siecht gebrande steenen vervaardigd, en twee evenwijdig loopende
straten vormend, die zoo naauw zijn, dat daarin naauwelijks twee
persönen nevens elkander kunnen gaan. De huizen zijn over het
geheel siecht onderhouden en geven geen zeer aangenamen indruk.
Hais aan huis heeft men winkels, hier van varkensvleesch, daar
van gevogelte, ginds van vruchten, elders van ijzer- en koperwerk
en allerlei kramerijen, of worden de beroepen van arakstoker, smid,
timmerman of artsenijmenger uilgeoefend. Om de passar liggen
vele verspreide woningen, van tuinen omgeven, terwijl de mijnwer-
kers bij de kleinere kongsie-huizen of succursalen wonen, die, naar
gelang der omstandigheden, op grooteren of kleineren afstand van
de hoofdplaats zijn opgerigt. De bevolking van de hoofdplaats Mon-
trado met de omliggende gehuchten wordt op 6000 zielen begroot,
waaronder 3000 voor den arbeid geschikte mannen. Van deze zijn
omtrent 2000- mijnarbeiders, terwijl van de overigen omtrent 300
door handel en ambachten en even zoovelen door den landbouw
bestaan 1). Van Montrado gaan soortgelijke paden, als het reeds be-
schrevene, naar Larah en vandaar naar Loemar en Ledo, naar
Sepang of Sin-ta-kioe en vandaar naar Seminis en Sebawi, naar
de kampong Soengei-Doeri en naar andere voorname vestigingen,
alsmede over Ajer-Mati en Montedong, in het gebied van Mam-
pawa, naar Mandor, de hoofdplaats der Chinezen in het gebied van
Pontiänak 2).
Tusschen de rivieren Sinkawang en Raja is de kust gedekt door
een ige kleine eilanden, waarvan Kaböng, Lamakoetan of Lomboe-
koetan en groot en klein Penata de voornaamste zijn. Het eiland
Kabong of Passage-eiland ligt vlak tegenover het voorgebergte Ba-
toe-Belat, op een afstand van 2 of 3 palen van den w a l, en men
kan vandaar de geheele küst van den mond der Sambas-rivier tot
aan den hoek van Mampawa overzien. Het eiland is onbewoond,
maar bezit voortreffelijk drinkwater, en biedt bij siecht weder aan
onze kruispraauwen eene veilige ankerplaats. In 1831 werd aan
het Gouvernement een voorstel gedaan om dat eiland te bezetten
en aldaar een fort te bouwen, hetwelk als een afdoend middel
tegen den smokkelhandel, zoowel als legen de zeerooverij op deze
k u st, werd voorgedragen. Het plan werd echter afgekeurd, om-
§ Van de Graaf R. bl. 71 , 7 2 , de Stners H S ., b l.'7 0 , 7 1 , Earl,
p. 284.
dat men meende, dat het nut niet aan de kosten zou geevenre-
digd zijn 1).
Aan den voet van den Batoe-Belat staat een rij van schroefvor-
mige steenen, van tien tot twintig voeten hoogte, die een te regel-
matig voorkomen hebben, dan dat men zou kunnen veronderstellen
dat hun zonderlinge vorm door het schüren der golven kan ont-
staan zijn. Benoorden dat voorgebergte is de kust laag en moerassig,
digt met hout bewassen en schier zonder spoor van menschenhan-
den. Zuidwaarts ontlast zieh de rivier Raja in een inham der zee,
die door hooge kusten zoodanig is ingesloten, dat men schier wanen
zou zieh in een meir te bevinden; de rivier zelve, ofschoon voor
kleine praauwen een eindweegs bevaarbaar, verloont zieh zelfs aan
de uitwatering zoo naauw, dat de boomen op de wederzijdsche oe-
vers over het water hunne takken ineenstrengelen 2).
De deelen van Sambas teü Oosten en Noorden der groote rivier
. zijn zeldzaam door Europeanen bezocht, en, met uitzondering der
zeekust, voor zoover mij bekend is, nimmer beschreven. Aan de
verschillende beken en stroomen, wier wateren der groote rivier
van deze zijde toevloeijen, onthouden zieh Dajaks; doch hunne
vestigingen zijn van te weinig duurzamen aard, om bij de topogra-
phie des lands onze aandacht te vergen. De voornaamste dezer
stroomen is de Kiri-rivier, die het door vele Dajaks bewoonde land-
schap Siding doorsnijdt, in hetwelk eenige Chinezen van Sepang
of Sin-ta-kioe aangevangen hebben goud te graven. Siding met de
daarin wonende Dajaks vormt eene apanage van den Pangeran Soema
di Laga van Sambas, die, naar men beweert, dit laudschap in 1850,
als onderpand voor eene leening van 2000 Spaansche matten, aan
radja Brooke heeft aangeboden. Meer zuidwaarts ligt het district
Kandei, door de Dajaks längs de Sangouw-rivier bewoond. Men
heeft in de laatste jaren opgemerkt, dat de Dajaks van Siding en
Sangouw vrij geregeld naar Serawak ten handel gaan, hetwelk zieh
uil de nabijheid en den snel toenetaenden bloei dier plaats gemak-
Off. stukk. HS., bl. 1 5 4 , 1 5 9 , 1 6 2 , 168 , 215. Dit eiland schijnt
hetzelfde te zijn als het Poelo Batoe-Belat van E a r l, p. 3 0 2 , hetwelk hij
beschrijft als bestaande uit twee ronde heuvelen , omtrent 250 voet hoog,
tusschen welke een kleine, heldere beek ridselt, welker water in een na-
tuurlijk reservoir, door den graniet-bodem aan het strand gevormd, wordt
opgevangen. Hij voegt er bij, dat het eiland bedekt is met groote boomen,
maar zonder kreupelhout, en dat de roode grond op vele plaatsen is op-
gekrabd door de wilde varkens, van welke het hem gelukte eenise te veilen.
i s) Earl, p. 2 0 3 , 207.