XXIÍ I K L Ë I D I K Gri
Doch wanneer men n u , niet afgeschrikt door het onherberer-
zaam aanzien der k u s t, het waagt längs de tallooze rivieren in
het binnenland door te dringen, ontwaart men spoedig, dat die
wildernissen in hären schoot milde schatten besluiten, die zij
gereedelijk den eerstkomende prijs geven. Reeds de nipa fruti-
can s, die een groot deel der stranden omzoomt en aan de ge*
zigten eene sombere eentoonigheid geeft, is een gewas van uit-
stekende nuttigheid. Uit de welriekende, geelachtige bloemen trek-
ken de bijen een overvloed van honig, de vrucht is een aange-
naam voedsel, van de bladstelen maakt men schuttingen en dak-
sparren, en van de bladeren, uit welke soms ook zout wordt ge*
trokken, bereidt men de atap, zoo onmisbaar in Indie, als bedek-
king der daken en als materiaal, waaruit matten, zeilen, zakken
en velerlei ander gereedschap vervaardigd worden 1). Naauwelijks
minder is het nut van den niboeng-palm, die overal in grooten
getale bij de mondingen der rivieren wordt aangetroffen, welks
ronde stam van omtrent zes duim in diameter de niboeng-latten;
het gewone bouwmateriaal der inboorlingen, oplevert, terwijl de fijn
witte en geurige kool, in het hart van den boom door de nog niet
ontwikkelde bladeren gevormd, een gezöcht voedsel verschaff 2).
Doch van veel grooter gewigt voor de voeding der bevolking is de
sago-palm, die, ofschoon somtijds gekweekt, toch ook zonder kul-
tuur in de bosschen van Borneo wast, en het bekende meel oplevert,
dat bij schaarsche oogsten en gemis van rijst door de inwo-
ners genuttigd wordt, of, in groote hoeveelheden uitgevoerd, een
belangrijk handelsartikel vormt 3). De roenoet, die veel op den ni-
boeng gelijkt, de kadjatouw, die van doornen en ribben voorzien
is , de aping, die veel overeenkomst met de lontar heeft, allen
palmen die insgelijks in Borneo’s bosschen gevonden worden, leve-
ren een dergelijk meel op, dat bij gebrek van sago als surrogaat
*) G. Muller, bl. 229 , Temminck, p. 4 1 9 , Low, p. 44.
*) Low, p. 3 5 , Temminck, p. 4 2 1 , Adams, p. 4 2 5 , 426.
) Low, p. 3 9 , 4 0 , v. Lijnden N. T ., bl. 5 6 0 , 6 0 9 , Tijdschr. voor
N. I ., 1849, I , bl. 109.
I N L E I D I N G . XXIII
kan dienen 1). De areng- of gomoeti-palm, hier nauh geheeten,
die de bevolking van den geliefden palm-wijn (toewak), van eene
soort van suiker en van eene voor de vervaardiging van touw en
andere einden uitnemend geschikte vezelstof voorziet, schijnt met
meer zorg gekweekt te worden 2). Met de genoemde boomen vormt
de bevallige pinang- of areca-palm, om zijne geurige, als genees*
middel beschouwde bloesems en zijne met de betel gekaauwde noten
geacht 3) , en de wereld-beroemde kokos- of kalapa-boom, de reeks
der meer bekende en nuttige palmen, die op Borneo in het wild
of gekweekt worden aangetroffen 4).
Onder de soorten van timmerhout, die de bosschen van Borneo
in grooten overvloed opleveren, behoort de eerste plaats wegens
hardheid en duurzaamheid aan het ijzerhout (kajoe belian of tebelian),
dat alom op Borneo en op Sumatra’s Oostkust voorkomt, maar aan
Java ontbreekt. Het wordt meest gebruikt voor de stijlen en
sirappen van inlandsche woningen, waartoe het zieh goed splij-
ten laat; weer en wind hebben er schier geen invloed o p , en
het is nog duurzamer dan het djatihout, ’twelk Borneo schijnt
te missen 5). Intusschen is het minder buigzaam en meer aan
breken en splinteren onderhevig. Het ijzerhout is een artikel van
uitvoer naar China 6). Naast het ijzerhout is het kajoe temesöe
*) Y. Lijnden N. T ., bl. 560.
s) L ow , p. 4 0 , v. Lijnden N. T ., bl. 6 1 0 , Tijdschr. v. N. I., t. a. p.,
bl. 108.
s) L ow , p. 41.
*) Le optelling van 33 palmen-soorten, die in de bosschen van Borneo
inheemsch, en waarvan 14 tot dus verre alleen op dit eiland onldekt
zijn, kan de wetenschappelijke lezer vinden bij Prof. Miquel, in zijne Analecta
Botánica Indica, pars prima (in Verh. d. I e kl. v. h. Kon. Ned. Inst.,
derde reeks, deel I I I , p. 1). Zeer te betreuren is het, dat dit eerste ge-
deelte, hetwelk tot een overzigt der bekende Flora van Borneo bestemd
w a s, wegens gebrek aan medewerking van de zijde des Directeurs van
het rijks-herbarium niet is voltooid. Het afgewerkte deel is vooral belangrijk
voor de kennis der Eugeniae van Borneo, waarvan 28 soorten beschreven
en 10 afgebeeld zijn. Temminck, p. 4 17—422, geeft slechts een overzigt der
waarnemingen van den heer Korthals in de binnenlanden van Banjer-massin.
*) Ik vind echter het djatihout onder de voortbrengselen der Oostkust
genoemd, T. v. N. I ., t. a. p ., bl. 109; doch ik vermoed dat daarmede
het ijzerhout bedoeld is. +-
*) Low, p. 5 8 , 5 9 , v. Lijnden N. T .. bl. 5 5 1 . 562.
S'f '^-T —n o A /"o'! , je ¿Ai