobias W., bl. 1 8 , 19. Vgl. ten aanzien van het slagen der spece-
ryen op Borneo, Low, p. 33.
8) Moore noemt in zijne Irish Melodies Ierland, wegens de frischheid
van zijn groen: „ the emerald gem of the western world;” doeh het groen
van Ierland wordt nog verre door dat van Borneo overtroffen.
*) Marryat, p. 50.