en iets lager, van de oostzijde, de rivier van Simpang ontlast. De
gansche kust van den berg Majah af tot aan den mond der Sim-
pang-rivier is onbewoond; men ontwaart er zelfs geene enkele
visschershut 1).
Kort voor de splitsing in de Koewala Majah en Mendouw, neemt
de Dawah 2j nog een tak op, die den naam draagt van Simpang
Lidah en zijne uitwatering meer noordelijk heeft. Deze vormt name-
lijk , te zamen met de ßatoe Ampar en de Terentang, de derde
groote monding van de Kapoeas, die Padang-Tikar-rivier of Koewala
Koeboe genoemd wordt. De Terentang zelve is een tak, die
zieh beneden het eiland Limboeng bij Poelo Binga van de Kapoeas
afzondert.
Heerscht, bij gebrek van goede opnemingen, in het tot dus-
verre gezegde eenige onzekerheid, het noordelijk deel dezer uitge-
strekte Delta is ons veel naauwkeuriger bekend. Bij Soekoe:lanting,
op 0° 1 9' 26" Zuider-breedte en 109° 56' 37" Ooster-lengte van
Greenwich gelegen 3), verdeelt zieh de Kapoeas nogmaals in twee
armen, van welke de zuidelijke, die de hoofdrigting van den in
het algemeen westwaarts vloeij enden stroom vervolgt en de groot-
ste breedte heeft, echter van naam verändert en dien van Poengoer
erlangt, terwijl de noordelijke dien van Kapoeas behoudt. Van de
Poengoer zondert zieh nu weder een zuidwaarsche tak af, die den
naam draagt van Oelah, door een zijtak gemeenschap heeft met de
Terentang en zieh door de Koewala Membawang in zee stört.
Tusschen de Poengoer en de Koewala Mambawang vormt zieh de
*) Gr. Maller, bl. 224— 226; vgl. wegens de eilandjes op de kust
Temminck, p. 151. ^
*) Sommigen noemen deze rivier in haar geheel, en niet enkel hare
zuidelijke uitwatering, Mendouw, maar wat van hare buitengewone breedte
gezegd wordt, is toch alleen op deze uitwatering toepasselijk. Zie G. Müller,
bl. 2 2 7 , 259. Van Lijnden N. T ., bl. 5 4 5 , geeft, zoo ik geloof ten
onregte, den naam van Mendouw aan dien tak der Dawah, dien ik in den
tekst „Lidah” heb genoemd. In het geheel verschillen de kaarten en opga-
ven ten opzigte der zuidelijke mondingen van de Kapoeas zoo verbazend,
dat ik , in weêrwil der ernstigste pogiugen, om door zorgvuldige vergelij-
king de waarheid op het spoor te komen , voor de naauwkeurigheid van het
gezegde niet zou durven instaan. Zoo kent Tobias W., bl. 7 , aan de Kapoeas
niet z e s, maar zeven uitwateringen toe, en men verkrijgt dit getal,
indien men met van Lijnden de uitwatering der Simpang Lidah van de
Koewala Koeboe onderscheidt. Doch volgens de kaart van Melvill kan
het niet twijfelachtig zijn, of beiden vloeijen inderdaad inéén.
8) Van Lijnden N. T ., bl. 5 4 0 , 574.
veruitstekende landtong, onder den naam van Tandjong Sapoe bekend.
De noordelijke arm neemt nog de wateren der aanzienlijke
rivier van Landak op, vloeit vervolgens längs de hoofdstad van
Borneo’s Westkust, Pontianak, en stört zieh in zee door eene
monding, die voormaals Koewala Lawei heette, doch tbans naar
de genoemde vestiging Koewala' Pontianak genoemd wordt en de
noordelijke grens der Delta van de Kapoeas uitmaakt. Al de genoemde
mondingen hebben aan de uitwatering banken, die de
eenige hinderpaal vormen, om deze rivier tot ver boven de
Delta met groote schepen te bevaren. JVergens heeft men vöör de
uitwatering meer dan 7 tot 9 voeten diepte, ofschoon die mondingen
hooger op van 5 tot 8 , ja op sommige plaatsen tot 17 vade-
men diep zijn, bij eene gewone breedte van 4000 tot 8000, en
bij uitzondering, van 18 tot 24,000 voeten. De watermassa, die
de Kapoeas afvoert, is zoo verbazend groot, dat men somtijds nog
twee Duitsche mijlen ver in zee het water zoet en drinkbaar be-
vindt. Onmiskenbaar is h e t, dat de uitgestrekte wouden, die bij-
na geheel Borneo bedekken, als de voorname reden der menigvul-
dige regens en zware stroomen te beschouwen zijn 1).
Van deze Deila, die in haar geheel genomen van het Noorden
naar het Zuiden meer dan 20 uren uitgestrektheid heeft, behoort
het eiland, door de beide mondingen van den meest zuidelijken
*) G. Müller, bl. 222. De heer Groll (aant. op van Lijnden N. T . ,
bl. 546) mat de doorsneden van de Dawah en de Kapoeas even beneden
hare scheiding z<56, dat al het van boven körnende water deze doorsneden
voorbij moest, en bevond dat de gemiddelde waterafloop längs de Dawah
66,960 en längs de Kapoeas 3 2 9 ,3 4 4 , ofgezamenlijk 396,304 kubieke eilen
per minuut bedroeg. Voor vele mijner lezers zal de aanbaling der volgende
plaats, die den invloed van het plantenrijk op de voortbrenging van water
beschrijft, niet onwelkom zijn. „Profecto, si vegetabilium exhalatio cessa-
re t, terrae major pars sterilis foret fontibns exarescentibus. Fluviorum
fontes enim e radicibus montium scaturiunt, et eo fortiores, quo major
montium pars densa sylva obsita est. Sylvae autem non solum ingentem
aquae copiam in athmosphaeram vehunt, sed nubes etiam attrahunt, imbres
colligunt; nam in regionibus sylvestribus aeris temperatura tempore diurno
diminuitur exhalatione foliorum et nocte serena caloris radiatione, qua fit ut
gaz aquosum praecipitetur et crebrae obtineant pluviae. Harum autem aqua
sub sylvarum umbra collecta servata, per rupium fissuras suo ipsius pondere
penetrans, fontes continuo alit. Hinc mirandum non est majornm fiuminum
capita in locis montuosis et sylvestribus e ss e ; hinc nostro tempore sylvis
vastatis plures terrae continentis regiones et insulae steriles factae sunt.”
(Miquel, Orat. de regno vegetabili in telluris superficie mutanda efficaci,
p. 18—21).