belast, de grenzen overschreden had; doch de heer van Deventer
kon, bij zijn onderzoek, van de bevolking niets aangaande een be-
zoek van Europeanen in deze streken vernemen, en het kan de
aandacht niet ontgaan, dat de Peniti-rivier op vrij aanmerkelijken
afstand van de grenzen van Serawak is gelegen. Daar in het eerste
berigt bepaaldelijk de afdeeling Sambas, die onmiddellijk aan Serawak
grenst, als de plaats waar het erts werd ontdekt is opgegeven,
moet men erkennen, dat in de mededeelingen tot dusverre aangaande
deze zaak geschied, een niet wel op te lossen misverstand
heerscht x).
Yoor den mond der Peniti-rivier ligt eene bank, die men slechts
bij hoog water kan overkomen. In een kwartier roeijens bereikt
men de Chinesche kampong aan den linker-oever der rivier. Wat
hooger neemt de Peniti de Sekadang op, en voormaals lag ook op
het punt der vereeniging eene Chinesche kampong van wel 40
huizen, van welke thans geen spoor meer is te vinden. Na drie
of vier uren roeijens, eerst in oostelijke, vervolgens in meer noord-
oostelijke rigting, houdt de rivier op voor bandongs bevaarbaar te
zijn en moet men zieh, om verder te komen, van kleine praauwtjes
bedienen. Men roeit nu längs de mondingen der Soengei Nagara
en Kajoe-tanam, en bereikt vervolgens den heuvel Bang-pinsang,
welks yoet zieh tot aan den oever uitstrekt. Vanhier vervolgt
men den weg over land. Het pad voert over de zeven toppen van
den Bang-pinsang, bij de Dajaks Djerat Semata geheeten, en vervolgens
over eene kleine vlakte naar den beuvel Tampi, welks top
men moet överstijgen, om aan de zuid-oostelijke helling de plaats
tebereiken, waar het koperzand wordt aangetroffen. Gedurende eenige
jaren was op die piek eene Chinesche parit voor het graven van goud,
die echter thans vertaten is, hoewel men er nog eenige sporen van
aantrefl. Aan het koper schijnen zieh de Chinezen weinig te hebben
laten gelegen zijn. Reeds bij het eerste graven in bij het goudzoeken
omgewoelden grond, verkreeg de heer van Deventer de overtuiging van
de aanwezigheid van dit metaal, daar eenige stukjes gedegen koper,
ofschoon in geringe hoeveelheid, gevonden werden. Hierdoor aange-
moedigd, liet hij aan den voet en de helling des heuvels op onderschei-
dene plaatsen gaten graven, en vond overal, na wegneming van den
*) Zie Natuurk. Tijdschr. van N. I ., Jaarg. I I , bl. 3 4 6 , Jaarg. I I I , bl.
540. Ik heb in de Inleiding, bl. x x x , slechts in het algemeen, volgcns de
eerste berigten, en daardoor minder naauwkeurig over deze zaak gesproken.
bovengrond ter dikte van eene of eene halve el, eene witte, soms
ook graauwe of leiblaauwe, op steenen rüstende kleilaag van 3 tot 10
palmen diepte, uit welke bij wassching een lichtblaauw zand werd
verkregen, waarin zieh vele schitterende puntjes en kleine stukjes
gedegen koper vertoonden. Hij vond deze klei over eene lengte
van 500 ä 600 en over eene breedte van 50 ä 60 eilen, overal
waar hij slechts graven liet, en bespeurde tevens, dat overal, waar
beekjes liepen, koperzouten aan de steenen waren aangeslagen. De
heer van Deventer nam als proeve eenige stukjes gedegen koper,
twee flesschen met koperzand en eenige steenen met aanslag van
koper-oxyde met z ieh , welk een en ander door den heer Maier te
Batavia chemisch werd onderzocht. Het onderzoek leerde overtui-
gend , dat in de beschreven klei aan den heuvel Tampi eene aan-
zienlijke hoeveelheid koper van goede hoedanigheid, deels in metaal-
vorm, deels als enkelvoudig zwavelkoper of zoogenaamd koper-indigo,
voorhanden is.
Bij zoovele onderzoekingen der laatste ja re n , die den mineralen
rijkdom van Borneo in een helder licht hebben gesteld, kan men
den wensch niet onderdrukken, dat toch eenmaal de middelen
mogten gevonden worden, om de welvaart van Nederland, zoowel
als van de inlandsche bevolking, door deze schatten te schrägen.
De ligging der koperlaag aan den heuvel Tampi is voor den afvoer
hoogst günstig. Een bruikbaren landweg van 1 | of 2 uren te ver-
vaardigen, kan geen groot bezwaar hebben, en de natuur zelve
heeft in eene bevaarbare rivier den weg voor het verder vervoer
gebaand *).
Hoe groot de Chinesche bevolking van Mandor is , kan ik niet
met de vereischte naauwkeurigheid bepalen. De heer Francis stelde
in 1832 het gezamenlijk aantal Chinezen in het rijk van Pontianak
op 11,391 2) , terwijl de heer van Lijnden in 1847 het getal Chinezen
in Pontianak, doch die van Mandor niet medegerekend 3) ,
op 1714 begrootte 4). Mogten wij nu aannemen, dat de Chinesche
bevolking zieh in het tijdvak van 1832 tot 1847 nagenoeg gelijk is
gebleven, dan zouden wij het tweede getal van het eerste kunnen af-
*) Zie de rapporten van de beeren van Deventer en Maier in Natuurk.
Tydschr. van N. I ., Jaarg. I I I , bl- 536— 544.
*) Francis,' bl. 4.
s) Dit blijkt daaruit, dat hij de bevolking der Chinescbe kampong van
Pontianak alleen reeds op 1200 zielen stelt. Zie boven bl. 16.
*) Yan Lijnden N. T . , bl. 588.