deze, hetzij zij een gezeten of een zwervend leven leiden, worden
schier altijd alleen in de nabijheid der rivieren aangetrof-
fen *). Het is op Borneo een spreekwoord geworden, dat men
Dajaks vindt waar slechts beken en spruiten zijn 2). Hier vinden
zij gereedelijk de middelen, om aan hunne geringe behoeften te
voldoen, en noch de Dajakker, noch zelfs de Maleijer, bezit de
energie en wordt genoopt door de sterke prikkels, die de krach-
tisre zonen van den Saksiscben stam naar de bosschen van Nieuw-
Holland en het Westen van Amerika drijven, om er den strijd
aan te vangen met de nog ongerepte natuur, en er, met de zware
bijl in de hand, akkers voor hun graan en weiden voor hun vee
op de ontoegankelijke wouden te veroveren. In de topographie
van Borneo, met name ook van de Wester-afdeeling, vormen daar-
om de Ioop en bevaarbaarheid der stroomen de hoofdtrekken, en
eene geleidelijke beschrijving moet noodzakelijk van de beschouwing
der voornaamste rivieren uitgaan.
Het eiland Borneo is gesplitst in zoovele natuurlijke deelen
als het hoofdstroomen bevat, en het gebied van elken stroom
wordl, uit den aard der zaak, door de waterscheidingen bepaald. De
waterscheidingen worden gevormd door berg- en heuvel-reeksen, en
in het algemeen door alle verheffingen van het terrein, dewijl elke
verheffing een deel van het water, uit den dampkring opgevangen,
längs de eene, een ander deel längs de andere helling doet afvloei-
jen. Op deze wijze nu verdeelt zieh Borneo’s Westelijke Afdee-
ling in het gebied van drie hoofdstroomen. Het midden-gedeelte,
dat verreweg het uitgebreidste is en zieh tot in het hart des
eilands uitstrekt, is het gebied der groote Kapoeas-rivier. Meer
tot het kustland bepaald is het gebied der beide andere, kleinere
stroomen, de rivier vanSambas ten ¡Noorden en de rivier Pawan
ten Zuiden.
De voornaamste stroom der Wester-afdeeling is de Kapoeas. Deze
majestueuze rivier ontspringt in het hart des eilands, op ongeveer
114° 0. L. van Greenwich. Tot hare bronnen is het nog geen
Europeaan gelukt door te dringen. Yolgens sommige berigten ont-
*) Vgl. Tobias W ., bl. 32.
*) Thomson, p. 146.
springt zij in het Madei-gebergte1); doch men weet thans dat slechts
een harer boventakken, zelf de Madei-rivier genaamd, daar zijn oor-
sprong neemt 2). Een ander berigt noemt bepaaldelijk een niet
zeer hoogen berg, Boekit Lassan-Toela genaamd, als de plaats waar
deze magtige stroom zijn aanvang neemt, eri voegt er bij dat aan
de andere zij de van denzelfden heuvel de bronnen worden gevon-
den van eenen tweeden, naar de Oostkust afvloeijenden hoofdstroom,
namelijk de rivier van Koetei, door de inboorlingen Mahokkam genaamd
3). Doch ook de bronnen der Mahokkam heeft tot dusverre
geen Europeaan kunnen bereiken. Beide stroomen toch ontspringen
te midden van onafgebroken wildernissen, slechts bewoond door
eenige zwermen van ongastvrije Poenans, die den vreemdeling uit
hunne schuilhoeken met vergiflige pijlen belagen 4) , terwijl beiden
eerst op aanmerkelijken afständ van hunne bronnen bevaarbaar
worden.
Wij hebben reeds in de Inleiding gezien, dat de Wester-afdeeling
van Borneo wordt begrensd door de twee groote bergreeksen,
die op dit eiland worden aangetrolfen. Deze bepalen in het binnen-
land tegelijk het stroomgebied van de Kapoeas en vormen de waterscheidingen
van welke zuidwaarts en noordwaa^ts de takken af-
vloeijen, die haar voeden. Wanueer echter het noordelijke gebergte
genaderd is tot de grenzen der afdeeling Sambas, verwijdert het
zieh bij den Bajang-Mioet, onder den naam van Krimbang-ge-
bergte, plotseling van de Kapoeas en wendt zieh noordwaarts;
doch een tak van zoo het schijnt minder aaneengeschakelde toppen
, waartoe de Sebahoe en Pandan, Sebakal en Sempoeroe be-
hooren, zet de westwaartsche rigting voort, tot waar zieh het
*) Hartmann HS. I I , bl. 9. De Hgging van het Madei-gebergte is op
de kaart van den heer Melvill niet juist aangegeven. Ten minste met het
regeringsbesluit van 28 Februarij 1846 is deze kaart, die ik boven, Inleiding
, bl. Y , tot rigtsnoer nam, niet overeen te brengen, dewijl daar
het Madei-gebergte niet als een deel van het Noordelijke, maar als be-
hoorende tot het zuidelijke of Kaminting-gebergte wordt voorgesteld (zie
Temminck, p. 1 5 3 ), waarmede ook de kaart van Groll en die van
von Derfelden overeenstemmen. Op deze laatste heet het gebergte Ka-
minting, of althans zijn oostelijk gedeelte, „Goenong Madie of gebergte
der Punans.” In de Inleiding, bl. V , moet de naam „ Madei” wegvallen.
*) Yan Lijnden N. T ., bl. 543, 552.
8) Groll aant. op van Lijnden N. T ., bl. 544. Yolgens de kaart van
Melvill zou men dezen berg in het Anga-Anga-gebergte moeten zoeken.
*) Schwaner T. N. I ., bl. 146.